Σταύρος ΓεννίτσαρηςΤι καινούριο μπορεί να μας προσφέρει μία ακόμη ματιά στην ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης;
Το βιβλίο με τον τίτλο Οκτώβρης: Η ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης του China Miéville κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη στις αρχές του Οκτωβρίου.
«Οι μήνες ανάμεσα στον Φεβρουάριο και τον Οκτώβριο ήταν μία διαδικασία ακατάπαυστων διαγκωνισμών, μια στροφορμή της Ιστορίας. Όσα συνέβησαν και το νόημα όσων συνέβησαν παραμένουν συντριπτικά επίμαχα.», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας.
Πράγματι, ο ξεσηκωμός του 1917 είχε κοσμοϊστορικές συνέπειες και καθόρισε όσο λίγα γεγονότα του τελευταίου αιώνα την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας. Παρόλη τη σημασία της επανάστασης, η υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι πολυάριθμη και σε πολλές περιπτώσεις εξαιρετική.
Με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ρωσική επανάσταση του 1917 κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία που διαπραγματεύονται το θέμα, ενώ κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα έχουν γραφτεί αμέτρητα βιβλία, δοκίμια και μελέτες για την οκτωβριανή επανάσταση.
Και τα ερωτήματα προκύπτουν αβίαστα: Τι χρειάζεται ένα ακόμα βιβλίο για την οκτωβριανή επανάσταση; Τι καινούριο έχει να προσφέρει;
Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο που είναι γραμμένο αυτό το βιβλίο και στον συγγραφέα του. Εδώ τα γεγονότα της μεγάλης ρωσικής επανάστασης διαβάζονται τόσο σαν Ιστορία, όσο και σαν ιστορία. Ένα βιβλίο που μοιάζει περισσότερο με ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα και πολύ λιγότερο με ένα «ξύλινο» δοκίμιο ή μία επιστημονική έρευνα.
Συγγραφέας του βιβλίου είναι ο China Miéville. Ένας βρετανός κομμουνιστής, μεγαλωμένος στο Βορειοδυτικό Λονδίνο, με piercing και tattoo. Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να προστεθεί η ιδιότητα του ως εξαιρετικά επιτυχημένου και πολυβραβευμένου συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Όταν ένας τέτοιος τύπος καταπιάνεται με την αφήγηση των γεγονότων από τον Φεβρουάριο εώς τον ιστορικό Οκτώβριο του 1917, με την καταγραφή της περιόδου που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, τότε το αποτέλεμα δε μπορεί παρά να είναι συγκλονιστικό.
Ο China Miéville είναι ένα συγγραφέας στρατευμένος στην αριστερά και για μεγάλο διάστημα υποστηρικτής του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας. Όπως είναι αναμενόμενο η ματιά του στα γεγονότα είναι μεροληπτική. Το παραδέχεται και ο ίδιος ήδη στην δέυτερη σελίδα της εισαγωγής του βιβλίου: «Εχει επικρατήσει πια στην ιστοριογραφία η αποδοκιμασία της όποιας χιμαιρικής «αντικειμενικότητας», μιας αμεροληψίας στην οποία κανένας ιστορικός δεν μπορεί ή δεν οφείλει να εμμένει.»
«Συνειδητά ακολουθώ τούτον τον όρο: αν και δεν είμαι, ελπίζω, δογματικός ή στερημένος από κριτική ματιά, είμαι μεροληπτικός. Στο ιστορικό αφήγημα, που ακολουθεί έχω τους κακούς και τους καλούς μου. Αλλά, μολονότι δεν παριστάνω ότι κρατώ ουδέτερη στάση, έχω μοχθήσει να είμαι δίκαιος, και ελπίζω ότι αναγνώστες ποικίλων πολιτικών αντιλήψεων θα εκτιμήσουν την εξιστόρησή μου».
Το βιβλίο καταγράφει την εξέλιξη της οκτωβριανής επανάστασης από μήνα σε μήνα, ξεκινώντας από την σπίθα του Φεβρουάριου και καταλήγοντας στον κόκκινο Οκτώβρη, αφιερώνοντας το πρώτο κεφάλαιο στην προϊστορία του 1917. Στο βιβλίο παρελαύνουν γνώριμα πρόσωπα, όπως ο Λένιν και ο Τρότσκι, αλλά και πρόσωπα λιγότερα γνωστά.
Η ιστορία της επανάστασης παρουσιάζεται ως ένας συνδυασμός μεγάλων γεγονότων, μικρών, καθημερινών ιστοριών και πράξεων γνωστών, αλλά κυρίως άγνωστων μορφών της επανάστασης, ενώ η αφήγηση απλώνεται από τις μεγάλες πόλεις εώς την πολύπαθη ύπαιθρο της αχανούς ρωσικής επικράτειας.
«Το έτος 1917 ήταν ένα έπος, μια αλληλουχία από περιπέτειες, ελπίδες, προδοσίες, απίθανες συμπτώσεις, πολέμους και ίντριγκες· από γενναιότητα και ανοησία, φάρσα, τόλμη, τραγωδία· από εφήμερες φιλοδοξίες και αλλαγές, από φώτα εκτυφλωτικά και ατσάλι και σκιές· από τρένα και σιδηροτροχιές.»
Ο China Miéville μας θυμίζει πως συνέπειες του Οκτώβρη ήταν η ισότητα των φύλων, ο σεβασμός των ομοφυλοφίλων, η υποστήριξη της αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων, η καθιέρωση της καθολικής και δωρεάν παιδείας, η εξάπλωση της εγγραματοσύνης και η επακόλουθη πολιτισμική έκρηξη. Ξέρουμε πια, πως αυτές οι συνθήκες γρήγορα αντιστράφηκαν και αντικαταστάθηκαν από τις εκκαθαρίσεις, τα γκούλαγκ και τις δολοφονίες, αφήνοντας την επανάσταση τσακισμένη και μόνο κατ’όνομα σοσιαλιστική.
Κι όμως τα πράγματα θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί διαφορετικά. «Ο εκφυλισμός του Οκτώβρη δεν ήταν κάτι δεδομένο, δεν ήταν στ’ αστέρια γραμμένο.»
Μία από τις καίριες επισημάνσεις που κάνει ο συγγραφέας στον επίλογο του βιβλίου είναι πως όσοι είναι με τη μεριά της επανάστασης οφείλουν να μη γίνουν ούτε απολογητές, ούτε αγιογράφοι, αλλά να διδαχτούν από τα τεράστια λάθη και να τα αποφύγουν στο μέλλον. Το μόνο σίγουρο είναι πως η αλλαγή είναι αναγκαία και εφικτή, ενώ οι κίνδυνοι που θα τη συνοδεύσουν μας είναι πια γνωστοί.
«Ο Οκτώβρης παραμένει το σημείο μηδέν για τις αντιπαραθέσεις σχετικά με τις θεμελιώδεις, ριζικές κοινωνικές αλλαγές και διακηρύττει σταθερά ότι τα πράγματα άλλαξαν μια φορά, και μπορούν κάλλιστα να αλλάξουν πάλι.»