Κωνσταντίνα ΚαντζιούΑν θεωρείς ότι το “Absurd” απλά δημιουργήθηκε χωρίς νόημα, ή ότι δεν συνδέεται με καμιά υπαρκτή έννοια, είσαι πιθανόν στη λάθος λίστα, αλλά αν θεωρείς το “Absurd” ένα έλλειμμα αίσθησης, λογικής και επαγωγικής σκέψης, είσαι στο σωστό μέρος.
Το σινεμά είναι γεμάτο παραδείγματα παραλογισμού, με ελλειμματικό νόημα ή αίσθηση και η λίστα θα μπορούσε να είναι αέναη.
To 1942, o Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1957, έγραψε ένα απόλυτο αριστούργημα πάνω στο θέμα του παραλογισμού: Τον μύθο του Σίσυφου. Ποιος είναι ο Σίσυφος; Υπάρχουν διάφορες εκδοχές του μύθου, αλλά μέσα σε άκρες είναι ένας άντρας, καταραμένος από του θεούς εξαιτίας τις ύβρις που διέπραξε. Η τιμωρία του είναι να σπρώχνει έναν μεγάλο βράχο μέχρι την κορυφή ενός λόφου και μόλις αυτός φτάσει την κορυφή να πέφτει πάλι ξανά προς τους πρόποδες και αυτό να γίνεται πάλι από την αρχή αιωνίως. Ο Καμύ ξεκινά το βιβλίο του ρωτώντας τον αναγνώστη:”Υπάρχει μόνο ένα αληθινά σημαντικό φιλοσοφικό πρόβλημα: το αυτοκτονικό. Υπάρχει λόγος να μας αποτρέψει από το να διαπράξουμε την αυτοκτονία;”
Η απάντηση του Καμύ είναι: “Ναι, κατανοώντας τον μύθο του Σίσυφου”.
Στο σινεμά υπάρχει ένας αριθμός ταινιών που θα μπορούσε να φέρει στην επιφάνεια αυτή την αίσθηση: του αέναο κύκλου της ανούσιας προσπάθειας. Σχεδόν όλες οι ταινίες που επιλέγονται σε αυτή την λιστα μπορούν να μεταδώσουν την κατάρα του Σίσυφου και όλες μπορούν να μεταδώσουν μια αγνή αίσθηση του παραλογισμού.
Ο μόνος τρόπος να ξεκαθαρίσουμε το νόημα αυτής της λίστας είναι να παραθέσουμε ακριβώς τι θεωρεί ο Καμύ ότι είναι το παράλογο:
“Στα βάθη κάθε ομορφιάς υπάρχει κάτι απάνθρωπο, και εδώ στους λόφους, στην ωριμότητα του ουρανού, το περίγραμμα των δέντρων χάνει, ταυτόχρονα, την παραισθησιακή αίσθηση με την οποία έχουμε ντύσει έναν ήδη χαμένο παράδεισο. Η πρωτόγονη εχθρότητα του κόσμου ανέρχεται σε εμάς μέσα από τους αιώνες. Για ένα δευτερόλεπτο δεν μπορούμε να την καταλάβουμε περαιτέρω, γιατί για αιώνες δεν την καταλαβαίναμε στις φιγούρες και στους πίνακες που προηγουμένως χαρακτηρίσαμε, και επειδή μέχρι στιγμής υπολειπόμαστε των δυνάμεων για να χρησιμοποιήσουμε αυτό το τέχνασμα. O κόσμος μας ξεφεύγει γιατί επιστρέφει στον εαυτό του. Οι σκηνές ερμηνευμένες εσφαλμένα για συνήθεια, μετατρέπονται σε αυτό που είναι και αποτραβιούνται μακριά από εμάς.”
Αν αρνηθούμε οποιαδήποτε αλήθεια, θα έρθουμε αντιμέτωποι με το έργο του Σίσυφου. Εδώ βρίσκεται η σύνδεση του καθημερινού ανθρώπου με τον ήρωα. Πολλές ταινίες απεικονίζουν αυτό το ατελείωτο έργο και μερικά θέματα αυτών είναι σίγουρα πολύ πιο κοντά σε αυτή την αναζήτηση.
Οι δικαιοι του Αλμπερ Καμυ: μια πραγματεια περι της ηθικης της επαναστασης (ΜΕΡΟΣ 1o)
Για παράδειγμα, ο ηθοποιός, ο ποιητής, η ιδιοφυΐα, οι ερωτευμένοι, οι ναρκομανείς, είναι κατηγορίες ανθρώπων που απεικονίζουν αυτή την κατάσταση. Ο Καμύ μας λέει ότι ο Σίσυφος είναι ο παράλογος ήρωας της τελειότητας, αρνείται τους ίδιους τους θεούς του για δικό του όφελος, είναι επαναστάτης.
Και τελικά, από αυτό το παράλογο αιώνιο έργο ανακύπτει το φιλοσοφικό ρητό της επανάστασής του:
“Η ευτυχία και το παράλογο είναι παιδιά της ίδιας γης και είναι αχώριστα. Το λάθος θα ήταν να ειπωθεί ότι η ευτυχία εκδηλώνεται από την παράλογη ανακάλυψη που γίνεται βιαίως. Θα μπορούσε να ειπωθεί και πως το αίσθημα του παράλογου ανακύπτει από την ευτυχία την ίδια.”
Επιχειρησαμε να συνδεσουμε το εργο του Καμυ με τη μεγαλη οθονη και ανακαλυψαμε τα παρακατω:
1. Wild At Heart (David Lynch, 1990)
Ο Bernardo Bertolucci αποφάσισε το 1990 να βραβεύσει την ταινία αυτή στο φεστιβάλ των Καννών. Χωρίς καμιά αμφιβολία η ταινία αυτή δείχνει τι είναι το παράλογο στην πιο εμβληματική εκδοχή του. Σε αυτή την περίπτωση ο παραλογισμός φαίνεται μέσα από μια μερική έλλειψη λογικής. Σε κάθε μονοπάτι μεταξύ βίας και ηρεμίας, μεταξύ γρήγορων και αργών τόνων, δεν υπάρχει αληθινή επεξήγηση.
Η ταινία είναι μια αγνή ροή ιδεών κατευθείαν από το μυαλό του David Lynch. Ο Καμύ έγραψε πως το πιο παράλογο γεγονός είναι η αγνή δημιουργία, η τέχνη που από την αγνότερη μορφή της προκύπτει από το τίποτα. Ο δημιουργός πρέπει να “δώσει στο κενό τα δικά του χρώματα” και όλο αυτό συμβαίνει γιατί ο κόσμος μας είναι εκτός τόνου και ο David Lynch είναι αυθεντία στο να μας το δείχνει αυτό.
2. Blue (Derek Jarman, 1993)
Η ταινία αυτή είναι μια βαθιά αντανάκλαση του θέματος της τυφλότητας. Derek Jarman τυφλώθηκε μετά από επιπλοκές με τη νόσο του AIDS, και αυτή η εμπειρία συνέβαλε στη δημιουργία του “Blue”. Πέρα από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν εικόνες, τίποτα δεν κινείται, η οθόνη είναι μπλε και διεξάγεται διάλογος για μικρά διαστήματα.
Βιώνει ο θεατής την έννοια του τίποτα; Όχι, βιώνει τον παραλογισμό των αισθήσεων και την εμπειρία ότι το να μην βλέπεις είναι και αυτό μια απόδειξη. Αυτή η ταινία είναι μια μεγάλη προσπάθεια που επαναλαμβάνει τον μύθο του Σίσυφου: προσπαθεί να υπερπηδήσει την όλη ιδέα του σινεμά και την προσπάθεια που βιώνει το ανθρώπινο σώμα, πέρα από κάθε προσδοκία.
3. Black Moon (Louis Malle, 1975)
H συγκεκριμένη ταινία είναι πιθανώς η μόνη στη λίστα που σέβεται απόλυτα την έννοια του παράλογου. Από την αρχή μέχρι το τέλος, ο θεατής θα παρατηρήσει μια πλήρη απουσία λογικής, ένα είδος ηλιθιότητας εισχωρεί σε κάθε σκηνή. Περιλαμβάνει μονόκερους που μιλάνε, τρελές ηλικιωμένες γυναίκες και άλλα σουρεαλιστικά πράγματα, δημιουργώντας έτσι μια “μαγική” ατμόσφαιρα που θα μπερδέψει τον θεατή στα σίγουρα.
4. Zelig (Woody Allen, 1983)
Γιατί πρέπει κάποιος να μιμηθεί κάθε άλλον άνθρωπο που έχει γνωρίσει ποτέ στη ζωή του; Έχει ένα είδος μίμησης κατακτήσει το μυαλό. Η μίμηση είναι ένας φυσικός τρόπος άσκησης της τέχνης της ηθοποιίας και ο Woody Allen την ωθεί στα όρια του παραλογισμού. Το Zelig είναι κάτι σαν ντοκιμαντέρ της δεκαετίας των ’20s για τη ζωή του Leonard Zelig ο οποίος καταφέρνει πραγματικά να γίνει κάποιος άλλος. Περνώντας από τη Γερμανία των Ναζί, ο πρωταγωνιστής εκδηλώνει την αξιοθαύμαστη ικανότητα να κρύβει τον εαυτό του, κυριολεκτικά με το να εξαφανίζεται μέσα στην κοινωνία.
5. The Seed of Man (Marco Ferreri, 1969)
Ο Ferreri είναι ένας σκηνοθέτης που εμπλέκεται συχνά σε παράξενες ταινίες και σε αυτή συγκεκριμένα δημιουργεί ένα μετα-αποκαλυπτικό κόσμο όπου περίεργες ασθένειες είναι υπεύθυνες για την θανάτωση του πληθυσμού. Η ιστορία επικεντρώνεται σε ένα ζευγάρι και στην δικιά τους περίεργη ζωή σε ένα μεγάλο εξοχικό σπίτι. Το κύριο θέμα είναι η αναπαραγωγή της ζωής και η ερώτηση “Πρέπει οι άνθρωποι να αναπαραχθούν;”
6. Eraserhead (David Lynch, 1977)
Η πρώτη ταινία του David Lynch είναι τόσο απόκοσμη όσο και σκοτεινή και ταυτόχρονα παράλογη. Κάθε λεπτό της σκοτεινής ατμόσφαιρας που αποδίδεται σε αυτή την ταινία είναι ένα ακόμα βήμα προς το ντελίριο. Είναι γνωστό πως ο David Lynch αγαπά να αφήνει τις ταινίες του ανοιχτές σε κάθε είδους μετάφραση από πλευράς του θεατή και σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να εντοπίσουμε πολλαπλές πιθανότητες. Πιστή στον παραλογισμό, η ταινία περιστρέφεται γύρω από έναν ψυχικό εσωτερικευμένο σκοτεινό κόσμο(με μια πιθανή σύνδεση με την έκτρωση), ο οποίος ανακαλεί την σύνδεση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού εαυτού.
7. El Topo (Alejandro Jodorowsky, 1970)
Jodorowsky είναι πιθανώς ο καλύτερος κινηματογραφιστής για τέτοιου είδους ταινίες. Holy Mountain και Santa Sangre θα μπορούσαν να είναι τέτοια παραδείγματα. Αλλά ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης κρύβει μια συγκεκριμένη λογική πίσω από αυτές τις δύο ταινίες: έναν ολόκληρο κόσμο από σημάδια και μια αποκρυφιστική φιλοσοφία που μόνο παρατηρητικοί θεατές θα προσέξουν. Στο El Topo, υπάρχει ένα κρυφό μήνυμα, αλλά κάθε σεβασμός στις άλλες του ταινίες είναι λιγότερο εμφανής.
8. Milky Way (Luis Bunuel, 1969)
Ένας ακόμα master του σουρεαλισμού, ο Luis Bunuel, έχει δημιουργήσει έναν μεγάλο αριθμό ταινιών που αφορούν το θέμα του παράλογου. Σε αυτή στοχοποιεί την εκκλησία και ήταν ικανός να δημιουργήσει περίπου μια φιλοσοφική αναζήτηση ενάντια στα θρησκευτικά πιστεύω. Είναι η ιστορία δύο προσκυνητών που προσπαθούν να φτάσουν στο Santiago de Compostella, αλλά κατά τη διάρκεια της διαδρομής τους γνωρίζουν παράξενους ανθρώπους που κουβαλούν ακόμα πιο παράξενες ιστορίες.
9. Bad Blood (Leos Carax, 1986)
Φανταστείτε έναν ιό που σκοτώνει όποιον κάνει σεξ χωρίς να αγαπά ή να έχει τουλάχιστον κάποια συναισθηματική εμπλοκή. Η πλοκή της ταινίας είναι βασισμένη σε τέσσερις χαρακτήρες οι οποίοι ψάχνουν το αντίδοτο σε αυτή την παράξενη ανωμαλία. Τρεις άνθρωποι, μετά τον θάνατο ενός μέλους της μπάντας τους, επικοινωνούν με το γιο του αποθανόντα για να τον αντικαταστήσει.
O γιος που είναι και ο βασικός πρωταγωνιστής, ζει μια μη ικανοποιητική ζωή με ένα κορίτσι και θέλει να αποδείξει την λογική της ταχύτητας. Καταλήγει να ερωτεύεται την αρραβωνιαστικιά του φίλου του και οι ποιητικοί τους διάλογοι οδηγούν τον θεατή ότι η αγάπη δε βασίζεται σε κάποια λογική, και ο υπόλοιπος κόσμος είναι στην ίδια κατάσταση.
Άλλες ταινίες γύρω από τη φιλοσοφία του μεγάλου λογοτέχνη είναι:
10. L’Age D’Or (Luis Bunuel, 1930)
11. Naked Lunch (David Cronenberg, 1991)
12. Holy Motors (Leos Carax, 2012)
13. Inland Empire (David Lynch, 2006)
14. The Blood of a Poet (Jean Cocteau, 1930)
15.Wild Grass (Alain Resnais, 2009)