Βαν Γκογκ: Η μελαγχολική μορφή του μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου

Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του Μετα-ιμπρεσιονισμού.

Ποιος ήταν ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, ποιες οι επιρροές και η τεχνική του και πόσο σημαντική θεωρήθηκε η ζωγραφική του φόρμα για την έλευση του εξπρεσιονισμού;

Ο Βαν Γκογκ (Vincent Willem van Gogh) γεννήθηκε σαν σήμερα 30 Μαρτίου του 1853 σε μια μικρή πόλη (τότε μάλλον χωριό) της Ολλανδίας, την Ζάντερτ. Εντάσσεται στο κίνημα του Ιμπρεσιονισμού ή σωστότερα του Μετα-Ιμπρεσιονισμού μαζί με τον Λωτρέκ, Γκωγκέν κ.ά. Λίγο πολύ η ζωή του φαντάζομαι σου είναι γνωστή, φανατικέ αναγνώστη μου, αλλά θα αναφέρω μερικά πραγματάκια.

”Self-Portrait as a Painter” (1887-1888)

Γιος πάστορα, το δεύτερο παιδί της οικογένειας με άλλα πέντε αδέρφια να ακολουθούν. Παράτησε το σχολείο και απασχολήθηκε σε διάφορες δουλειές, όπως δάσκαλος στην Αγγλία, βοηθός εμπόρου έργων τέχνης και βιβλιοπώλης. Το ενδιαφέρον του για τη θρησκεία τον οδήγησε στο να γίνει ιεροκήρυκας στο Βέλγιο, αφού πρώτα μαθήτευσε στη θεολογική σχολή του Άμστερνταμ. Το 1880 στις Βρυξέλλες πια, πρέπει να ήταν η στιγμή που αποφάσισε πως θέλει να εξασκήσει τις ζωγραφικές του ικανότητες και το 1881 έκανε λίγα μαθήματα με τον Anton Mauve. Παρ’ όλα αυτά μπορείς να τον χαρακτηρίσεις αυτοδίδακτο, μιας και διάβαζε πολύ, επισκεπτόταν μουσεία και ήταν συνειδητοποιημένος για την τέχνη που θα υπηρετούσε.

Καθοριστική ήταν η μετάβασή του στο Παρίσι το 1886 και δύο χρόνια μετά στην Αρλ της νότιας Γαλλίας, με έξοδα του αδερφού του, Τεό, μιας και δεν άντεχε τους ρυθμούς της πόλης. Ο Τεό φαίνεται εν τέλει πως ήταν ο σημαντικότερος άνθρωπος στην ζωή του Βαν Γκογκ και τον στήριζε από την αρχή μέχρι το τέλος.

Τα  μέρη που επισκέφτηκε, οι άνθρωποι με τους οποίους ήρθε σε επαφή, οι άνθρωποι που δεν κατάφερε να έχει στην ζωή του, η ευφυΐα του και  η μελέτη τον έκαναν τον δημιουργό που θα άφηνε το στίγμα του στην ιστορία της Τέχνης.

”Portrait of Julien Tanguy” (1887). Είναι ξεκάθαρη η επιρροή του με τα ιαπωνικά μοτίβα που ενσωματώνει στο φόντο.

Επηρεάστηκε από τους François Millet και Jules Breton, τον πουαντιγισμό του Σερά, αλλά δεν αγάπησε τίποτα όσο την ιαπωνική τέχνη. Την τελευταία την γνώρισε στη Γαλλία και απέκτησε μεγάλη συλλογή ιαπωνικών έργων τέχνης που κοσμούσαν το δωμάτιό του.

Θαύμασε τα χρώματά της, τα διακοσμητικά στοιχεία της, καθώς και την απόδοση του χώρου και πίστευε πως σε κάνει να έρχεσαι κοντύτερα στη φύση. Η φύση, άλλωστε, ήταν ένα από τα καίρια σημεία των αναζητήσεών του και το καταφύγιό του. 

”Άνθη Αμυγδαλιάς” (Almond Blossom-1890). Έργο που δημιούργησε ως δώρο στον Τεό για τη γέννησή του γιου του Vincent Willem van Gogh. Τα άνθη χρησιμοποιούνται ως σύμβολο της νέας ζωής. (Υ.Γ: Αφιερωμένο στη Σ. που είναι το αγαπημένο της)

Η ταυτότητα που απέκτησε κάνει φανερό πως ο στόχος του δεν ήταν η φωτογραφική απεικόνιση του κόσμου, αλλά η απεικόνιση των συναισθημάτων που του γεννούσε αυτός ο κόσμος. Η απόδοση βάθους δεν τον ενδιέφερε, με αποτέλεσμα να έχουμε επίπεδες επιφάνειες χωρίς σκιές, σαν να φωτίζονται ταυτόχρονα από διαφορετικές θέσεις φωτός. Μεταλλάσσει τον χώρο, επαναστατεί στο πεδίο της προοπτικής στους πίνακές του, ξεφεύγοντας από τις ρεαλιστικές και αυστηρές φόρμες της Αναγέννησης.

”Το δωμάτιο του καλλιτέχνη στην Αρλ” (1888). Η πρώτη από τις τρεις εκδοχές του πίνακα. Επηρεασμένο και αυτό το έργο από τα χαρακτικά της ιαπωνικής τέχνης, δείχνει πώς ο ζωγράφος εισάγει την παραμόρφωση και επιδρά έτσι στην γέννηση του εξπρεσιονιστικού κινήματος.

Χαρακτηριστικό του είναι οι κοφτές, στροβιλιστές πινελιές του, που συμβάλλουν στο να ξεχωρίζουν τα χρώματα και παράλληλα φανερώνουν την ψυχική έξαρσή του.

”Έναστρη Νύχτα” (The Starry Night – 1889). Σύμφωνα με τον φυσικό Χοσέ Λουίς Αραγκόν του Πανεπιστημίου του Μεξικό, οι χαρακτηριστικοί στροβιλισμοί στον ουρανό, αποδίδουν με μεγάλη ακρίβεια το φαινόμενο της ”αναταραχής” ή τυρβώδους ροής των ρευστών. Επιστημονικά το φαινόμενο περιγράφτηκε χρόνια αργότερα από τον Κολμογκόροφ. Δες το σχετικό βίντεο του TED-ed στο τέλος του άρθρου.

Το χρώμα

”…Το χρώμα εκφράζει κάτι από μόνο του. Κανείς δεν μπορεί να κάνει χωρίς αυτό· όλοι πρέπει να το χρησιμοποιούν. Ό,τι φαίνεται όμορφο, πραγματικά όμορφο, είναι και σωστό…”
Βίνσεντ βαν Γκογκ σε επιστολή στον αδερφό του

Ακόμα κι αν δεν ξέρεις τίποτα για τον Βαν Γκογκ, σίγουρα ξέρεις αυτά τα δύο: ότι έκοψε το αυτί του και ότι χρησιμοποιούσε έντονα χρώματα στους πίνακές του. Η σχέση του με το χρώμα ήταν ιδιαίτερη. Μελέτησε σε βάθος τις θεωρίες χρώματος και τη δυναμικότητα που προσδίδουν τα ζεύγη συμπληρωματικών χρωμάτων (κόκκινο-πράσινο, κίτρινο-μωβ, μπλε-πορτοκαλί). Τα αναμείγνυε σε κάθε δυνατό συνδυασμό. Μάλιστα, τα επόμενα χρόνια, για να μην σπαταλάει τα χρώματά του, είχε νήματα σε ένα κουτί και παρατηρούσε πώς λειτουργεί το ένα χρώμα δίπλα στο άλλο.

”Οι Πατατοφάγοι” (1985 , αριστερά). Ένα από τα πρώτα έργα του, με το οποίο παρουσιάζει την ζωή των απλών χωρικών, που έχουν μοχθήσει για να παράξουν οι ίδιοι το φαγητό τους. Όπως παρατηρούμε, λείπουν τα έντονα χρώματα και κυριαρχούν σκούρες αποχρώσεις ίδιων χρωμάτων.
Η πιο ‘’μουντή’’ περίοδος κράτησε μέχρι το καθοριστικό ταξίδι του στο Παρίσι. Εκεί γνώρισε καλύτερα τους ιμπρεσιονιστές και τη μοντέρνα τέχνη, κάτι που τον ώθησε στην υιοθέτηση των πιο φωτεινών και έντονων χρωματισμών. ”Ίριδες” (Irises, 1890, δεξιά)

Το κίτρινο δεν αναπαριστούσε απαραίτητα κάτι φωτεινό και ευχάριστο, αλλά και τον φόβο. Τα έντονα κόκκινα και πράσινα στο Νυχτερινό Καφενείο, συμβολίζουν τα πάθη που μπορούν να καταστρέψουν τον άνθρωπο και ο χώρος απεικονίζεται «σε μια ατμόσφαιρα απαλού θειαφιού ενός φούρνου του διαβόλου» (απόσπασμα από γράμμα του Βίνσεντ στον αδερφό του, Τεό).

”Το Νυχτερινό Καφενείο” (1888, Αρλ)

«…Ένας Μεσσίας, ένας καλλιεργητής της αλήθειας, που θα αναγεννήσει την εξασθενημένη μας τέχνη…»
Albert Aurier, Γάλλος κριτικός τέχνης, 1890

”Wheatfield under Thunderclouds” (1890). Τα σταροχώραφα αυτά βρίσκονται στο Auvers sur-Oise. Ο Βαν Γκογκ ήθελε να εκφράσει μέσω του πίνακα την απόλυτη μοναξιά και λύπη. Εκεί, πυροβόλησε τον εαυτό του στις 27 Ιουλίου 1890 και πέθανε δυο μέρες αργότερα.

Ήδη τον Δεκέμβριο του 1888 ο Βαν Γκογκ εκδήλωσε μια κρίση παράνοιας. Πάθαινε επιληπτικές κρίσεις και εξαιτίας ψυχολογικών προβλημάτων, εισήχθη σε κλινική, όπου ζωγράφισε πολλούς πίνακες, μεταξύ των οποίων και η αντιπροσωπευτική ”Έναστρη Νύχτα”. Ένα χρόνο αργότερα πήρε την απόφαση να φύγει και να ζήσει τους τελευταίους μήνες της ζωής του στην περιοχή Auvers sur-Oise, μέχρι τα 37 του χρόνια, οπότε αυτοκτόνησε.

• Ταινία: Τον Νοέμβριο του 2017 θα βγει η 1η εξ΄ολοκλήρου ζωγραφισμένη ταινία ”Loving Vincent” σε σκηνοθεσία της Πολωνής Dorota Kobiela. Φαίνεται ένα εντυπωσιακό και δύσκολο εγχείρημα, καθώς οι κινούμενοι πίνακες είναι ζωγραφισμένοι στο χέρι. Δείτε το trailer εδώ.
• Εδώ και λίγες ημέρες επέστρεψαν στο Μουσείο του Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ, δύο κλεμμένοι πίνακές του. Αναζητούνταν για 14 χρόνια και τελικά βρέθηκαν στην κατοχή Ιταλών διακινητών ναρκωτικών.
• Έγραψε 800 γράμματα και η πλειοψηφία τους ήταν προς τον αγαπημένο του αδερφό.
• Δημιούργησε (πάνω κάτω) 900 έργα σε περίπου μια δεκαετία. Εσύ τι έκανες τον  τελευταίο μήνα ε;;;
• Ο Βίνσεντ δεν στάθηκε τυχερός στην αγάπη, παρότι του έλειπε. Τρεις γυναίκες δέχτηκαν πρόταση γάμου, αλλά και οι τρεις αρνήθηκαν.
• Το 1882 φιλοξενεί την Σιέν, έγκυο πρώην πόρνη με ήδη ένα μικρό παιδί, στο σπίτι του στη Χάγη για ενάμιση χρόνο.
• Δεν έκοψε ολόκληρο το αυτί του (αν είναι δυνατόν), παρά μόνο το λοβό (ε και πάλι…)
• Δεν είναι καν βέβαιο ότι το έκανε ο ίδιος. Λέγεται ότι στον διαξιφισμό που είχε με τον Γκωγκέν, ο τελευταίος τον τραυμάτισε και ο Βαν Γκογκ για να τον προστατέψει, το απέκρυψε, κάνοντας μάλιστα και το αυτοπορτραίτο του.

Το βίντεο για την ”Έναστρη Νύχτα”