Φένια ΤσιαλούκηΜία ιδιόμορφη περίπτωση συγγραφέα, άθεος και πεσιμιστής για το μέλλον αυτού του κόσμου, ο Πορτογάλος Ζοζέ Σαραμάγκου
Ο Ζoζέ Σαραμάγκου είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο σπουδαίους λογοτέχνες της σύγχρονης εποχής. Ίσως αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι ο Σαραμάγκου είναι ο μοναδικός Πορτογάλος συγγραφέας που έχει κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Γεννήθηκε στο χωριό Αζινιάγκα σε μια μικρή επαρχία της Πορτογαλίας και πέθανε το 2010 στο νησί Λανθαρότε των Καναρίων Νήσων, όπου και αυτοεξορίστηκε το 1993 έπειτα από ρήξη με την Πορτογαλική Εκκλησία.
Προερχόταν από μια αγροτική οικογένεια ακτημόνων χωρικών και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη μέση εκπαίδευση (ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε ένα τεχνικό γυμνάσιο) σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών προκειμένου να εργαστεί ως μηχανικός αυτοκινήτων. Ωστόσο, γρήγορα κατάφερε να εμπλακεί στους δημοσιογραφικούς κύκλους της Λισαβόνα και εργάστηκε πολλά χρόνια σαν δημοσιογράφος και μεταφραστής.Θεωρείται αυτοδίδακτος.
Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Πορτογαλίας από το 1969 και συμμετείχε ενεργά στην περίφημη «Επανάσταση των Γαρυφάλων» για την κατάλυση της δικτατορίας του Σάλαζαρ. Ο Σαραμάγκου υπήρξε ένας μαχητικός διανοούμενος μέχρι το τέλος της ζωής του και πάντα δήλωνε υπέρμαχος της σοσιαλιστικής Κούβας.Ίσως ένα από τα καταιγιστικά πολιτικά του ποιήματα στο οποίο ασκεί δριμύτατη κριτική στη σύγχρονη πολιτική είναι το παρακάτω:
“Aς ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα,
ας ιδιωτικοποιηθεί η θάλασσα και ο ουρανός,
ας ιδιωτικοποιηθεί το νερό και ο αέρας,
ας ιδιωτικοποιηθεί η Δικαιοσύνη και ο Νόμος,
ας ιδιωτικοποιηθεί και το περαστικό σύννεφο,
ας ιδιωτικοποιηθεί το όνειρο,
ειδικά στην περίπτωση που γίνεται την ημέρα και με τα μάτια ανοιχτά.
Και σαν κορωνίδα όλων των ιδιωτικοποιήσεων,
ιδιωτικοποιήστε τα Κράτη,
παραδώστε επιτέλους την εκμετάλλευση υμών των ιδίων
σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα με διεθνή διαγωνισμό.
Διότι εκεί ακριβώς βρίσκεται η σωτηρία του κόσμου…[…]”
Ο Σαραμάγκου αποτελεί μία ιδιόμορφη περίπτωση συγγραφέα καθώς απέρριψε τα σημεία στίξης στο λόγο του και ο τρόπος έκφρασης του είναι συνειρμικός και χωρίς καμία συνοχή.
Τα μυθιστορήματα του τοποθετούν στο κέντρο του ενδιαφέροντος τον άνθρωπο και ο ίδιος έχει προσπαθήσει κατά καιρούς να αναπλάσει θρησκευτικές ιστορίες όπως αυτή του Κάιν και του Άβελ (στο ομώνυμο βιβλίο του «Κάιν») και να τους δώσει μια καινούρια διάσταση (στο «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο»).
Δηλώνει άθεος και πεσιμιστής για το μέλλον αυτού του κόσμου. Τα βιβλία του που προκάλεσαν μεγάλη αίσθηση σε παγκόσμια κλίμακα και έχουν συζητηθεί πολύ είναι μια αλληγορική τριλογία: Όλα αρχίζουν με το «Περί τυφλότητος».
Τα δυο επόμενα συγγράμματά του ήταν το «Περί φωτίσεως» και το «Περί θανάτου». Τα τρία αυτά έργα παρουσιάζουν αναλογίες μεταξύ τους καθώς και στα τρία ο Σαραμάγκου χρησιμοποιεί το μοτίβο της «μετάδοσης».
Στο «Περι τυφλότητος» παρακολουθούμε την μαζική εξάπλωση μιας επιδημίας τύφλωσης σε μια άγνωστη χώρα την οποία ο συγγραφέας επιτηδευμένα δεν ονοματίζει καθ΄ όλη τη διάρκεια του βιβλίου και μέσα από αυτή την ιστορία προσπαθεί να εξισώσει τους ανθρώπους μιας κοινωνίας, αλλά και να προβάλλει την ιδέα της κοινωνικής κατάρρευσης και αποτελμάτωσης στην οποία οδηγείται η κοινωνία του μυθιστορήματος ως επακόλουθο της επιδημίας.
Αφίσα της ταινίας “Blindness, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Σαραμάγκου.
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου έχει δηλώσει για το συγκεκριμένο βιβλίο: «Δεν είμαι εγώ απαισιόδοξος. Eίναι ο κόσμος απαίσιος» και κάπως έτσι βαδίζουμε προς το τέλος της τριλογίας αυτού του πεσιμιστή άθεου λογοτέχνη που έμελλε να ταράξει τα νερά της λογοτεχνίας.
To «Περί θανάτου» δεν προκάλεσε τόσο μεγάλη αίσθηση όσο τα δύο προηγούμενα βιβλία και ο συγγραφέας κινείται πλέον στο μοτίβο του θανάτου, ενός θανάτου αντισυμβατικού ο οποίος αρνείται να δώσει το παρόν στην άνευ ονόματος χώρα και φυσικά, αυτή η απουσία του θανάτου προκαλεί εκ νέου αναστάτωση στην κοινωνία και πάλι οδηγούμαστε σε σουρεαλιστικές καταστάσεις τις οποίες ο Σαραμάγκου λατρεύει να επινοεί.
Αυτά τα τρία αλληγορικά παραμύθια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους και παρουσιάζουν μια ουτοπική κοινωνία στην οποία συμβαίνουν συνταρακτικές αλλαγές τις οποίες ο Σαραμάγκου θα επιθυμούσε να δει και στον αληθινό κόσμο. Ίσως αυτή η τριλογία του έχει, εκτός των άλλων, και ένα συμβουλευτικό και προτρεπτικό χαρακτήρα και ο συγγραφέας προσπαθεί να καταδείξει ότι μέσα από το χάος μπορεί να ξαναγεννηθεί η τάξη, μια τάξη και οργάνωση η οποία πρέπει να καθοριστεί από τους πολίτες αυτού του κόσμου και όχι από τις κυβερνητικές δυνάμεις της εκάστοτε χώρας.
Όποιος έχει την τύχη να επισκεφθεί κάποια στιγμή τη Λισσαβόνα, αξίζει να επισκεφτεί το Ίδρυμα του Ζοζέ Σαραμάγκου (Fundação José Saramago) το οποίο ιδρύθηκε από τον ίδιο το 2007 με σκοπό την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά και την προώθηση της πορτογαλικής κουλτούρας. Στο ίδρυμα διοργανώνονται διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις όπως προωθήσεις βιβλίων, διαλέξεις, παραστάσεις κτλ. και υπάρχει μόνιμη έκθεση συνοδευόμενη από πλούσιο φωτογραφικό υλικό για τη ζωή και το έργο του Πορτογάλου συγγραφέα.
Εικόνα από το Ίδρυμα του Σαραμάγκου ,στη Λισαβόνα.