Μαρία ΠολυχρονιάδουΒίνσεντ Βαν Γκογκ. Διπολικός; Kαλλιτεχνική ιδιοφυΐα; H και τα δύο; Τι ήταν τελικά ο άνθρωπος πίσω από την “έναστρη νύχτα”;
Στην στήλη “Point me the painter” φιλοξενείται κάθε μήνα ένας ζωγράφος. Κάποιος που συνήθως τον ξέρουμε οι περισσότεροι από μας. Στην στήλη όμως αυτή θα τον γνωρίζουμε σε λίγο μεγαλύτερο βάθος. Τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του, οι επιρροές του και οι λόγοι που είναι τόσο γνωστός.
Σήμερα θα γνωρίσουμε τον εκκεντρικό πλην πασίγνωστο Βίνσεντ Βαν Γκογκ.
Στοιχεία της τέχνης του που αποδεικνύουν ότι η θέση στο “Πάνθεον” των καλλιτεχνών δεν του ανήκει άδικα.
Το βασικότερο ίσως στοιχείο της τέχνης του, ήταν ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζε την ζωή μέσα από την τέχνη.
Γεννημένος το 1853 στο Zundert της Ολλανδίας από πατέρα εκκλησιαστικό. Μεγαλύτερος από τα 8 παιδιά της οικογένειας. Όταν άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική είχε ήδη αποτύχει να στεριώσει ως έμπορος τέχνης, ως θεολόγος, δάσκαλος κι ιεροκήρυκας.
Η ζωγραφική βοήθησε τον Βαν Γκογκ να κάνει δικό του τον άλλοτε τόσο εχθρικό κόσμο.Υπήρξε από την αρχή αποτυχημένος σε όσα οι σύγχρονοί του θεωρούσαν σημαντικά. Συνεπώς, η τέχνη ήταν η μοναδική διέξοδος και το μόνο μέσο για να αποκτά εμπειρίες.
Στα πρώτα χρόνια στην Ολλανδία, η αισθητική του Βαν Γκογκ είχε τις ρίζες της στην αποστροφή του απέναντι στις κοινωνικές νόρμες. Το ιδανικό μιας κοινωνίας χωρίς αφεντικά σε συνδυασμό με το εγκώμιο της χειρωνακτικής εργασίας διαφαίνονται τόσο στην επιλογή των θεμάτων, όσο και στην επιλογή των χρωμάτων του αρχικά. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι ο πίνακας “Οι πατατοφάγοι”.
Οι πατατοφάγοι, Απρίλιος 1885
Ωστόσο η διάθεση του Βαν Γκογκ να συνδέσει άρρηκτα την ζωή και κυρίως την ψυχή με την τέχνη φαίνεται καθ’ολη την ζωγραφική του πορεία. Στο επόμενο στάδιο του μετά την εγκατάσταση του στο Αρλ αλλά και στην περίοδο απομόνωσης και εγκλεισμού του σε άσυλο κοντά στο Saint Remy.
“Να υποφέρεις χωρίς να παραπονιέσαι είναι το μοναδικό μάθημα που πρέπει να μάθει κανείς σ’αυτή τη ζωή”
Αναζήτησε στην τέχνη παρηγοριά για μια αγάπη που δεν του δόθηκε ποτέ, αυτή του κόσμου και της ζωής, που ο ίδιος όμως τόσο πολύ αγάπησε. Με την προσέγγιση του στην τέχνη, ο Βαν Γκογκ δημιούργησε έναν δικό του καινούριο κόσμο που περιέκλειε όλα όσα υποψιαζόταν για την ύπαρξη.
Το κίτρινο σπίτι, Σεπτέμβριος 1888
“Βάζω την καρδιά μου και την ψυχή μου στα έργα μου, κι έχω χάσει το μισό μου μυαλό σ’αυτή την πορεία.”
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Βαν Γκογκ έκανε πράξη τη ρήση ότι η τέχνη μιμείται τη ζωή και την ψυχή.
Εκκλησία στο Auvers-sur-Oise, Ιούνιος 1890
Ένα ακόμα βασικότατο στοιχείο της τέχνης του Βαν Γκογκ ήταν ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκε τα χρώματα.
Από την αρχή της μαθητείας του είχε έντονα την επιθυμία να αποδώσει ζωγραφικά τις εναλλαγές του χρώματος ενός αντικειμένου, όταν αυτό εκτίθεται στο φως.
Κατά τη διαμονή του στο Αρλ επήλθε η λεγόμενη έκρηξη του χρώματος. Μια έκρηξη που… “ζυμώθηκε” μέσα από την αμφισβήτηση της νόρμας του ιμπρεσιονισμου , της γνωριμίας του με τον πουαντιλισμό και την τάση του να αποτυπώνει έμβια όντα κατά τη διάρκεια της μαθητείας του στο Παρίσι.
Σε αντίθεση με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους της εποχής του, ο Βαν Γκογκ απέφευγε να αποτυπώνει απλά ήρεμες και σκοτεινές στιγμές της καθημερινότητας. Θεωρούσε βασικότερο κομμάτι της ζωγραφικής την έκφραση. Ακόμα και σε απλές συνθέσεις του όπως στα “τέσσερα κομμένα ηλιοτρόπια”, προσπάθησε να δώσει ζωή μέσα από το χρώμα και να κάνει μια… δήλωση ζωής.
Τέσσερα κομμένα ηλιοτρόπια, Σεπτέμβριος 1887
Το χρώμα για τον Βαν Γκογκ υπήρξε το αποκλειστικό μέσο έκφρασης. Η απεικόνιση της πραγματικοτητας υποτάχθηκε πλήρως στον ψυχισμό του. Δεν επέλεγε τα συγκεκριμένα χρώματα γιατί αντιστοιχουσαν στην πραγματικότητα. Τα επέλεγε καθώς ανταποκρίνονταν στην ορμητική φύση της έκφρασης.
Νυχτερινό καφενείο, Σεπτέμβριος 1888
Η χρωματική παλέτα που προτιμούσε φαίνεται να ήταν αυτή των αποχρώσεων του πράσινου , του κίτρινου και του μπλε. Ωστόσο θα βρούμε και συνθέσεις με κυρίαρχο χρώμα το κόκκινο.
Βεράντα καφενείου τη νύχτα, Σεπτέμβριος 1888
“Όσο πιο άσχημος, μεγάλος, δύστροπος, άρρωστος και φτωχός γίνομαι, τόσο περισσότερο προσπαθώ να επανορθώσω κάνοντας τα χρώματα μου πιο παλλόμενα, πιο ισορροπημένα και πιο λαμπερά.”
Κι όμως η καινοτομία του δεν σταμάτησε στον τρόπο με τον οποίο χειριζόταν το χρώμα. Ο Βαν Γκογκ ήταν από τους πρώτους ζωγράφους που έδωσε συνεχή κίνηση στον καμβά.
Πράσινο σταροχώραφο με κυπαρίσσια, Ιούνιος 1889
Από το 1889 στα έργα του Βαν Γκογκ αρχίζουμε να παρατηρούμε πως οι γραμμές των συνθέσεων έμοιαζαν να έχουν κίνηση. Οι πίνακες μοιάζουν να ρέουν μπροστά στα μάτια του παρατηρητή. Μια πιθανή εξήγηση ίσως να είναι η νέα φιλοσοφία ζωής που απέκτησε μετά τον εκούσιο εγκλεισμό του. Η αποδοχή του πεπερασμένου και της ροής της ζωής. Μια άλλη εξήγηση είναι η εσωτερική του αναζήτηση για ενέργεια να ζήσει.
Η εκφραστική δύναμη των πινάκων του ενισχύεται από την απόδοση της κίνησης.
Έναστρη νύχτα, Ιούνιος 1889
Κοράκια στα σταροχώραφα, Ιούλιος 1890
Οι πίνακες του εκείνο το διάστημα δίνουν την εντύπωση της υπερέντασης. Αποτύπωνε τις προσπάθειες του να μην αφεθεί, να αποφύγει νέες κρίσεις, δίνοντας διέξοδο στα συναισθήματα του με ατελείωτη δουλειά. 
Ο Βαν Γκογκ είχε ήδη θέσει τις βάσεις για το ρεύμα του εξπρεσιονισμού.
Κάτι άλλο που εντυπωσιάζει στον Βαν Γκογκ είναι το γεγονός ότι η κακή του ψυχική υγεία δεν αποτέλεσε εμπόδιο για την καλλιτεχνική του εξέλιξη. Αντιθέτως…
Αυτοπροσωπογραφία με μπανταρισμένο αυτί, Ιανουάριος 1889
Η διαταραχή που αντιμετώπιζε αποτέλεσε κινητήριο δύναμη για να ζωγραφίζει όλο και περισσότερο, να χρησιμοποιεί όλο και πιο έντονα χρώματα, να ακολουθεί όλο και πιο ζωντανές γραμμές.
“Είναι απλώς αλήθεια ότι οι περισσότεροι καλλιτέχνες είναι πνευματικά άρρωστοι. Είναι τέτοια η ζωή του καλλιτέχνη που σε κάνει να αισθάνεσαι αποσυνάγωγος. Είμαι πολύ καλά όταν βυθίζομαι απόλυτα στη δουλειά μου, αλλά πάντα θα παραμείνω μισότρελος.”
Τον Ιούλιο του 1890 ο Βαν Γκογκ αποφάσισε να βάλει τέλος στη ταλανισμένη από την κακή ψυχική υγεία ζωή του.
Η κρεβατοκάμαρα του Βαν Γκογκ στο Αρλ, Σεπτέμβριος 1889
Ελάχιστα χρόνια μετά τον θάνατο του η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία. Το ταλέντο του αναγνωρίστηκε.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί την απόδειξη ότι οι αρρώστιες της ψυχής δεν συνιστούν απαραίτητα ασθενή μυαλά…
- Η ταινία για τη ζωή του Βαν Γκογκ έχει ήδη κυκλοφορήσει στους κινηματογράφους το 2017 και είναι η πρώτη ταινία ζωγραφισμένη στο χέρι.
- Επίσης ακόμα τρέχει στην χώρα μας η έκθεση “Van Gogh Alive”.
- Η μεγαλύτερη συλλογή έργων του Βαν Γκογκ βρίσκεται στο μουσείο τέχνης Van Gogh στο Άμστερνταμ.
- Η δεύτερη μεγαλύτερη συλλογή έργων του βρίσκεται στο Kröller-Müller Museum στο Otterlo της Ολλανδίας.