Δαγλής ΘεόδωροςΤι ακριβώς λέει η Δαρβινική Θεωρία της εξέλιξης και για ποιο λόγο έχει διαστρεβλωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό;
Πρόσφατα, είχα μία συζήτηση περί Δαρβινικής θεωρίας. Η «αντίπαλη» πλευρά, προσπαθώντας να με πείσει ότι ο Δαρβίνος ήταν λάθος, μου έθεσε το ερώτημα: «Αν οι άνθρωποι εξελίχθηκαν από τους πιθήκους, τότε γιατί οι πίθηκοι έμειναν ως έχουν, δηλαδή πίσω στην εξέλιξη; Γιατί δεν εξελίχθηκαν και αυτοί;». Τότε, σκέφτηκα ότι πολλοί άνθρωποι, παρεξηγώντας την θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, θα είχαν τέτοιου είδους ερωτήματα.
Ας ξεκινησουμε λοιπον…
Το 1838 o Κάρολος Δαρβίνος ανέπτυξε την θεωρία του περί «φυσικής επιλογής», σύμφωνα με την οποία οι επικρατέστεροι οργανισμοί επιβιώνουν. Όσο για τους υπόλοιπους, όπως συμβαίνει και στην κοινωνία… Εξαλείφονται. Η θεωρία του Δαρβίνου πρέπει να είναι η μοναδική επιστημονική θεωρία που έχει προκαλέσει τόσο αμφιλεγόμενες απόψεις, έχει παρεξηγηθεί σε τεράστιο βαθμό, και παρ’ όλα αυτά, έχει μείνει στο προσκήνιο εδώ και πολλά χρόνια.
Γιατί όμως παρεξηγήθηκε; Για ποιο λόγο υπάρχουν τόσο έντονες αντιδράσεις σε αυτή την θεωρία; Η απάντηση όπως και σε πάρα πολλές άλλες αντιδραστικές αμυντικές στάσεις, είναι η ημιμάθεια. Για την ακρίβεια καλύτερα κάποιος να έχει άγνοια, παρά ημιμάθεια. Ο Δαρβίνος έχει παρεξηγηθεί σε τεράστιο βαθμό καθώς ελάχιστοι έχουν καταλάβει σε βάθος την θεωρία της εξέλιξης.
Η θεωρία της εξέλιξης θεωρεί πως κάθε είδος εξελίσσεται καθόλη την διάρκεια της πορείας του στην ιστορία, με ένα ρυθμό πολύ αργό. Επομένως, ένα είδος (το ανθρωποειδές για παράδειγμα, όπου ανήκει και ο άνθρωπος), δεν εξελίχθηκε σε μερικές δεκαετίες αλλά σε πολλά χρόνια. Συνεπώς, κάθε οργανισμός εξελίσσεται και όσοι έχουν «δυνατότερα» χαρακτηριστικά επιβιώνουν. Αυτοί είναι και οι οργανισμοί που τεκνοποιούν.
Οι υπόλοιποι οργανισμοί του είδους αυτού, δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν ή αν τα καταφέρνουν, σίγουρα γίνεται σε λιγότερο ικανοποιητικό βαθμό και γι’ αυτό μικραίνει σημαντικά ο πληθυσμός τους. Άρα η αναπαραγωγή τους ανά τα χρόνια μειώνεται αφού μικραίνει ο πληθυσμός τους.
Επίσης, ο Δαρβίνος θεωρεί ότι δεν υπάρχει ανώτερη και κατώτερη ύπαρξη ζωής. Ακόμα και αν κάποιο είδος εξελίχθηκε από κάποιο άλλο, δεν είναι ανώτερος κάποιος, απλώς μπορεί να ανταπεξέλθει καλύτερα υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Σε άλλες συνθήκες ίσως ισχύει το ανάποδο. Ο άνθρωπος, έτσι δεν είναι ανώτερος εξελικτικά έναντι των υπόλοιπων ειδών, όπως μπορεί να πιστεύουν οι περισσότεροι.
Χαρακτηριστικό είναι το δέντρο των ειδών, (όπως διαφαίνεται παρακάτω), όπου φαίνεται καθαρά ότι τα είδη είναι ισάξια. Υπό κάποιες συνθήκες (παρούσες πχ) κάποιο είδος μπορεί να επικρατεί (πχ άνθρωπος) καθώς έχει ένα χαρακτηριστικό που τον ισχυροποιεί έναντι των υπολοίπων (λογική στην περίπτωση του ανθρώπου). Παρ’ όλα αυτά, κατά τον Δαρβίνο το χαρακτηριστικό του ανθρώπου που ίσως τον έχει διακρίνει από τα υπόλοιπα είδη (πέραν της λογικής) είναι η προσαρμοστικότητα και ίσως γι’ αυτό επιβίωσε ανά τους αιώνες.
Όμως η κλασική παρεξήγηση της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου έγκειται σε άλλο σημείο. Είναι και ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι την απορρίπτουν. Θεωρούν ότι ο άνθρωπος έχει εξελιχθεί από τους πιθήκους. Και σαν να μην φτάνει αυτό, το επιχείρημα που προβάλλουν είναι:
«Για ποιο λόγο οι πίθηκοι δεν εξελίχθηκαν και παρέμειναν πίθηκοι»
Ωραία ερώτηση εκ πρώτης όψεως…
Ο Δαρβίνος ποτέ δεν μίλησε για εξέλιξη ανθρώπου από τον πίθηκο. Ισχύει πως ο πίθηκος και άνθρωπος έχουν μικρή χρωμοσωμική διαφορά, επομένως είναι εμφανής η συγγένεια αυτών των δύο ειδών. Η θέση, όμως του Δαρβίνου ήταν πως άνθρωπος και πίθηκος είχαν κοινό πρόγονο. Έτσι, πολύ απλοϊκά, αν εγώ και η ξαδέρφη μου είχαμε κοινό πρόγονο, δεν σημαίνει ότι ο ένας εξελίχθηκε από τον άλλο, αλλά ότι γεννηθήκαμε και οι δύο από ίδιο πρόγονο.
Πολύ απλοϊκό και ίσως όχι τόσο εύστοχο παράδειγμα, αφού μιλάμε για είδος και όχι για συγγένεια είναι όμως μια εκλαΐκευση στην προσπάθεια να τονίσω την διαφορά και πιστεύω ότι πετυχαίνω τον στόχο μου.
Άρα άνθρωπος και πίθηκος έχουν απλώς έναν κοινό πρόγονο, από τον οποίο εξελίχθηκε ο άνθρωπος ανά τους αιώνες, προφανώς μέσω μιας διεργασίας που διήρκεσε πολλά χρόνια. Κάτι που επίσης λίγοι γνωρίζουν είναι ότι κάποια είδη όπως το Homo Neandertalis, δεν υπήρξαν ποτέ πρόγονοι του Homo Sapiens. Μάλιστα, υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτά τα δύο συνυπήρχαν κάποια περίοδο, με τον Homo Sapiens να επικρατεί (έναντι του άλλου) για ευνόητους λόγους.
Καλό θα ήταν να αναφερθούμε λίγο και στον Freud. Ο Freud θεωρούσε πως οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνίες για να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της φύσης δηλαδή για να επιβιώσουν και για να καλύψουν βασικές τους ανάγκες. Παρόλα αυτά, υποχρεώθηκαν (στα πλαίσια της κοινωνίας) να εγκαταλείψουν τις ορμές τους για επιθετικότητα και σεξουαλικότητα κάτι που αργότερα προκάλεσε δυσφορία στον άνθρωπο. Ίσως για αυτό κάποιοι σήμερα νιώθουν πως η ζωή που ζουν δεν είναι στην φύση τους και πως έχει αποκτήσει τεχνοκρατική χροιά η ζωή τους. Όντως, δεν έχουμε φτιαχτεί για να ζούμε σε αυτό το περιβάλλον με αυτές τις συνθήκες απλώς ο άνθρωπος (ας πούμε) προσαρμόζεται ή καλύτερα συμβιβάζεται.
Τελικά, η Δαρβινική θεωρία έχει ισχύ σήμερα? Και ναι και όχι. Από όταν ο άνθρωπος οργανώθηκε σε κοινωνίες (γι’ αυτό και η σύντομη αναφορά στον Freud) το φαινόμενο απέκτησε εκτός από φυσικό και γενετικό ενδιαφέρον, και κοινωνικό! Από την μία πλευρά οι “ελκυστικοί” οργανισμοί παραμένουν “ελκυστικοί” αλλά από την άλλη, η κοινωνία δίνει μέσα καθώς και υποστήριξη και σε “μη ελκυστικούς” οργανισμούς να επιβιώνουν και να τεκνοποιούν. Έτσι κατ’ αυτό τον τρόπο ανατρέπεται η Δαρβινική θεωρία έχοντας σαν αποτέλεσμα την αύξηση πληθυσμού που δεν έχει κυριαρχικά χαρακτηριστικά.
Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι τα άτομα με προβλήματα όρασης (πιο χαρακτηριστικό η μυωπία). Δεν κάνει εντύπωση πως ανά τα χρόνια τα άτομα με μυωπία πληθαίνουν; Σε μια κοινωνία στην άγρια φύση, χωρίς τη δυνατότητα γυαλιών μυωπίας, ένας οργανισμός χωρίς μυωπία μπορεί να διακρίνει έναν κίνδυνο (πχ αρπακτικό) από μακριά και να τον αποφύγει έγκαιρα, ενώ ένας οργανισμός με μυωπία πιθανόν δεν θα τον διακρίνει επομένως δεν θα επιβιώσει. Από τη στιγμή, που δεν θα επιβιώσει δεν θα καταφέρει να αφήσει και απογόνους οι οποίοι θα κληρονομήσουν και την μυωπία του.
Ο άλλος οργανισμός όμως (χωρίς μυωπία) ο οποίος θα επιβιώσει θα κάνει περισσότερους απογόνους άρα θα τείνουν οι μελλοντικοί πληθυσμοί να μην έχουν αυτό το χαρακτηριστικό (μυωπία). Σήμερα όμως είτε κάποιος έχει μυωπία είτε όχι, μπορεί να τεκνοποιεί εξίσου, επομένως γι’ αυτό ένα χαρακτηριστικό που δεν είναι κυρίαρχο μπορεί να υπάρχει σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Τέλος, καλό θα ήταν να μην είμαστε απόλυτοι, να αφήνουμε πάντα ένα ενδεχόμενο λάθους, αλλά και αδυναμίας απαντήσεως σε κάθε ερώτημα (ειδικά στα υπαρξιακά), πόσο μάλλον όταν δεν είμαστε και ειδήμονες. Δεν είναι τυχαίο, που οι φανατικοί της “θρησκείας” ήταν οι μεγαλύτεροι ενάντιοι της Δαρβινικής Θεωρίας.
Όπως έχω πει άπειρες φορές, η επιστήμη, με την αγνή έννοια του όρου (προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και προσπάθεια βελτίωσης ποιότητας και συνθηκών διαβίωσης ανθρώπου), δεν αντιμάχεται την θρησκεία, και αντίστοιχα, η θρησκεία στα αγνά της κίνητρα (έχοντας δηλαδή σαν στόχο την απάντηση σε υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου και προσπάθεια δημιουργίας ενός κινήτρου και νοήματος ζωής για τον άνθρωπο), δεν έχει να χωρίσει τίποτα με την επιστήμη.
Δύο τελείως διαφορετικοί κλάδοι, όμως με ίδιο στόχο… Την βελτίωση ποιότητας ζωής και διασφάλιση σωματικής και ψυχικής υγείας ανθρώπου! Στα δικά μου μάτια, αν και οι δύο δεν απέκλιναν από τον αρχικό, αγνό τους στόχο, δεν θα είχαν δημιουργηθεί έριδες και μίση ανά τους αιώνες, οδηγώντας στο θάνατο επιστημόνων, καταστροφές ναών και εκκλησιών, εκδηλώσεις μίσους και φανατισμού.
Κάτι λείπει από την ανθρωπότητα και αυτό είναι η λογική, η ηθική και η ανθρωπιά και δυστυχώς καμία επιστήμη και καμία θρησκεία δεν μπορεί να καταφέρει να τις εμφυσήσει στον άνθρωπο χωρίς την βοήθεια της παιδείας, χωρίς την θέληση του ίδιου του ανθρώπου.