Οι απόκληροι

Ο Σουηδός συγγραφέας Steve Sem – Sandberg μας ταξιδεύει μέσα από το 728 σελίδων βιβλίο του, στον κόσμο του εβραϊκού γκέτο στην πολωνική πόλη Γουντζ. Το εν λόγω γκέτο δημιουργήθηκε κατ’ εντολή των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, στις αρχές του 1940, και έμελλε να αποτελέσει το δεύτερο μεγαλύτερο εβραϊκό γκέτο μέχρι και την εκκένωσή του, το 1944.

Με κύρια ιστορική πηγή το χρονικό του γκέτο, που απαριθμεί 3.000 σελίδες, και με δευτερεύουσα τις μαρτυρίες των επιζώντων, ο Sem – Sandberg ανακατασκευάζει την ζωή εντός των συρματοπλεγμάτων. Πώς θα κατορθώσουν να επιβιώσουν οι έγκλειστοι σ’ αυτόν το νέο κόσμο, όπου η λιμοκτονία, η καταναγκαστική εργασία, οι αρρώστιες, η μαύρη αγορά και κάθε μορφή εκμετάλλευσης καθώς και οι βαρβαρότητες αποτελούν καθημερινότητα; Μέχρι ποιο σημείο θα φτάσουν οι ήρωές μας, για να παρατείνουν τη ζωή και τα βάσανά τους;

Ο συγγραφέας θέλοντας να αποτυπώσει όσο το δυνατόν καλύτερα τις συνθήκες διαβίωσης – ή ορθότερα, επιβίωσης – εντός της αποκλεισμένης πόλης, ακολουθεί τη ζωή και τη δράση 5 ατόμων που είναι αποφασισμένοι να επιβιώσουν, όπως δύναται ο καθένας, του Άνταμ Ζέπιν, της Βέρας Σούλτς, της Ρόζας Σμολένσκας –υπεύθυνη για  τα παιδιά του πράσινου σπιτιού (ορφανοτροφείου), του Βέρνερ Ζάμστακ και του Μορντεχάι Χάιμ Ρουμκόφσκι – γνωστού ως Πρέζες. Όλη η πλοκή του έργου, όπως και οι ζωές των 4^ων πρώτων πρωταγωνιστών, περιστρέφεται  γύρω από τον Πρέζες, τον πρεσβύτερο των Εβραίων. Οι ενέργειες και οι αποφάσεις του τελευταίου, επιδρούν στις ζωές των υπολοίπων και αρκετές φορές απειλούν και την ίδια την ύπαρξή τους.

“Οι Απόκληροι” είναι στην ουσία η ιστορία της διοίκησης του εβραϊκού γκέτο στο Γουντζ από τον Μορντεχάι Χάιμ Ρουμκόφσκι, που καταδεικνύει με αποκαλυπτικό τρόπο τον σκοτεινό και αμφίσημο ρόλο του στο Ολοκαύτωμα των Πολωνοεβραίων.

Ποιος ήταν όμως στην πραγματικότητα, ο Μορντεχάι Χάιμ Ρουμκόφσκι;

Ο Χάιμ Ρουμκόφσκι στο γκέτο του Γουντζ .

 Πριν από την γερμανική εισβολή στην Πολωνία,  ο Ρουμκόφσκι ήταν διευθυντής ενός ορφανοτροφείου. Εντούτοις μετά την εισβολή οι κατοχικές δυνάμεις τον διόρισαν στη θέση του Πρεσβύτερου των Εβραίων και σ’ αυτή του επικεφαλή του γκέτο του Λοτζ. Ως αρχηγός των Εβραίων, ήταν υπεύθυνος για την παροχή τροφίμων, στέγασης, θερμότητας, υγείας και την εύρεση  εργασίας στον πληθυσμό εντός του γκέτο.

 Η πολιτική που ακολούθησε ως Πρέζες μπορεί να συμπυκνωθεί στην εξής φράση :«Unser einziger weg ist arbeit!» («Μοναδικός μας δρόμος η εργασία!»). Ήδη απ’ τις αρχές του 1940, συνεργάστηκε με τις ναζιστικές αρχές – όχι όμως και με τα SS, τα οποία είχαν αποκλειστεί από τον έλεγχο του γκέτο – με σκοπό την εκβιομηχανοποίηση του γκέτο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο πίστευε πως θα καταστήσει τους Εβραίους του απαραίτητο συνεργάτη της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Γι’ αυτόν η συνεργασία με τους εισβολείς ήταν ο μοναδικός δρόμος για να σώσει τους ανθρώπους του ή τουλάχιστον να διασφαλίσει την επιβίωση των παιδιών, των δικών του παιδιών, που όπως πίστευε θα τα οδηγούσε ο ίδιος ασφαλή στο Ισραήλ.

Αντί όμως να γίνει ο σωτήρας των Πολωνοεβραίων, εξελίχθηκε σε δήμιό τους καθώς διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην μεταφορά του μεγαλύτερου μέρους του υπο-προστασία του εγκλείστων, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο αμφίσημος ρόλος του στο Ολοκαύτωμα, γίνεται εμφανής και στο λόγο που εκφώνησε το 1941 – που έμεινε γνωστός με το όνομα: ”Give me your children”(” Δώστε μου τα παιδιά σας”) – με τον οποίο καλούσε τους Εβραίους να του παραδώσουν τους ασθενείς και τα μικρά παιδιά, που είναι ανίκανα προς εργασία, προκειμένου να σώσει τους υπόλοιπους.

«Χθες με διέταξαν να απελάσω πάνω από 20 χιλιάδες άτομα από το γκέτο.  Αλλιώς, μου είπαν, θα το έκαναν μόνοι τους. Το ερώτημα ήταν λοιπόν αν θα αναλαμβάναμε εμείς αυτό το απαίσιο έργο ή θα το αφήναμε σε άλλους. Αλλά επειδή δεν καθοδηγούμασταν από τη σκέψη «πόσοι θα πεθάνουν», αλλά από την σκέψη «πόσους θα σώσουμε» αποφασίσαμε να το κάνουμε εμείς. Που σημαίνει, εγώ και οι στενότεροι συνεργάτες μου. Όσο δύσκολο και εάν ακούγεται εμείς οι ίδιοι πρέπει να φέρουμε εις πέρας το έργο αυτό. Εγώ ο ίδιος πρέπει να κάνω αυτή τη σκληρή και αιματηρή εγχείρηση. Εγώ πρέπει να κόψω τα χέρια για να γλιτώσει το σώμα. Πρέπει να αφήσω τα παιδιά να φύγουν. Αν δεν το κάνω αυτό ίσως θα πρέπει μετά να φύγουν και άλλοι…

Δεν έχω λόγια παρηγοριάς να σας δώσω σήμερα. Ούτε ήρθα για να προσπαθήσω να σας  ηρεμήσω. Έχω έρθει σαν κλέφτης για να σας στερήσω ό,τι αγαπάτε περισσότερο. Έκανα ότι περνούσε από το χέρι μου για να πείσω τις αρχές να μην εφαρμόσουν την εντολή αυτή. Όταν απέτυχα σ’ αυτό, προσπάθησα να αφαιρέσω κάποιες αιχμές από την απόφαση. Προσπάθησα να σώσω τουλάχιστον μια ηλικία, παιδιά μεγαλύτερα των 8 ετών. Αλλά εκείνοι ήταν ανυποχώρητοι. Μόνον ένα κατάφερα. Τα παιδιά άνω των 10 ετών έχουν σωθεί. Ας μείνει αυτό, τουλάχιστον, σαν παρηγοριά στο μεγάλο σας μαρτύριο…

 Κατοικούμε σε γκέτο. Ζούμε σε τόσο άθλιες συνθήκες ώστε να μην έχουμε εφόδια για τους υγιείς, πόσο μάλλον για τους ασθενείς… Αν αναγκαζόμουν να διαλέξω να θυσιάσω τους ασθενείς, αυτούς που δε θα μπορέσουν ποτέ να επανακάμψουν, και να σώσω τους υγιείς, θα διάλεγα αναμφίβολα να σώσω τους υγιείς. Γι’ αυτό έδωσα εντολή, στους γιατρούς μου να παραδώσουν τους ανίατα ασθενείς προκειμένου να σωθούν  οι υγιείς άνθρωποι που είναι ακόμη σε θέση να ζήσουν…

[…] Βοηθήστε με να φέρω εις πέρας αυτή τη δουλεία… Έχετε μπροστά σας έναν συντετριμμένο άνθρωπο. Μη ζηλεύετε τη θέση μου. Είναι η δυσκολότερη απόφαση που έχω αναγκαστεί να πάρω μέχρι και σήμερα. Σηκώνω τα τρεμάμενα χέρια μου και σας εκλιπαρώ: προσφέρετε μου αυτά τα θύματα για να μπορέσω να εμποδίσω κι άλλες θυσίες, για να μπορέσω  να σώσω εκατό χιλιάδες Εβραίους».

Τον Αύγουστο του ’44, ο Ρουμκόφσκι εντάχθηκε εθελοντικά μαζί με την οικογένειά του στην τελευταία μεταφορά Εβραίων στο Άουσβιτς. Πολλοί θεωρούν πως δολοφονήθηκε εκεί από συμπατριώτες του, κάτι το οποίο δεν έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα.

Όπως πολλοί ιστορικοί έτσι και ο συγγραφέας μας αδυνατεί να χαρακτηρίσει τον Ρουμκόφσκι ως ένοχο ή αθώο. Απλά καταδεικνύει όλες τις πλευρές αυτού του ιστορικού προσώπου και αφήνει τον αναγνώστη να αποφανθεί για την ενοχή του “κατηγορουμένου”.Κύριο μέλημά του αποτελεί να αναδείξει τον αγώνα των εγκλείστων να διατηρήσουν ζωντανή την ανθρωπιά τους και την ελπίδα που φαντάζει χαμένη. “Οι Απόκληροι”  είναι ένα έργο –  ύμνος για την κατάκτηση μιας αξιοπρεπούς  ζωής σε χαλεπούς καιρούς.

*  Απόκληρος:  1) ο φτωχός, 2) ο άνθρωπος που βρίσκεται  στο περιθώριο και αισθάνεται αδικημένος.

*  Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες, ενώ το 2009 απέσπασε και το βραβείο Strindberg, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Σουηδίας.