Χριστίνα ΒλΤι γίνεται όταν εγκληματικές πράξεις ή πολιτικά γεγονότα αποδίδονται από τα μέσα ενημέρωσης αυθαίρετα σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των δραστών ή και σε ψυχικές διαταραχές που υποτίθεται ότι έχουν;
Στο πρώτο μάθημα κοινωνικής ψυχολογίας άκουσα πρώτη φορά τον ορο ψυχολογιοποίηση και όταν αργότερα διάβασα για το φαινόμενο αυτό συνειδητοποίησα αμέσως ότι είναι κάτι που όλοι μας λίγο πολύ κάνουμε καθημερινά.
Πρόκειται για την αιτιακή απόδοση μιας συμπεριφοράς στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του δράστη.
Εύκολα ας πούμε θα δίναμε την εξήγηση ότι με έβρισε γιατί είναι κομπλεξικός ή δεν μιλάει πολύ γιατί είναι ντροπαλή. Οι άνθρωποι προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων, να τις αναλύσουν και να τις χωρέσουν σε κουτάκια απλά και κατανοητά.
Λογικό αν δεχτούμε ότι μας αρέσει γενικά να ξέρουμε τι να περιμένουμε από τους άλλους και αναζητούμε πλαίσια ασφάλειας και σιγουριάς στις προσωπικές μας σχέσεις.
Βέβαια, όταν αναλογιστούμε περισσότερο τα διάφορα γεγονότα εύκολα μπορούμε να διακρίνουμε πολλούς ακόμα λόγους για τους οποίους μπορεί κάποιος να οδηγήθηκε σε κάποια πράξη, όπως οι συνθήκες στις οποίες έγινε ή και κάποια δική του λογική που κρύβεται από πίσω και εμείς δεν τη καταλαβαίνουμε εκείνη τη στιγμή από τα δεδομένα που έχουμε.
Φυσικά, αν και η τάση των ανθρώπων να ψυχολογιοποιούν τις πράξεις των άλλων έχει ένα γενικότερο ενδιαφέρον, εγώ προσωπικά το προσπέρασα τότε γρήγορα, σκεπτόμενη ότι συμβαίνει μεν, δεν βλάπτει ιδιαίτερα δε.
Τι γίνεται όμως όταν η ψυχολογιοποίηση αφορά πράξεις με βαρύνουσα πολιτική και ιδεολογική σημασία και όταν μάλιστα αυτή συμβαίνει από τα μέσα ενημέρωσης;
Είναι άραγε αυτός που μαχαιρώνει αλλοδαπούς ή αυτός που βιάζει “ψυχάκιας” όπως συχνά θα τους δούμε να χαρακτηρίζονται στους τίτλους εφημερίδων; Και ακόμα και αν είναι, σε τι ωφελεί το δημόσιο διάλογο η κατηγοριοποίηση τους αυτή;
Το μεγάλο ερώτημα δεν είναι εάν η ψυχολογιοποίση είναι σωστή και αν όντως μαντεύει την προσωπικότητα των δραστών, αλλά το εάν και κατά πόσο αποπροσανατολίζει από τα κοινωνικά ζητήματα και εφησυχάζει συνειδήσεις, αφήνοντας τελικά την εντύπωση ότι οι πράξη αυτή αποτέλεσε μία συνέπεια της “άρρωστης” προσωπικότητας των δραστών και δεν αφορά τους υπόλοιπους “υγιείς” πολίτες.
Η αναγωγή πράξεων έντονα χρωματισμένων ιδεολογικά και πολιτικά σε ψυχολογικά χαρακτηριστικά, ουσιαστικά μπορεί να τις αποπολιτικοποιήσει με ένα τρόπο που αφαιρεί την πολιτική τους ευθύνη και κάνει εκπτώσεις στο συνολικό τους νόημα, ενώ ταυτόχρονα η αυθαίρετη σύνδεση εγκληματικών πράξεων με ψυχικές ασθένειες καταλήγει να στιγματίζει τα άτομα που όντως πάσχουν από αυτές. 
Εάν για παράδειγμα δεχτούμε κάποια ψυχαναλυτική υπόθεση όπου ο αντισημιτισμός του Χίτλερ προήλθε από μία ψυχοσεξουαλική σύγκρουση όπου ο Εβραίος ταυτίζεται με τον μισητό πατέρα και η εξόντωση τους αποτελεί προσπάθεια επίλυσης της ενδοψυχικής του σύγκρουσης, αυτόματα παραμερίζουμε τις κοινωνικές συσχετίσεις.
Με αυτό το τρόπο εστιάζουμε στο ψυχικό κόσμο ενός ανθρώπου, γεγονός που μας κατευθύνει περισσότερο σε ψυχολογικές ερμηνείες και όχι τόσο στην κατανόηση των ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων.
Είναι ίσως ωφέλιμο λοιπόν, να αναρωτηθούμε για τη χρησιμότητα της αξιολόγησης της προσωπικότητας πολιτικών προσώπων καθώς και της επίκλησης στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων για την ερμηνεία των πράξεων τους καθώς και της συνολικής τους πολιτικής πορείας, καθώς αυτοί οι χαρακτηρισμοί ενδεχομένως όχι μόνο δεν στηλιτεύουν το υπό εξέταση θέμα ή πρόσωπο, αλλά ίσως μέσω του αποπροσανατολισμού, το αποφορτίζουν ιδεολογικά και σε ένα βαθμό το δικαιολογούν.