Σπύρος ΓούλαςΟ μικρός φίλος, το δεύτερο βιβλίο της βραβευμένης με πούλιτζερ Αμερικανίδας συγγραφέα, Nτόνα Ταρτ.
Η Ντόνα Ταρτ είναι μία αγαπημένη μου συγγραφέας. Και πραγματικά, πως να μην την αγαπώ όταν έχει γράψει την Καρδερίνα και την Μυστική ιστορία; Ο μικρός φίλος είναι μόλις το τρίτο βιβλίο μιας συγγραφέα που γράφει ένα έργο κάθε 10 χρόνια, ή για την ακρίβεια ένα έργο για 10 χρόνια, πριν το παρουσιάσει.
Ωστόσο δεν είναι το τρίτο κατά σειρά. Και αυτό έχει σημασία εξετάζοντας την συγγραφική της πορεία.
Το ντεμπούτο της Ταρτ ήταν με την Μυστική ιστορία, ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα για ένοχα μυστικά, σύγκρουση χαρακτήρων και φόνο. Ακολουθεί ο μικρός φίλος και έπειτα η Καρδερίνα, για την οποία έχω ήδη γράψει.
Πώς είναι δυνατόν λοιπόν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε δύο καταπληκτικά μυθιστορήματα να είναι…μέτριος; (Πώς τολμά η αγαπημένη μου μυθιστοριογράφος να μην είναι back to back άψογη;).
Ο μικρός φίλος έχει ίσως την πιο ενδιαφέρουσα περίληψη από τα τρία βιβλία της Ταρτ. Ανήμερα μίας γιορτής, ένα μικρό αγόρι βρίσκεται κρεμασμένο στην αυλή του σπιτιού του.
Όλοι τρομοκρατούνται με την φρικτή δολοφονία, αλλά το άψυχο σώμα του αγοριού δεν φανερώνει κανένα σημάδι πάλης.
Είναι δυνατόν να πρόκειται για αυτοκτονία; Και αν ναι, τι μπορεί να ωθεί ένα αθώο παιδί να θέτει τέρμα στη ζωή του;
Η Χάριετ, η μικρή αδερφή του Ρόμπιν, του αγοριού που πέθανε, ξεκινά μία προσπάθεια να ανακαλύψει τι συνέβη στον αδερφό της. Μαζί της ο Φίλι, ο παιδικός της φίλος, με τον οποίο θα προσπαθήσουν να κάνουν το αδιανόητο, να πάρουν εκδίκηση.
Hooked ε; Και εγώ το ίδιο πίστευα μέχρι που το διάβασα.
Είναι δύσκολο να πω όλα όσα πάνε λάθος με αυτό το βιβλίο, αλλά ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημά του είναι η φιλοδοξία του. Η Ταρτ παλεύει να κάνει κάτι που είναι πολύ ενδιαφέρον μα ιδιαίτερα δύσκολο. Να κάνει το παιδί ενήλικα, χωρίς να περάσουν τα χρόνια.
Το ζήτημα της ενηλικίωσης είναι χιλιογραμμένο, ωστόσο το twist της συγγραφέα είναι έξυπνο. Δεν θέλει να μεγαλώσει την Χάριετ και να την φέρει αντιμέτωπη με την ενηλικίωση. Θέλει να την περιβάλλει με ενήλικα προβλήματα (ο θάνατος του αδερφού, η κατάθλιψη της μητέρας, η αποχώρηση του πατέρα, η ανάγκη για εκδίκηση), κρατώντας την ωστόσο παιδί.
Με αυτό το τέχνασμα, η ηρωίδα της Ταρτ προσπαθεί με παιδικά τεχνάσματα και γνώσεις να χειριστεί τα ενήλικα προβλήματα που πέφτουν στους ώμους της. Θέλει να βρει τον δολοφόνο, αλλά δεν ξέρει πως, θέλει να τον σκοτώσει, αλλά δεν είναι σίγουρη πως μπορεί να το κάνει, θέλει να σταματήσει την διάλυση της οικογενειακής εστίας, αλλά δεν μπορεί να καταλάβει πως η παιδική της περηφάνεια είναι που τη συγκρατεί.
Και όλα αυτά θα μπορούσαν να πετύχουν. Η ιστορία της Χάριετ είναι φοβερή, ο χαρακτήρας της αυθάδης και γνήσιος. Είναι έξυπνη, είναι δυναμική, είναι ανεξάρτητη, είναι για όνομα του θεού μόλις δέκα χρονών.
Αλλά η Ταρτ δεν σταματά εκεί. Δεν θέλει να γράψει ένα παιδικό μυθιστόρημα. Θέλει να γράψει ένα μυθιστόρημα με ενήλικες. Και το υπέρτατο μάθημα που μπορεί να πάρει ένα παιδί για τον κόσμο των ενηλίκων είναι το τίποτα. Το κενό, η χωρίς εξήγηση τραγωδία, η χωρίς λύτρωση ύπαρξη.
Η Χάριετ δεν έχει απαντήσεις για τις ερωτήσεις της. Πολλές φορές δεν μπορεί να συνθέσει καν τις ερωτήσεις για τα προβλήματά της.
Από πίσω της, σαν κοράκι, η πένα της Ταρτ καραδοκεί και την στήνει στο απόσπασμα. Το χειρότερο που μπορεί να πάθει η Χάριετ δεν είναι να αποτύχει. Είναι να χαθεί μέσα στην προσπάθεια χωρίς να καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Να χάσει τον έλεγχο των πράξεών της και κυρίως το νόημα.
Το στοίχημα που χάνει η Ταρτ στο δεύτερο βιβλίο της, είναι να μας πείσει για την παιδική φούσκα που σκάει. Φιλοδοξεί να χτίσει ένα Καφκικό οικοδόμημα μη-νόηματος. Ένα συμπαγές αφήγημα για τις πράξεις που γίνονται χωρίς σκέψη, για τους ανθρώπους που χάνονται χωρίς κανέναν σπουδαίο λόγο, για τις ζωές που εκτροχιάζονται από καπρίτσιο της τύχης.
Ωστόσο για να το πετύχει γατζώνεται σε φτηνά αφηγηματικά τεχνάσματα. Όταν δεν λέει κάτι, δεν μας το κρύβει, απλά δεν έχει κάτι να πει. Όταν μας φανερώνει το χαρτί της δεν μας εκπλήσσει, απλά υπονοεί πως ετοιμάζει κάτι ακόμα καλύτερο.
Και αυτό ακριβώς το καλύτερο, το διαρκώς υποσχόμενο νήμα αυτής της πορείας, εξαφανίζεται, χάνεται, με τέτοιον τρόπο που όταν φτάνει ο αναγνώστης στον τερματισμό, απορεί για ποιον λόγο για διακόσιες σελίδας μαθαίνουμε για τις θείες της Χάριετ, ή τι εξυπηρετούν όλα αυτά τα μεθοδευμένα στοιχεία που δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ (τα όνειρα της Άλισον, η υπόνοια για τις συνθήκες θανάτου του Ρόμπιν, οι μυριάδες τρίτο-τέταρτοι χαρακτήρες που περιβάλλουν την Χάριετ χωρίς ποτέ ουσιαστικά να την επηρεάζουν).
Η Ταρτ θέλει φτάνοντας στην τελευταία σελίδα να κάνει ένα μακάβριο αστείο. Να μας δείξει πως μία ζωή μπορεί να καταστραφεί κατά τύχη, και μία άλλη να ξεστρατίσει και να βασανιστεί χωρίς ποτέ να λυτρωθεί. Θέλει να μας πει πως μερικές φορές ο κόπος δεν ισοδυναμεί με αποτέλεσμα, και μερικές φορές το αποτέλεσμα δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.
Κατά την γνώμη μου, δεν το καταφέρνει επαρκώς και οριακά κινδυνεύει ο αναγνώστης να αισθανθεί απατημένος από τις εννιακόσιες και πλέον σελίδες που αφιέρωσε πιστά στην συγγραφέα.
Στο καθαρά τεχνικό κομμάτι, η γνώριμη (και ευχάριστη) φλυαρία της Ταρτ χτίζει ένα πυκνό, δομημένο σύμπαν, που περιγράφεται απόλυτα, ξανά και ξανά μέχρι που ο κόσμος γίνεται δεύτερο δέρμα της ιστορίας. Λείπουν ωστόσο οι φιλοσοφικές λοξοδρομήσεις που αγαπήσαμε στην Καρδερίνα και η υπαρξιακή εξερεύνηση που μας σόκαρε στη Μυστική Ιστορία.
Εδώ η Ταρτ μοιάζει πολύ με μία καταπληκτική απόφοιτο σχολής δημιουργικής γραφής. Η εκτέλεση είναι άψογη, μα το πάθος απόν.
Λείπουν οι σπίθες γνήσιας συγγραφικής ιδιοφυΐας που θα έκαναν τον αυστηρό της αφηγηματικό λαβύρινθο να σε καταπιεί. Στη θέση του μένει ένα οικοδόμημα που εντυπωσιάζει με την προσοχή στην λεπτομέρεια, μα κατά τα άλλα μας αφήνει ασυγκίνητους.
Αν ο μικρός φίλος πετύχαινε, θα ήταν το σπουδαιότερο μυθιστόρημα ενηλικίωσης της δεκαετίας.
Αν.
Γνήσια απορία: άραγε είναι τυχαίο που ακριβώς αυτό που κάνει εδώ, να πάρει ένα παιδί, να του καταστρέψει τη ζωή και μετά να παρακολουθήσει τις επιπτώσεις, το ξανά κάνει πολύ πολύ καλύτερα στο επόμενο βιβλίο της, την Καρδερίνα; Μήπως και η ίδια αισθάνθηκε πως δεν ήταν η καλύτερη προσπάθειά της;
Αγαπάμε Ντόνα Ταρτ.