Μαγδαληνή ΓκόγκουΤο 1928, ο George Washington Hill, πρόεδρος της American Tobacco Company, προκειμένου να αυξήσει ακόμη περισσότερο τα κέρδη της καπνοβιομηχανίας του προσέλαβε τον Edward Bernays, τον μάστερ της προπαγάνδας και της χειραγώγησης του όχλου και επικοινωνιακό σύμβουλο του Αμερικανού προέδρου Woodrow Wilson κατά την περίοδο 1856-1924, θεωρώντας τον το άτομο που θα μπορούσε να αλλάξει τα ταμπού της δεκαετίας του 1920, σχετικά με το κάπνισμα και τις γυναίκες. Λέγεται πως ο Hill είπε χαρακτηριστικά στον Bernays πως “αν μπορέσει να ραγίσει αυτήν την αγορά, θα είναι σαν να ανοίγει ένα νέο χρυσωρυχείο στη δεξιά μπροστινή αυλή του“.
Η καμπάνια του Bernays ονομάστηκε “Torches of freedom” (“πυρσοί ελευθερίας”). Μέχρι την εποχή εκείνη, ελάχιστες ήταν οι γυναίκες που τολμούσαν να καπνίσουν, καθώς το τσιγάρο αποτελούσε ένα “ανδρικό άβατο”. Ο Bernays προκειμένου να αυξήσει το καταναλωτικό κοινό των πολυεθνικών επιχειρήσεων, θεώρησε ότι έπρεπε να συνδέσει το κάπνισμα με τη γυναικεία ανεξαρτησία και χειραφέτηση. Προκειμένου να αποκλείσει κάθε ενδεχόμενο αποτυχίας, ο ανιψιός του Sigmund Freud συμβουλεύτηκε μερικούς από τους καλύτερους ψυχιάτρους της Νέας Υόρκης. Το τέχνασμα πραγματοποιήθηκε εν μέσω μιας φεμινιστικής διαδήλωσης στη Νέα Υόρκη. Σε ένα σημείο όπου παρευρίσκονταν δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ, νεαρές κοπέλες υπό την καθοδήγηση του Bernays έβγαλαν προκλητικά και άναψαν όλες μαζί ένα τσιγάρο. Ήταν η στιγμή που έσπασε το ταμπού που ήθελε το τσιγάρο να αποτελεί σύμβολο της ανδρικής δύναμης. Κινησιολογικά, το άναμμα του τσιγάρου μπορεί να συσχετισθεί με το Άγαλμα της Ελευθερίας ως σύμβολο της χειραφέτησης. Την επόμενη μέρα η κάλυψη του γεγονότος από τις μεγάλες εφημερίδες των Η.Π.Α. ήταν εξαιρετικά μεγάλη. Η μόδα του γυναικείου καπνίσματος ως μέσο χειραφέτησης πέτυχε την θεαματική αύξηση των πωλήσεων των τσιγάρων και το “χρυσωρυχείο” του Hill και των πιο κερδοφόρων καπνοβιομηχανιών παγκοσμίως άρχισε να χτίζει γερά θεμέλια.
Η ανάγκη για χειραφέτηση έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης και χρησιμοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση των οικονομικών συμφερόντων των καπνοβιομηχανιών και των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Η αντίσταση κατασκευάστηκε από τον άνθρωπο που αντικατέστησε τον όρο “Προπαγάνδα” με τον όρο “Δημόσιες Σχέσεις”, προς όφελος της άρχουσας μερίδας του πληθυσμού. Έκτοτε, οι πολυεθνικές εταιρίες και οι επιχειρήσεις της επικοινωνίας προσέλαβαν όλες τους δικούς τους διαφημιστές, επικοινωνιολόγους, πολιτικούς δημοσιοσχεσίτες και κάθε είδους “επηρεαστές“ οι οποίοι μέσω προμελετημένων και άριστα σχεδιασμένων εγχειρημάτων θα πετύχαιναν τις επιθυμητές επιδράσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα απέφεραν συγκεκριμένα κέρδη.
Ο Bernays δεν εφήρμοζε απλώς εξειδικευμένα χειραγωγικά εγχειρήματα, αλλά με θρασύτητα τόνιζε την αξία και τη χρησιμότητά τους. Σύμφωνα με τη λογική του Bernays, οι κοινωνίες αποτελούνται από αναξιόπιστα και επικίνδυνα πλάσματα, τους ανθρώπους, οι οποίοι οφείλουν να συμμορφώνονται προς την κυριαρχία των πεφωτισμένων. “Οι άνθρωποι, στην πραγµατικότητα, δεν χρειάζεται να συναθροιστούν σε µια δηµόσια συγκέντρωση ή σε µια εξέγερση, για να τεθούν υπό την επιρροή της ψυχολογίας της µάζας. Επειδή ο άνθρωπος είναι αγελαίος εκ φύσεως, αντιλαµβάνεται τον εαυτό του ως µέλος µιας αγέλης, ακόµα κι όταν είναι µόνος στο δωµάτιό του µε κλειστές κουρτίνες. Το µυαλό του διατηρεί τα πρότυπα που του έχουν εντυπωθεί από την επιρροή της οµάδας. Ένας άνδρας κάθεται στο γραφείο του, προσπαθώντας να αποφασίσει τι κάλτσες να αγοράσει. Φαντάζεται, χωρίς αµφιβολία, ότι σχεδιάζει την αγορά σύµφωνα µε την κρίση του. Στην πραγµατικότητα, η κρίση του είναι ένα συνονθύλευµα εντυπώσεων χαραγµένων στο µυαλό του από εξωτερικές επιρροές, που ασυνείδητα ελέγχουν τη σκέψη του.“*
Η καμπάνια “Torches of Freedom” του Bernays δείχνει ότι η χειραγώγηση των ασυνείδητων επιθυμιών είναι εκείνη που κυβερνά τον κόσμο. Φτάσαμε στην ύπαρξη μιας φαινομενικής δημοκρατίας των αγορών και του καπιταλισμού, μιας δημοκρατίας που συνίσταται σε μία κεκαλυμμένη δικτατορία από την πλευρά της εξουσίας, και ακόμα ψάχνουμε να βρούμε τον εχθρό.
*Απόσπασμα από το βιβλίο “Προπαγάνδα” του Bernays .