Σταύρος ΓεννίτσαρηςΠέντε σύντομα και κατανοητά σημεία για να καταλάβεις τη μαρξιστική θεωρία!
Ο μαρξισμός δεν είναι απλά μία οικονομική ή πολιτική θεωρία, αλλά είναι ένα σύνολο φιλοσοφικών, οικονομικών, πολιτικών, κοινωνιολογικών και επιστημονικών αρχών, που συνθέτουν μια συμπαγή θεωρία που προσπαθεί να εξηγήσει την ιστορική εξέλιξη και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας. Πάνω από όλα, είναι αυτό που ονομάζουμε κοσμοθεωρία και στα γερμανικά αποδίδεται καλύτερα με την λέξη weltanschauung.
1. Διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός
Σύμφωνα, με τον διαλεκτικό υλισμό, ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ύλη ή μόνο πνεύμα. Είναι και τα δύο, με την ύλη όμως να προηγείται, εξαιτίας του γεγονότος ότι πρώτα ο άνθρωπος γεννιέται και στη συνέχεια μεγαλώνοντας αποκτά την ικανότητα του να σκέφτεται.
Με βάση αυτή την προσέγγιση, η ανθρώπινη ιστορία μέχρι τώρα έχει σαν βάση την προσπάθεια που καταβάλλει ο άνθρωπος τόσο για την επιβίωσή του, όσο και για την κατανόηση του κόσμου γύρω του. Ο ιστορικός και διαλεκτικός υλισμός ως έννοια στηρίζεται στο προβάδισμα της ύλης έναντι του πνεύματος αλλά και την διαλεκτική σχέση μεταξύ αυτών των δυο χαρακτηριστικών και θεωρεί ως θεμέλιο της ιστορικής εξέλιξης τη διαλεκτική αυτή σχέση μεταξύ ύλης και πνεύματος.
Μία από τις βάσεις της μαρξιστικής θεωρίας είναι η αντίληψη πως η πραγματικότητα είναι υλική και η ιστορική και κοινωνική εξέλιξη έχουν υλική βάση και αίτια.
2. Υπεραξία και αλλοτρίωση
Ο Μαρξ χαρακτηρίζει ως αλλοτρίωση την κατάργηση της ελευθερίας του ανθρώπου, λόγω του καταμερισμού της εργασίας. Ο εκάστοτε εργαζόμενος δουλεύει σε κάποιο εξειδικευμένο, συγκεκριμένο τμήμα της παραγωγής και είναι αποκομμένος από το προϊόν της εργασίας του, το οποίο αποσπάται από αυτόν και καρπώνεται από τους κεφαλαιούχους.
Η παραγωγική διαδικασία προσδίδει στην πρώτη ύλη μια επιπλέον αξία, η οποία δημιουργείται από το επενδεδυμένο κεφάλαιο (πρώτες ύλες, εγκαταστάσεις, μηχανές), αλλά κυρίως από την εργασία. Η επιπλέον αξία που προκύπτει από την εργασία αποτελεί αυτό που ο Μαρξ ονομάζει υπεραξία και η οποία αποσπάται από τον εργαζόμενο και την καρπώνεται πλήρως το κεφάλαιο, το οποίο πληρώνει στον εργάτη τα απολύτως απαραίτητα για την επιβίωση του, προκειμένου να συνεχίσει να παράγει και να εργάζεται.
Η απόσπαση της υπεραξίας των εργαζομένων δημιουργεί δύο βασικές τάξεις στον καπιταλισμό, τους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους. Με βάση τη μαρξιστική θεωρία, πηγή αυτού τη διαχωρισμού αποτελεί η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από το κεφάλαιο.
3. Ταξική πάλη και κοινωνική αλλαγή
O Μαρξ αντιλαμβάνεται την κοινωνία ως διαιρεμένη σε τάξεις των οποίων τα συμφέροντα αντικρούονται διαρκώς. Στόχος κάθε τάξης είναι ο έλεγχος των μέσων παραγωγής, που οδηγεί στην κοινωνική αλλαγή. Η τάξη που τελικά κατορθώνει τον έλεγχο των μέσων παραγωγής είναι εκείνη που κυριαρχεί και που διαμορφώνει την ιδεολογία, την ηθική και το θεσμικό πλαίσιο της κοινωνίας με τέτοιο τρόπο ώστε να συντηρεί την κυριαρχία της.
Η διαδικασία του ανταγωνισμού των τάξεων ονομάζεται πάλη των τάξεων. Ο Μαρξ ορίζει ως ανώτερη μορφή ταξικής πάλης τον πολιτικό αγώνα, την πάλη δηλαδή εναντίον της τάξης των εκμεταλλευτών ως συνόλου και της εξουσίας του κεφαλαίου σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής.
Το ανώτερο στάδιο του πολιτικού αγώνα είναι η κοινωνική επανάσταση, που έχει ως τελικό στόχο την αντικατάσταση των υπαρχόντων σχέσεων παραγωγής με καινούριες. Η οικοδόμηση των νέων παραγωγικών σχέσεων γίνεται μέσα από συνθήκες ταξικής πάλης που εξακολουθεί να διεξάγεται και μετά την κατάκτηση της εξουσίας από μία τάξη. 
4. Ιστορική εξέλιξη
Όπως περιγράφεται προηγουμένως, η ταξική πάλη βρίσκεται στη βάση της εξέλιξης της ιστορίας και της πολιτικής και με βάση αυτήν την προσέγγιση, ο Μαρξ κάνει μία κριτική θεώρηση της ιστορίας και επισημαίνει τα διαφορετικά στάδια στην εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Τα βασικά στάδια της κοινωνικής οργάνωσης που εντοπίζει ο Μαρξ είναι ο πρωτόγονος κομμουνισμός, η δουλοκτησία, η φεουδαρχία, ο καπιταλισμός, ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός.
Για τον Μαρξ, ο καπιταλισμός είναι το τελευταίο στάδιο της ιστορικής εξέλιξης πριν τον κομμουνισμό. Εντοπίζει τον μεγάλο ανταγωνισμό μεταξύ των καπιταλιστών, ως τη βασική αιτία της κατάρρευσης του. Συγκεκριμένα, ο Μαρξ θεωρεί πως λόγω του ανταγωνισμού τους, οι καπιταλιστές μειώνονται αριθμητικά και οι προλετάριοι αυξάνονται διαρκώς, οδηγώντας αναπόφευκτα στη συγκρότηση μιας ισχυρής λαϊκής τάξης, η οποία θα μπορέσει να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να οικοδομήσει νέες κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις σε κομμουνιστική βάση.
5. Από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό
Στη μαρξιστική θεωρία, το πέρασμα από την εξουσία της αστικής τάξης στον κομμουνισμό περιλαμβάνει έναν ενδιάμεσο σταθμό, τον σοσιαλισμό.
Η κοινωνία που προκύπτει μετά την ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, ελέγχεται από την εργατική τάξη και το λαό μέσω των λαϊκών θεσμών, τόσο στο επίπεδο της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής όσο και στο ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ουσιαστικά, η εξουσία της εργατικής τάξης αντικαθίσταται από την εργατική εξουσία.
Το πέρασμα στον κομμουνισμό γίνεται σταδιακά και προκύπτει από την εξασθένιση της εργατικής εξουσίας, την αποψίλωση του εργατικού κράτους και την οριστική κατάργηση των κοινωνικών τάξεων. Στον κομμουνισμό, οι βασικές κοινωνικές τάξεις – η εργατική και η αστική – προϊόν της καπιταλιστικής κοινωνίας παύουν να υφίσταται.
Με την οικοδόμηση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, καταργείται η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και η οικονομική παραγωγή υποτάσσεται στις ανθρώπινες ανάγκες. Η οργάνωσή της κοινωνίας που προκύπτει είναι αταξική και χωρίς κράτος. Η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κοινωνία των ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών.
Μάθε περισσότερα για την ζωή και το έργο του κορυφαίου διανοητή Καρλ Μαρξ εδώ!
Ο μαρξισμός αποτελεί μία θεωρία κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, που είναι πολύ δύσκολο να παρουσιαστεί σε πέντε σύντομα σημεία. Παρόλα αυτά, το άρθρο αυτό αποτελεί μία πρώτη ιδέα για την κατανόηση των βασικών σημείων της θεωρίας του Μαρξ, που αποτελεί σημείο αναφοράς για εχθρούς και φίλους των απόψεων του.