Ιωάννα Αλεξοπούλου
Το δίκαιο του διαστήματος, γνωστό διεθνώς ως space law, είναι ένας νεότατος κλάδος δικαίου, που κεντρίζει το ενδιαφέρον ολοένα και περισσότερων φοιτητών της Νομικής τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο.
Το συγκεκριμένο αντικείμενο έχει ήδη ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών της Νομικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς ταυτόχρονα παγκόσμιοι διαγωνισμοί και συνέδρια που άπτονται αυτού του αντικειμένου κάνουν δυναμικά την εμφάνισή τους στον κόσμο των νομικών σπουδών.
Συγκεκριμένα, το δίκαιο του διαστήματος είναι κλάδος του Διεθνούς Δικαίου, αντικείμενο του οποίου αποτελεί το σύνολο συνθηκών και άλλων κανόνων δικαίου που καθορίζουν το καθεστώς που επικρατεί στον χώρο που τεχνικά ονομάζεται ‘’outer space’’, δηλαδή τη ζώνη που υπέρκειται του εναέριου χώρου (τα 100 χιλιόμετρα κατά τη ζώνη Karman). Ως θεμέλιό του τίθενται διεθνείς κανόνες που δεσμεύουν τα κράτη και θέτουν περιορισμούς στη δραστηριότητα τους στον ουράνιο χώρο, και πιο συγκεκριμένα οι συνθήκες Outer Space Treaty, Liability Convention, Moon Treaty καθώς και το εθιμικό δίκαιο.Τέτοια δραστηριότητα μπορεί για παράδειγμα να είναι η εκτόξευση δορυφόρων, η εγκατάσταση σταθμών, οι διαστημικές πτήσεις. Ως βασική δε αρχή του δικαίου του διαστήματος αναγνωρίζεται η απαγόρευση εκμετάλλευσης του διαστήματος για πολεμικούς σκοπούς- σε αντίθεση με τους ερευνητικούς και επιστημονικούς σκοπούς, οι οποίοι μάλιστα προτάσσονται- και η απαγόρευση θεμελίωσης κυριότητας από ένα κράτος σε ουράνιο σώμα, δεδομένου πως το διάστημα είναι κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας.
Ωστόσο ζήτημα αποτελεί παγκοσμίως η “αρχική” θεωρητική απαγόρευση οικονομικής εκμετάλλευσης των φυσικών του πόρων από κρατικούς και διεθνείς οργανισμούς ή ιδιωτικές επιχειρήσεις. Και αυτό γιατί στην άρτια αυτή απαγόρευση δεν θα μπορούσε να μην επέμβει η σύγχρονη παγκόσμια οικονομία, με πρωτοπόρο τις ΗΠΑ.
Πιο συγκεκριμένα, το 2010 συγκροτήθηκε η επιχείρηση Planetary Resources Inc. από Αμερικάνους επιστήμονες, σκοπός της οποίας ήταν η οικονομική εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου του διαστήματος, μέσω της εξόρυξης αστεροειδών, μια δραστηριότητα που επέφερε μεγάλα αποθέματα μετάλλων και ορυκτών και μια νέα μορφή ενέργειας αρκετά ελκυστική για τα δεδομένα της αγοράς.
Το εγχείρημα ευόδωσε και η Planetary Resources χρηματοδοτήθηκε από διεθνείς εταιρίες. Η αρχή έγινε, και ήταν αρκετή για να δώσει το έναυσμα στον ιδιωτικό τομέα να προχωρήσει στην εκμετάλλευση του διαστήματος, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία στις ΗΠΑ και έπειτα και στη Ρωσία, το Space Tourism Industry, με κύρια δραστηριότητα την οργάνωση πτήσεων στα κατώτερα στρώματα του διαστημικού χώρου για ιδιώτες, καταφέρνοντας έτσι να μετατρέψουν το διάστημα σε έναν ακόμη ανταγωνιστικό χώρο της σύγχρονης παγκόσμιας αγοράς, με άλλα λόγια εμπορευματοποιώντας το.
Τα γεγονότα αυτά πυροδοτούν έντονες συζητήσεις για τις αξιώσεις των ανεπτυγμένων κρατών αναφορικά με την οικονομική εκμετάλλευση του διαστήματος, δημιουργώντας την ανάγκη να υπάρξουν διεθνείς κανόνες και συμφωνίες που θα οριοθετούν αυτά τους τα “δικαιώματα”, και συνεπώς καθιστώντας αναγκαία την εφαρμογή του Δικαίου του Διαστήματος. Με αυτόν τον τρόπο, για άλλη μια φορά, ο κόσμος του Δικαίου καταφέρνει να προλάβει και να απαντήσει στις σύγχρονες εξελίξεις, επιδιώκοντας να διευθετήσει τα ζητήματα που ανακύπτουν λόγω των απαιτήσεων της παγκόσμιας αγοράς και των αναπτυγμένων κρατών.