Θάνος ΕζίρογλουΈξι θεατρικά έργα με διαχρονικές προσλαμβάνουσες.
Αποτέλεσε τη βάση του πρώτου θεωρητικού έργου της λογοτεχνίας, της «Ποιητικής» του Αριστοτέλη και εξελίχθηκε τόσο δυναμικά όσο και τα άλλα δύο μεγάλα λογοτεχνικά μορφώματα. Το τρίτο από τα αρχιγενή, όπως τα χαρακτηρίζει ο Ζεράρντ Ζενέ, το δράμα παρουσιάζει ως ειδοποιό διαφορά με τα άλλη γένη τον προορισμό όλων των έργων για παράσταση.
Η αλήθεια είναι πως όλα από αυτά μπορούν να υπάρξουν και χωρίς αναπαράσταση, με αυτό που ονομάζει ο Αριστοτέλης ως ατομική ανάγνωση (δράμα), διακρίνοντάς το από το θέατρο διότι αυτό αφορά τη συλλογική θέαση.
Η ιστορία του δράματος είναι τεράστια ξεκινώντας με τα λαϊκά δρώμενα των αρχαϊκών χρόνων και συνεχίζοντας με την αισθητικοποίηση τους στον κλασικό αιώνα. Αργότερα, την εποχή του Μεσαίωνα το είδος καταλήγει να αναπαριστά σκηνές χριστιανικές και καταλήγει στο αστικό δράμα, την αστική κωμωδία και το θέατρο του παραλόγου.
Το θέατρο προϋποθέτει μια συμμετοχή (ο Αριστοτέλης την ονομάζει μέθεξιν) στα πάθη του ήρωα και αυτό είναι το βασικό στοιχείο που κρατά ακόμη το θέατρο ζωντανό. Το γεγονός ότι ένα ευτράπελο ή ένα μοιραίο-άσχημο γεγονός είναι εν δυνάμει κάτι που μπορεί να βιώσει ο καθένας.
Κάθε φορά που θέλουμε να μάθουμε κάτι παραπάνω για αυτό που ονομάζεται ζωή θα επιστρέφουμε σε θεατρικά έργα τα οποία μας κωδικοποιούν και ορισμένες από τις όψεις της. Υπάρχουν άραγε διαχρονικά θεατρικά έργα που πρέπει να διαβάσει κάποιος έστω και μια φορά στη ζωή του;
Η απάντηση είναι ασφαλώς καταφατική και παρακάτω εκτίθεται μια σειρά από αυτά.
1. Αντιγόνη του Σοφοκλή
Ατίθαση, επαναστάτρια και ισχυρογνώμων η ομώνυμη ηρωίδα της τραγωδίας δείχνει πως η ζωή είναι αγώνας. Μάχη για να κερδίσεις ιδανικά με τα οποία έχεις μεγαλώσει στη ζωή σου, αψηφώντας τον όποιο Κρέοντα σε περιορίζει. Καταργώντας τον όποιο θεϊκό νόμο της επιβάλλει κάτι ως ύβρι και ανήθικο.
Ορίζει η ίδια το πλαίσιο των κανόνων της ζωή της και μας επιβάλλει να αγωνιζόμαστε για τα πάντα. Γιατί στο τέλος αυτοκτονεί για όλα τα πιστεύω της! Ακραίο αλλά με αυτό το τέλος αποδεικνύεται η βαθιά αγάπη σε αυτό που επιβάλλεις εσύ στη ζωή σου. Η ζωή είναι μια επανάσταση.
2. Άμλετ του Σαίξπηρ
Ο Σαίξπηρ διεισδύει στα βάθη της ψυχής ατόμων με διαφορετικές ψυχολογικές διαταραχές και μεταπτώσεις, σύμφωνα με τον Φρόυντ. Όπως και στο προηγούμενο έργο, έτσι κι εδώ υπάρχει μια ιστορία εκδίκησης. Αλλά μια εκδίκηση υπό τη σκιά της συνεχούς και επαναλαμβανόμενης προσπάθειας του σαιξπηρικού ήρωα να αγωνιστεί πρώτα απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Εδώ ο Σαίξπηρ οδηγείται ένα βήμα παρά πέρα από τον Σοφοκλή και επιβάλλει τη διεκδίκηση του δικαίου με μόνη προϋπόθεση να γνωρίσει κανείς τις αδυναμίες του και τα προτερήματά του.
Και ενώ η Αντιγόνη αυτοκτονεί στο νυφικό της κρεβάτι. κάτι που κάνει και ο Άμλετ, ο δεύτερος πρώτα αναρωτιέται αυτό που αποτέλεσε το νόημα του σύγχρονου κόσμου. Πρέπει κάποιος να παραδώσει τα όπλα ή να πολεμήσει;
3. Ταρτούφος του Μολιέρου
Το γεγονός πως και σήμερα κάνουμε αναφορά στον «ταρτουφισμό» πολλών ανθρώπων αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο λόγω του οποίου επιλέχθηκε η συγκεκριμένη κωμωδία. Ο παραπάνω όρος αφορά όλους όσοι προσβάλλονται από έργα λόγω μιας συγκεκριμένης ηθικής, σεξουαλικής ή και θρησκευτικής ιδεολογίας που μπορεί να έχουν αυτά.
Εξαιρετικά σύγχρονο, αν σκεφτεί κανείς πόσο φανατισμό δημιουργούν συγκεκριμένες κάστες ατόμων και κυρίως θρησκόληπτοι με αφορμή έργα, διαφημίσεις, τραγούδια και πολλά άλλα που προσβάλλουν την δημόσια αιδώ.
4. Τρεις αδερφές του Τσέχωφ
Η Όλγα, η Μάσσα και η Ιρίνα ζουν μαζί με τον αδερφό τους σε μια μικρή επαρχιακή πόλη και αναπολούν τις μέρες που έζησαν στη Μόσχα. Η περίφημη φράση «στη Μόσχα αδερφές μου, στη Μόσχα», μας καλεί να μη χάνουμε ποτέ την αναζήτηση ιδανικών στη ζωή. Να μην πάψει ποτέ να ονειρεύεται κανείς στη ζωή. Η Μόσχα είναι εκεί, μακριά αλλά υπάρχει. Μπορεί να μην φτάσουμε ποτέ εκεί, όπως και οι ηρωίδες, αλλά αναζητώντας την θα γίνουμε πιο δυνατοί.
Δεν είμαστε ούτε θα γίνουμε ποτέ ευτυχισμένοι. Μόνο αποζητούμε την ευτυχία
5. Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ
Το πιο κλασικό και κοινωνικό έργο του Ιρλανδού συγγραφέα, γραμμένο λίγα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι ήρωες περιμένουν τον περίφημο Γκοντό, κάθε μέρα στο ίδιο σημείο. Μέσα σε ένα κλίμα ζοφερό οι τραγικές φιγούρες είναι εξαιρετικά σύγχρονες περιμένοντας απεγνωσμένα κάποιον για να τους σώσει.
Κάτι που κάνει και ο σημερινός Έλληνας, Άγγλος, Γάλλος, Σύριος και κάθε τέλος πάντων άνθρωπος. Περιμένει κάτι ανώτερο να εμφανιστεί. Το μυστικό είναι να μην σταματήσουμε ποτέ να περιμένουμε, όπως και οι ήρωες τους οποίους η αυλαία τους αφήνει στο ίδιο σημείο, χωρίς να γνωρίζουμε τι απέγιναν. Μπορεί και κάποτε να συνάντησαν τον Γκοντό και να μην το μάθαμε.
6. Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ, του Έντουαρτ Άλμπι
Το έργο έσκασε κυριολεκτικά σαν βόμβα στην Αμερική των αρχών του 1960 και αποδεικνύει ακόμη και σήμερα το θάνατο του αμερικανικού, ελληνικού και οποιουδήποτε ονείρου. Μπορεί να μην έχουμε βρει απάντηση στο αν αξίζει να ζούμε, να μην έχουμε πάει στη δική μας Μόσχα και να μην συναντήσαμε ποτέ τον Γκοντό. Πρέπει να σκοτώσουμε την όποια ψευδαίσθηση υπάρχει μέσα μας και να συμφιλιωθούμε με την πραγματικότητα.
Ο ίδιος ο Άλμπι αναφέρει σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του τα εξής: «Οι άνθρωποι λένε ψέματα στον εαυτό τους για το ποιοι είναι και πώς βλέπουν τον εαυτό τους. Το έργο μου αφορά την ανικανότητά μας να είμαστε αντικειμενικοί με τον εαυτό μας». Σε μια εποχή κρίσης και αναζήτησης της ταυτότητας του καθενός, το συγκεκριμένο έργο επιβάλλεται.
Και με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, αν ψάξουμε καλά μέσα μας θα βρούμε έναν Γκοντό να μας περιμένει αυτός στη Μόσχα και να μας πεις ότι η ζωή αξίζει!