Μάνος ΚαρυστινόςO Mark Le Fanu μας μιλά για το cinema
Γνώρισα τον Mark Le Fanu τον Αύγουστο, στο Pogradec της Αλβανίας, όπου συμμετείχα στο Balkan Film Food Festival με την ταινία μικρού μήκους Carrots and Cucumbers. Εκείνος ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ. Εντυπωσιασμένος από την αγάπη του για το cinema και το πάθος με το οποίο μου μιλούσε, του πρότεινα να κάνουμε μια cineύρεση και εκείνος δέχτηκε αμέσως.
Ο Mark Le Fanu γεννήθηκε στη Σκωτία και σπούδασε Λογοτεχνία στο Cambridge University, ενώ αμέσως μετά δίδαξε στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή θεμάτων περί τέχνης στο Λονδίνο, ενώ αργότερα δίδαξε Ιστορία Κινηματογράφου στο National Film & Television School και έγραφε για τους Financial Times άρθρα σχετικά με τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Το 1993 μετακόμισε στη Δανία για να διδάξει στο European Film College, ενώ από το 2010 βρίσκεται στο UCL διδάσκοντας την τέχνη του Ντοκιμαντέρ.
Μεταξύ άλλων, είστε καθηγητής Ιστορίας Κινηματογράφου. Πώς προέκυψε η αγάπη σας για το cinema; Πώς αποφασίσατε να γίνεται καθηγητής;
Πάντα μου άρεσαν οι ταινίες. Είχαμε έναν καθηγητή στο σχολείο ο οποίος ήταν λάτρης του Ευρωπαϊκού Art-House cinema της μεταπολεμικής περιόδου, ο οποίος μας έδειχνε τέτοιες ταινίες στην ταινιοθήκη του, Έτσι από την ηλικία των 14 άρχισα να μαθαίνω για τον Bergman,τον Bresson, τον Fellini και τους υπόλοιπους. Με κάποιον τρόπο αυτά τα έργα είχαν μεγάλη επίδραση πάνω μου, Ήμουν πολύ τυχερός που τα γνώρισα τόσο νωρίς. Όσο για το πώς έγινα καθηγητής, στην πραγματικότητα δεν είχα ποτέ αυτή τη φιλοδοξία. Τυχαία βρέθηκα να διδάσκω, όπως και πολλοί άνθρωποι. Θα ήθελα να είχα γίνει δημοσιογράφος.
Αποφασίσατε να γίνετε θεωρητικός, αλλά κατά κάποιον τρόπο είστε “εναντίον” των θεωρητικών του cinema. Πείτε μας σχετικά με αυτό.
Στην πανεπιστημιακή μου καριέρα (δίδασκα Λογοτεχνία στο Cambridge για κάποια χρόνια) ήταν αδύνατο να αποφύγεις τη θεωρία. Η θεωρία ήταν παντού “στον αέρα”. Στις δεκαετίες του 70′ και του 80′ έπρεπε να ξέρεις για το Δομισμό (Στρουκτουραλισμό) και την Αποδόμηση. Ειλικρινά, όμως μπορώ να πω ότι ποτέ δεν ήμουν οπαδός τους. Πάντα υπήρχε διαθέσιμη μια εναλλακτική ανθρωπιστική θέση, που βασιζόταν στην κοινή λογική και στην απλή επιχειρηματολογία, και εγώ ήμουν υπέρμαχος αυτής της θέσης.
Αυτή την περίοδο διδάσκετε “Το Ντοκιμαντέρ και η Εθνογραφική Ματιά” (Documentary Cinema and the Ethnographic Eye) στο UCL του Λονδίνου. Παρακαλώ, μιλήστε μας σχετικά με το μάθημά σας.
Το Τμήμα Ανθρωπολογίας του UCL (University College London) θεωρεί –σωστά, πιστεύω– πως οι απόφοιτοί του πρέπει να γνωρίζουν πως να καταγράφουν την έρευνά τους χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικά μέσα, στον ίδιο βαθμό με τα παραδοσιακά μέσα, που είναι το μολύβι και το χαρτί. Έτσι διδάσκονται πρακτικά αυτές οι κινηματογραφικές δεξιότητες στους μεταπτυχιακούς φοιτητές μας.
Εγώ βοηθάω στο “θεωρητικό” (όμως ταυτόχρονα ιστορικό και αναλυτικό) κομμάτι αυτής της προσπάθειας. Ίσως το μάθημα μου θα έπρεπε να περιέχει περισσότερη ανθρωπολογία από ότι έχει τώρα. Φυσικά προβάλουμε και συζητάμε για το Nanook of the North (είναι μια καλή αρχή) και είμαι χαρούμενος που έχω περιλάβει στο μάθημά μου ταινίες από ημι-επαγγελματίες ανθρωπολόγους, όπως ο Jean Rouch και ο Robert Gardner, αλλά στην πραγματικότητα δεν περιορίζομαι σε επαγγελματίες. Στόχος μου είναι να συστήσω στους φοιτητές μου όσο το δυνατό περισσότερα παραδείγματα της “τέχνης του Ντοκιμαντέρ“-με ισχυρή έμφαση στην αισθητική.
Προβάλω μια ταινία την εβδομάδα και την επόμενη μέρα συζητάμε για αυτή σε ένα δίωρο μάθημα. Με αυτό τον τρόπο έχουμε εμβαθύνει στο έργο πολύ σπουδαίων καλλιτεχνών: Agnes Varda, Frederick Wiseman, Johan van der Keuken, Patricio Guzman, Victor Kossakovsky, Jonathan Oppenheimer, the Maysles brothers, Kim Longinotto– Αυτοί είναι οι δημιουργοί που έχουμε ασχοληθεί πρόσφατα.
Τα δύο βιβλία του Mark Le Fanu: The cinema of Andrei Tarkovsky – Mizoguchi and Japan
Έχετε γράψει ένα βιβλίο για τον Andrei Tarkovsky και ένα άλλο για τον Kenji Mizoguchi. Ποια είναι τα πιο συναρπαστικά χαρακτηριστικά του κάθε σκηνοθέτη;
Είναι σχεδόν αδύνατο να συνοψίσω τα χαρακτηριστικά τους αποφεύγοντας τα κλισέ: Το έργο τους είναι τεράστιο. Τα επιτεύγματά τους μας ταξιδεύουν στα “όρια” του cinema. Και οι δύο ήταν βαθιά πνευματικοί καλλιτέχνες:Ο μεν Tarkovsky εν ενεργεία Χριστιανός, ο δε Mizoguchi, στις ώριμες ταινίες του, οπαδός (αλλά μυστικός και διακριτικός οπαδός) του “Nichiren” Βουδισμού.
Και οι δύο ήταν συμπονετικοί απέναντι στα πάθη. Ήξεραν ότι ο κόσμος είναι σκληρός, αλλά ήταν ανοικτοί στην ομορφιά και την ποίησή του. Βέβαια, προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες και είναι δύσκολη η σύγκριση. Είναι ενδιαφέρον, όμως, το γεγονός πως και οι δύο λάτρευαν την κινούμενη κάμερα– το έργο τους χαρακτηρίζεται από μεγάλα, εξερευνητικά travelling (κινούμενα πλάνα), που περιφέρονται στο τοπίο συλλαμβάνοντας εξωπραγματικές λεπτομέρειες και εμποτίζουν το θεατή με μια ονειρική ελευθερία.
Πολλοί λένε ότι το cinema έχει αγγίξει τα όρια του, καθώς δεν υπάρχουν πλέον καινοτόμα κινηματογραφικά ρεύματα. Ποια είναι η άποψη σας; Υπάρχουν παραδείγματα καινοτόμων κινηματογραφικών ρευμάτων στην πρόσφατη Ευρωπαϊκή ιστορία (1990 και μετά);
Ναι, πιθανόν υπήρξε μια Χρυσή Εποχή του Ευρωπαϊκού cinema, και έχει τελειώσει. Και τώρα είμαστε στην Αργυρή Εποχή-το οποίο είναι εξίσου κάτι σημαντικό! Πιστεύω ότι το cinema εξακολουθεί να είναι εκπληκτικά ενδιαφέρον. Υπάρχουν πάντα ανερχόμενα ταλέντα: Βγαίνουν πολλές καλές ταινίες, περισσότερες από όσες μπορεί να παρακολουθήσει κανείς,όσο κι αν προσπαθεί.
Μόλις επέστρεψα από ένα Φεστιβάλ Βαλκανικών ταινιών στην Αλβανία και είμαι ενθουσιασμένος από την ποσότητα των “δυνατών“ ταινιών που είδα μέσα σε μια εβδομάδα. Θα συμφωνήσω μαζί σου ( αν αυτό υπαινίσσεσαι) ότι το Hollywood διανύει μια δύσκολη περίοδο, αλλά δες το συναρπαστικό εθνικό cinema που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες. Ταινίες από την Τουρκία, το Ιράν, την Κίνα, την Ρουμανία και πολλές ακόμη. Πάντα θα υπάρχει κάποιο μέρος στον πλανήτη , όπου οι άνθρωποι παίρνουν στα σοβαρά το cinema και το υπηρετούν με τόλμη και σύνεση.
Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο πιο σημαντικός σύγχρονος σκηνοθέτης (1990 και μετά);
Μου φαίνεται πολύ δύσκολο να απαντήσω. Είναι δύσκολο να αποστασιοποιηθείς και να έχεις άποψη για τους σύγχρονούς σου. Είναι φυσικό, κάποιοι καλλιτέχνες να ξεκινούν ελπιδοφόρα, αλλά να εγκαταλείπουν πρόωρα, για τον έναν ή τον άλλο λόγο. Πεθαίνουν ή τα παρατάνε. Γιατί, για παράδειγμα, ο Bertolucci και ο Coppola, μετά τη δεκαετία του 1980 δεν μας έδωσαν μια τελική επική ταινία, όπως ήταν ικανοί να κάνουν; Υπάρχουν πολλοί σκηνοθέτες για τους οποίους έχει ειπωθεί “τι συνέβη σε αυτόν;”. Ο μεγάλος Kiarostami πέθανε πριν δυο μήνες. Και πού είναι άραγε, τώρα, ο συμπατριώτης του Makhmalbaf; Σκεπτόμενος όλα αυτά κανείς μπορεί να μελαγχολήσει. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα σκηνοθέτες με συνεχές έργο, όπως οι Jia Zhangke, Almodovar, Kossakovsky, Sokurov, Guzman και πολλοί άλλοι.
Ποια είναι η γνώμη σας για το ψηφιακό cinema (για τη χρήση ψηφιακών οπτικών εφέ);
Αυτή η πλευρά του cinema δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Με γοητεύει περισσότερο ο ρεαλισμός και η ψυχολογία.
Ποια είναι η ταινία που είδατε μικρός και σκεφτήκατε να ακολουθήσετε μια καριέρα σχετική με το cinema;
Έβλεπα ταινίες από τα μεγάλα καθηλωτικά έπη του Hollywood του 1950, όπως το Ben Hur και The Ten Commandments, αλλά αγαπούσα επίσης και τα Γούεστερν, τις κωμωδίες και τα Μιούζικαλ. Πάντα προτιμούσα το cinema από το θέατρο. Και μιας που αναφέρθηκα στο θέατρο, η ταινία που με συνεπήρε πραγματικά (ήμουν 12 ετών) είναι το Les Enfants du Paradis(1945) των Carné και Prévert– σίγουρα η τελειότερη ταινία για το θέατρο, όλων των εποχών.
Οι μαθητές σας έχουν μεγαλώσει σε μια εποχή μαζικής προβολής κινηματογραφικών έργων. Πως αντιδρούν στην προβολή κλασικών ταινιών; Είναι εύκολο για αυτούς να κατανοήσουν την σημασία αυτών των ταινιών στην εξέλιξη του κινηματογράφου;
Απολαμβάνουν τις ταινίες όσο εγώ; Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Και η απάντηση είναι “δεν ξέρω“. Τους δείχνω το Citizen Kane και ελπίζω να δουν τη σημασία αυτής της ταινίας. Μια καλή γενική εκπαίδευση πρέπει να είναι πάντα ιστορική. Σκέψου τη μουσική. Για να παίξει κλασικά όργανα (πιάνο, βιολί, τσέλο κτλ) ένας σπουδαστής, πρέπει εμβαθύνει στην παράδοση των κλασικών συνθετών.
“Οτιδήποτε αξίζει, απαιτεί χρόνο, υπομονή, αφοσίωση. Το πιο σημαντικό που μπορεί να παρέχει ένας καθηγητής είναι ο ενθουσιασμός.”
Τι ονειρεύεστε για τους μαθητές σας, την επόμενη γενιά κινηματογραφιστών;
Αν όλα πάνε καλά, να βρουν το δικό τους δρόμο.