Σπύρος ΚοντοσώροςΚάθε ιδεολογία αποτελεί και από μία εκδοχή της πραγματικότητας. Πώς παρουσιάζει την πραγματικότητα ο νεοφιλελευθερισμός και γιατί -ειδικά στην Ελλάδα- αποτελεί ρετσινιά να είσαι νεοφιλελεύθερος;
Ο νεοφιλελευθερισμός είναι μία εκσυγχρονισμένη εκδοχή της κλασικής φιλελεύθερης οικονομίας (καπιταλισμός). Αποτελεί κατ’ αρχήν μία οικονομική θεωρία η οποία συνδέεται άμεσα με την πολιτική και ιδίως με το ρόλο του κράτους στις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών.
Εμφανίστηκε λίγο πριν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ωστόσο, ο νεοφιλελευθερισμός της δεκαετίας του ’30 δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με το νεοφιλελευθερισμό της δεκαετίας του ’80, οπότε και διαμορφώθηκε η ταυτότητά του όπως ισχύει μέχρι σήμερα. Ας δούμε συνοπτικά 4 βασικές αρχές του σημερινού νεοφιλελευθερισμού, αλλά και μία διαπίστωση σε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα.
1.Άτομο
Όπως και ο κλασικός φιλελευθερισμός, έτσι και ο νεοφιλελευθερισμός θέτει ως βασική του αρχή την ελευθερία του ατόμου. Δίνει τόσο μεγάλη σημασία στην προαγωγή του ατομικού συμφέροντος έναντι του συλλογικού, που χαρακτηρίζεται ως ακραίος ατομικισμός. Ως ατομικιστές οι νεοφιλελεύθεροι δίνουν μεγάλη αξία στην ανεξαρτησία και την αυτάρκεια του ατόμου, το οποίο θα πρέπει να αποφασίζει μόνο του για τον εαυτό του χωρίς την παρέμβαση του κράτους. Να σημειωθεί ότι ο ατομικισμός είναι βασικό χαρακτηριστικό και του αναρχισμού.
Μάργκαρετ Θάτσερ, η μητέρα του νεοφιλελευθερισμού
2.Κράτος
Πάγιο αίτημα του νεοφιλελευθερισμού είναι η σμίκρυνση του κράτους. Η σμίκρυνση είναι τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική/ουσιαστική. Αυτό σημαίνει ότι το ζήτημα δεν είναι για παράδειγμα να στελεχώνουν τη δημόσια διοίκηση όσο το δυνατόν λιγότεροι δημόσιοι λειτουργοί, αλλά κυρίως το κράτος -και κατ’ επέκταση ο διοικητικός μηχανισμός- να μην κατέχει μεγάλο εύρος αρμοδιοτήτων και εξουσιών.
Οι νεοφιλελεύθεροι υποστηρίζουν μία ελάχιστη παρουσία του κράτους στα κοινά (π.χ. διασφάλιση της ειρήνης και της κοινωνικής τάξης) και την μετατόπιση του κέντρου βάρους της εξουσίας από αυτό σε ιδιώτες (ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, ιδιωτική αστυνομία, ιδιωτικοί στρατοί κ.ά.).
3.Ελεύθερη αγορά
Σε επέκταση της πεποίθησής του για το ρόλο του κράτους ο νεοφιλελευθερισμός υποστηρίζει απόλυτα την ελευθερία της αγοράς και τον ανταγωνισμό. Κάθε είδους οικονομικές συναλλαγές θα πρέπει να ρυθμίζονται σε ελάχιστο βαθμό από το κράτος και τους θεσμούς του και σε σχεδόν απόλυτο βαθμό από τους κανόνες -αν αυτοί υπάρχουν- της ελεύθερης αγοράς.
Υποστηρίζει δηλαδή την πιο ακραία μορφή καπιταλισμού, όπου το κράτος, σε μία κατάσταση κατάργησης των οικονομικών συνόρων, απλά θα «παρατηρεί» και δε θα παρεμβαίνει στην οικονομία (κράτος-νυχτοφύλακας). Μάλιστα, ένας από τους ρόλους του κράτους είναι να διασφαλίζει ρητά ότι οι οικονομικές ελευθερίες και η ρύθμισή τους δεν εμπίπτει στο πεδίο των –ελαχίστων- αρμοδιοτήτων του.
4.Κοινωνία
Για το νεοφιλελευθερισμό η κοινωνία (πρέπει να) είναι ταξική. Ωστόσο, αποτελεί προσωπικό θέμα του κάθε πολίτη το αν θα ανήκει στην εργατική, τη μεσαία, ή την αστική τάξη. Το κράτος είναι ένας φορέας παροχής ίσων ευκαιριών προς όλους τους πολίτες της κοινωνίας, οι οποίοι με τη σειρά τους είναι υπεύθυνοι για το πώς θα τις «αρπάξουν», εκμεταλλευτούν και διαχειριστούν.
Δεν μιλάμε λοιπόν για κοινωνικό κράτος πρόνοιας (=πατερναλιστικό κράτος κατά τους νεοφιλελεύθερους), το οποίο στηρίζει τους αδύναμους, αλλά για ένα κράτος του οποίου οι πολίτες στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις για να καταφέρουν να επιτύχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Επομένως, για το νεοφιλελευθερισμό οι φτωχοί ίσως επέλεξαν να είναι φτωχοί, ή μάλλον δεν επέλεξαν να γίνουν πλούσιοι.
Η ρετσινιά
Στην Ελλάδα οι νεοφιλελεύθεροι αποφεύγουν να αυτοπροσδιορίζονται δημοσίως ως τέτοιοι. Σε μια κοινωνία που για πάρα πολλά χρόνια συνήθισε να (υπο)στηρίζεται από το κράτος -μια σχέση που έφτασε σε σημείο εξάρτησης-, οι νεοφιλελεύθεροι είναι αυτομάτως εχθροί της.
Η παροχή χρημάτων, μονίμων θέσεων εργασίας και γενικότερα άμεσων και αποτελεσματικών μέσων για αξιοπρεπή βιοπορισμό είναι μακράν προτιμότερη από την παροχή ίσων ευκαιριών σε ένα ανασφαλές περιβάλλον όπως είναι αυτό της ελεύθερης αγοράς. Αυτό βέβαια είναι κατανοητό, αν λάβει κανείς υπόψη ότι από την ελευθερία (της αγοράς) στην ασυδοσία μεσολαβεί μία πολύ λεπτή κλωστή.
