Σταυρούλα Κατσούλα-ΚαβάλληΤο “φαινόμενο της άλω”
Πέμπτη βράδυ και είσαι έξω με την παρέα σου για ποτό. Ιδανική μέρα. Όχι πολύ, ούτε λίγο κόσμο, όσος χρειάζεται για να μη σιχτιρίσεις, και προπάντων χωρίς τους “Σαββατάκηδες”. Με το πεδίο λοιπόν ελεύθερο και χαλαρό σαν όαση για γνωριμία, πολύ σωστά ξεκινάς και σκανάρεις τον χώρο. Αρχίζεις λοιπόν και παρατηρείς τους ανθρώπους γύρω σου. Ο εγκέφαλός σου εκείνη τη στιγμή, είτε το θέλεις είτε όχι, ξεκινάει και επεξεργάζεται τις πληροφορίες που είναι πιο εύκολο να πάρει για τα άτομα γύρω του.
Συνήθως αυτά είναι τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά και αυτά που ξεχωρίζουν με την πρώτη ματιά. Συνεπώς, ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, όπως ας πούμε η εξωτερική εμφάνιση, η κοινωνική θέση, ή η ηλικία έχει την ιδιότητα να παράγει μία θετική ή αρνητική εντύπωση, που είναι τόσο έντονη, έτσι ώστε είναι ικανή να επισκιάσει ή και να καλύψει όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά, επηρρεάζοντας στο μέγιστο βαθμό τη γενική εντύπωση που θα σχηματίσεις.
Το εν λόγω φαινόμενο ανακαλύφθηκε από τον Έντουαρντ Θορντάικ, ονομάζεται “φαινόμενο της άλω” (Ηalo effect) και σαφώς το παράδειγμα της ομορφιάς είναι αυτό που έχει μελετηθεί περισσότερο απ’ όλα και εννοείται σου έχει συμβεί ουκ ολίγες φορές. Εεε, συγνώμη. Μας έχει συμβεί πολλές φορές.
Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι υποσυνείδητα θεωρούμε τους ωραίους ανθρώπους πιο ευγενικούς, πιο καλοσυνάτους, τιμιότερους, ακόμα και πιο έξυπνους. Έχει επίσης αποδειχθεί, πως τα άτομα με εμφανίσιμο παρουσιαστικό κάνουν ευκολότερα καριέρα (χωρίς όμως αυτό να αναφέρεται απαραίτητα στην “προαγωγή του καναπέ” – χαρακτηριστικό κυρίως γένους θηλυκού).
Πάρε για παράδειγμα τη διαφήμιση. Γιατί πρέπει δηλαδή σώνει και καλά, ένας ώριμος, γοητευτικός 55άρης, ηθοποιός στο επάγγελμα να είναι εξπέρ στις εσπρεσσιέρες; Και λογικά να το πάρεις, εννοείται πως είναι παράλογο, αλλά εντέλει αποδεικνύεται πως έχει αποτελέσματα στο χώρο του μάρκετινγκ.
Επί της ουσίας, αυτό που κάνει το συγκεκριμένο φαινόμενο ύπουλο είναι το γεγονός ότι υποβόσκει και λειτουργεί στο υποσυνείδητό μας. Με λίγα λόγια, όλοι το κατακρίνουμε και καταλαβαίνουμε το πόσο παράλογο είναι, αλλά στην πραγματικότητα δεν παύει να μας παρασέρνει και να επηρρεάζει την αντίληψή μας.
Η χειρότερη μορφή του φαινομένου είναι ότι μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει σε στερεοτυπικές τάσεις. Όταν το φύλο, η καταγωγή, ή η φυλή γίνονται τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της πρώτης εντύπωσης σε ένα άτομο, καταλαβαίνουμε πως οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές. Και δεν έχει σημασία αν δεν είσαι ρατσιστής ή σεξιστής. Το “φαινόμενο της άλω” παραμορφώνει τόσο πολύ την όρασή σου, ακριβώς όπως θολώνει το μυαλό των καταναλωτών ο George Clooney στην εν λόγω διαφήμιση – όπως πολύ σωστά μάντεψες.
Ενίοτε υπάρχουν και θετικές συνέπειες – έστω κι αν κρατάνε λίγο. Πιστεύεις στον “έρωτα” με την πρώτη ματιά; Αν ναι, τότε μπορείς να καταλάβεις πόσο εκθαμβωτική είναι αυτή η λεγόμενη “άλως”. Το άτομο που λατρεύεις σου φαίνεται αψεγάδιαστο, το πιο γοητευτικό απ’όλα, το πιο έξυπνο, το πιο αστείο, το πιο ευγενικό, το πιο… φτάνει! Κολλήσαμε! Ακόμη κι αν δε μπορεί ούτε κουνούπι να συμβιώσει μαζί του για τους 3 μήνες του καλοκαιριού, εσύ το θεωρείς ιδιορρυθμία και “γλυκούλι(!)” και χαμογελάς. Για την ώρα. Γιατί το “φαινόμενο της άλω” υπερισχύει, αλλά πάντα βραχυπρόθεσμα.
Όταν λοιπόν την επόμενη φορά που θα σε πιάσεις να αναρρωτιέσαι για ακόμη μία φορά “μα τί του/της βρήκα, δεν μπορώ να καταλάβω”, να ξέρεις πως δεν είναι γιατί κοιμόσουνα, ήταν γιατί ήσουν υπό την κυριαρχία αυτού ακριβώς του φαινομένου – χωρίς βέβαια να σημαίνει αυτό ότι μόλις σου έδωσα μία δικαιολογία για οπιαδήποτε βλακεία κάνεις στη ζωή σου.
Η συμβουλή μου; Παρατήρησε τα άτομα που σ’ενδιαφέρουν προσεκτικά. Βάλε σε παρένθεση το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό τους και αξιολόγησε τα υπόλοιπα από όσες πληροφορίες έχεις διαθέσιμες. Έτσι ακριβώς κάνουν και οι μεγάλες ορχήστρες σε οντισιόν για μουσικούς. Οι υποψήφιοι παίζουν πίσω από μία κουρτίνα για να μην επηρεαστούν οι κριτές από το παρουσιαστικό, το φύλο ή και την καταγωγή. Σωστή ή λάθος αντιμετώπιση δε θα κρίνω, αλλά στο τέλος της ημέρας η μουσική είναι αυτή που μένει ζωντανή.