Μαρία ΠαναγιώτουΜάθε για τον Ιδεαλισμό και τον Υλισμό, περιπλανόμενος στα χαοτικά, μα απολαυστικά μονοπάτια της φιλοσοφίας!
Μιας και πρόκειται να μιλήσουμε περί φιλοσοφικών θεμάτων, ας γίνει μια υποτυπώδης νύξη για τη «φιλοσοφία» [εκ του «φιλέω, -ῶ» (=αγαπώ, αρέσκομαι σε κάτι) και του «σοφία»)].
Μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι με μια πρώτη ματιά έγκειται μια δυσκολία στην σύνθεση κάποιας ακριβούς ερμηνείας του όρου αυτού.
Θα λέγαμε πως πρόκειται για έναν θυελλώδη κλάδο με διάσπαρτες θεωρίες λιγότερο ή περισσότερο συνυφασμένες ή αντικρουόμενες μεταξύ τους.
Κάποια απόπειρα ορισμού ίσως θα ήταν η διερεύνηση για να φτάσει κάποιος με επιτυχία και ορθή κρίση στην επαρκή γνώση θεμελιωδών υπαρξιακών ερωτημάτων.
Απορίες σχετικά με τον κόσμο, το ον, την αρετή, την ευτυχία, τον θάνατο και γενικά κάθε έκφανση της ζωής και όχι μόνο.
Ένα όμως από τα βασικότερα προβλήματα που απασχόλησαν αρκετά την επιστήμη της φιλοσοφίας στα γεννοφάσκιά της ήταν η πρωταρχικότατα της ύλης και της νόησης.
Μάλιστα, τόσο ο κόσμος της νόησης, όσο και η υλική πραγματικότητα κρύβονται πίσω από κάθε φιλοσοφική ιδέα που εμφανίσθηκε μετέπειτα.
Ποιο, λοιπόν, προηγείται χρονικά και ποιο από τα δύο είναι παράγωγο του άλλου; Η φύση ή το πνεύμα; Ποιο είναι το είναι και πιο το φαίνεσθαι; Ιδού η απορία…
Έτσι, ξεπροβάλλουν δύο αντιτιθέμενες φιλοσοφικές αντιλήψεις, όσον αφορά την σχέση του ατόμου και της συνείδησης με το εξωτερικό περιβάλλον: ο Ιδεαλισμός και ο Υλισμός και μιλιούνια που τάχθηκαν υπέρ της μιας ή της άλλη ιδέας (ή και υπέρ της μεσότητας αυτών).
Ο Ιδεαλισμός ορίζεται ως φιλοσοφική τάση που δέχεται την άποψη ότι η συνείδηση είναι το «όντως όν», που προηγείται της ύλης.
Άρα η Νόηση έχει γεννήσει την υλική πραγματικότητα και συνεπώς η δεύτερη δεν υφίσταται δίχως τη σκέψη.
Ο ιδεαλισμός (ή αλλιώς ιδεοκρατία ως αρχαιότερη ονομασία) είναι συνδεδεμένος με τον πλατωνισμό.
Μάλιστα σχετίζεται με την θεωρία του Πλάτωνος περί Ιδεών ή Ειδών που κάνει εμφανή της παρουσία της στο αριστουργηματικό του έργο, «Η αλληγορία του σπηλαίου».
Εξάλλου, δεν είναι λίγες οι φορές που η ιδεολογία του Πλάτωνα έχει αποτελέσει βάση για να κτιστούν φιλοσοφικά ρεύματα ή ακόμη και να αντιτεθούν ιδέες έναντι της φιλοσοφίας που ο ίδιος υποστήριζε.
Σύμφωνα με την θεωρία του Σωκράτη περί Ειδών, ο υπεραισθητός κόσμος, ο επέκεινα του φυσικού, δηλαδή ο κόσμος των της συνείδησης είναι ο ύψιστος κόσμος της αλήθειας. Αυτός είναι που πλησιάζει πιο κοντά στην θέαση και επιστήμη του Αγαθού.
Απ’ την άλλη, ως υλικός κόσμος ορίζεται ως μίμηση και περιλαμβάνει τα αντικείμενα που γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεων.
Ο πλασματικός αισθητός κόσμος είναι μια πλαναισθησία, κατά την οποία κάθε ον κινείται στην ψευδαίσθηση ότι όσα βιώνει είναι αυθεντικά, στην ουσία όμως δεν είναι.
Τα αντικείμενα του υποδεέστερου κατά τον Πλάτωνα αυτού κόσμου, παρομοιάζονται σαν αντικατοπτρισμοί των αλώβητων Ιδεών της πνευματικής διάστασης.
Ακόμη, ο Ιδεαλισμός πλέει και στα της θρησκείας, μέσω της πίστης σε κάποια ανώτερη υπερφυσική δύναμη που προϋπήρχε και έπλασε την ύλη, η οποία προφανώς δεν είναι αέναη, δηλαδή έχει αρχή και τέλος.
Αλλά γίνεται εμφανής και στην κοινωνική πραγματικότητα, όπως και στο προτσές της γνώσης, αφού η συνείδηση συμβάλλει στην φυγή από το αισθητό και ωθεί στην μετάβαση από την δόξα στην επιστήμη με έννοιες γενικές κι αποκομμένες από την ύλη.
Όσον αφορά τώρα την Υλισμό, ισχυρός αντίπαλος του Ιδεαλισμού, είναι ένα φιλοσοφικό σύστημα με μεγάλη απήχηση, που προτάσσει την ύλη και την ενέργεια έναντι του νου και την θεωρεί την αρχή των πάντων.
Στη φάση αυτή, να σημειωθεί ότι το ρεύμα αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την σύγχρονη έννοια του υλισμού που θεωρείται ως η καταναλωτική προσκόλληση ενός ατόμου στα υλικά αγαθά.
Στον υλισμό, δεν εξαλείφεται η ύπαρξη του νου και της σκέψης, απλώς κάθε πνευματική διαδικασία είναι δευτερεύουσα και δεν λαμβάνει ιδεαλιστική χροιά, αλλά χαρακτηρίζεται ως τρόπος οργάνωσης της ύλης.
Ήτοι, η συνείδηση ως απόρροια που προκύπτει από τον εγκέφαλο, δηλαδή τον υλικό κόσμο.
Εδώ, η ύλη νοείται ως προικισμένη εξ΄ αρχής με ενέργεια και κάποιο κίνητρο, ώστε στη συνέχεια ακολουθεί μια αιώνια εξελικτική διαδικασία, μέσω αλληλεπιδράσεων των αντίθετων φαινομένων.
Πολλές φορές έχει υποστηριχθεί ότι με αυτή τη φιλοσοφία σχετίζεται ο αθεϊσμός, αφού δεν δέχεται την άποψη ότι κάποιο πνευματικό ον δημιούργησε την Γη και τα πλάσματά της.
Τέλος, ο Υλισμός τείνει να εξισώνεται με τον ρεαλισμό, μιας και πιστεύεται πως η αλήθεια και η γνώση κατακτάται μέσα από τον νου με τα ερεθίσματα που υπάρχουν τριγύρω έξω από εμάς.