Θάνος ΕζίρογλουΒιβλιοκριτική: Ένας διαφορετικός τυμπανιστής του William Melvin Kelley
Στην τέχνη τίποτα δεν είναι δεδομένο, και για καμία ιστορική περίοδο (ή γενιά ή σχολή αντίστοιχα με το είδος της τέχνης) δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς τους ανθρώπους που την υπηρέτησαν. Συχνά έρχονται στο φως κείμενα ή έργα τέχνης καλλιτεχνών των οποίων το έργο ήδη έχουμε γνωρίσει. Ενώ, μερικές άλλες φορές, η μοίρα παίζει τα παιχνίδια της ώστε να ανακαλύπτουμε καλλιτέχνες χαμένους μέσα στον χρόνο. Επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε, εξαιτίας του κινήματος για τα δικαιώματα των έγχρωμων ανθρώπων, ο William Melvin Kelley ανασυστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό όχι μόνο της Αμερικής αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας μέσα από το λογοτεχνικό του έργο που λάνθανε μέχρι στιγμής. Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, κυκλοφορεί το ιδιαίτερο και πολυφωνικό μυθιστόρημά του Ένας διαφορετικός τυμπανιστής.
Γραμμένο στα 1962 από τον «χαμένο γίγαντα της αμερικανικής λογοτεχνίας» όπως έχει χαρακτηριστεί ο Kelley, το μυθιστόρημα αυτό κερδίζει μια θέση δίπλα στα γραπτά του James Baldwin, από τη σκοπιά της ερμηνείας της μαύρης ταυτότητας.
Υπόθεση
Η υπόθεση του Ένας διαφορετικός τυμπανιστής καταγράφει με έναν ρεαλιστικό τρόπο τον ρατσισμό εναντίον των έγχρωμων Αμερικανών εκείνης της περιόδου. Ωστόσο, υπάρχει ένα στοιχείο του φανταστικού στην υπόθεση: τοποθετείται χρονικά στο 1957 και χωροταξικά σε μια επινοημένη πολιτεία του Αμερικανικού Νότου, στο Σάτον.
Ο Τάκερ Κάλιμπαν, μοχλός και βασικό πρόσωπο της ιστορίας καίει εν μία νυκτί τη γη που φρόντιζε και καλλιεργούσε, αποφασίζει να μεταναστεύσει στον Βορρά, ενώ λίγες μέρες αργότερα σχεδόν όλοι οι μαύροι της ίδιας πολιτείας μεταναστεύουν.
Η ιστορία των έγχρωμων μέσα από τη ματιά των λευκών
Δύο ιδιαιτερότητες μπορούμε να εντοπίσουμε στο μυθιστόρημα: πολλαπλές αφηγηματικές καταστάσεις – τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση, πλάγιοι σχολιασμοί που δείχνουν τις σκέψεις των ηρώων σε α’ πρόσωπο, εγκιβωτισμένες αφηγήσεις και ημερολογιακές καταγραφές.
Όλα μέσα από τα μάτια των λευκών που προσπαθούν να δώσουν απάντηση σε αυτή τη φυγή των έγχρωμων ανθρώπων. Στο αναδημοσιευμένο από το The New Yorker εισαγωγικό σημείωμα της Kathryn Schulz το μυθιστόρημα καταγράφεται ως μια επικύρωση:
«της θέσης του ιστορικού Λερόν Μπενέτ του νεότερου, σύμφωνα με τον οποίο “Δεν υπάρχει πρόβλημα με τους νέγρους στην Αμερική. Το φυλετικό πρόβλημα στην Αμερική είναι πρόβλημα των λευκών”».
Στην επαναστατική αυτή κίνηση του Τάκερ Κάλιμπαν, την οποία αργότερα ακολουθούν και άλλοι, δίνεται ένα πρόσημο βιολογικής διάστασης που θα χάσει το νόημά της εάν την παραθέσω εδώ. Είναι η αποκρυστάλλωση των ιδεών γύρω από τις οποίες κινείται ολόκληρο το βιβλίο και του δίνει την ταυτότητα ενός ιδιαίτερου πολιτισμικού κειμένου.
Προς το τέλος του βιβλίου, συναντάμε μια παρέα λευκών ανθρώπων να παρουσιάζονται σε ιδιαίτερη κατάσταση καθώς σκέφτονται πως αν εκλείψουν οι έγχρωμοι θα αναγκαστούν να κάνουν οι ίδιοι τις δουλειές, συνήθως κατώτερες, που ανέθεταν σε εκείνους.
Η θεματική του αντικοινού
William Melvin Kelley
Το κείμενο, για να πιάσουμε και το νήμα των πολιτισμικών σπουδών και της εξέτασης των ταυτοτήτων, την περίοδο που δημοσιεύτηκε αναφερόταν καθαρά σε ένα σύνολο ανθρώπων, εν προκειμένω έγχρωμων, που δεν είχαν κάποια χρονικότητα μέσα στους αιώνες.
Δεν έβλεπαν την ταυτότητα τους να είναι παρούσα στο μεγάλο ιστορικό φάσμα παρά μόνο μέσα από το πρίσμα της δουλείας. Συνιστούσαν, λοιπόν, (και το πικρό είναι πως σε πολλές χώρες συνιστούν ακόμα και σήμερα), ένα αντικοινό (counterpublic).
Τοποθετημένοι εκτός του δημόσιου λόγου παρουσιάζουν έναν προβληματισμό επάνω στην παράμετρο της φυλετικής τους ταυτότητας. Έτσι, σε αυτήν την περίπτωση, ο Kelley δημιουργεί χώρο για να παρουσιαστούν με τα μάτια των λευκών οι σκέψεις ενός έγχρωμου. Ο μόνος σκοπός του είναι το αντικοινό να περάσει από την ανυπαρξία στην πολιτική σφαίρα, να συνδιαλεγεί μαζί της και να ανήκει πλέον στο πολιτισμικό αρχείο.
Από κάθε περίπτωση, είτε απλή αναγνωστική είτε εξεζητημένα λογοτεχνική ή, ακόμη παραπέρα, πολιτισμικών σπουδών, το Ένας διαφορετικός τυμπανιστής παραμένει μισό αιώνα από την πρώτη του έκδοση τρομακτικά επίκαιρο, συστήνοντας ένα αντικοινό μέσα από τις σκέψεις των λευκών ανθρώπων.
*Για την εξέταση του αντικοινού, και γενικά των ταυτοτήτων κάθε είδους που περιθωριοποιούνται από τη δημόσια σφαίρα και αγωνίζονται να επανατοποθετηθούν σε αυτήν βλ. Δημήτρης Παπανικολάου, Κάτι τρέχει με την οικογένεια, Πατάκης 2018.