Αρχική

Ο σημαντικότερος, ίσως, σοβιετικός σκηνοθέτης, μετά τον Σεργκέι Αϊζενστάιν, πέθανε το 1986. Αν και δυστυχώς μας προσέφερε μόλις οκτώ μεγάλου μήκους ταινίες του, κάθε μία από αυτές αποτέλεσε ειδική αναφορά στην ιστορία όχι μόνο του ρωσικού αλλά και του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι (Andrei Tarkovsky) υπήρξε ο σημαντικότερος, ίσως, σκηνοθέτης που ανέδειξε το σοβιετικό σινεμά, μετά τον Σεργκέι Αϊζενστάιν. Γεννήθηκε στις 4 Απριλίου 1932 στην πόλη Ζαβράγιε (Zavraje) της Ρωσίας και ήταν γιος του σημαντικού ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι (Arseniy Tarkovsky).

Σπούδασε μουσική, ζωγραφική,γλυπτική και αραβικά, ενώ για ένα διάστημα συμμετείχε σε γεωλογική αποστολή στην ανατολική Σιβηρία. Από το 1956 φοίτησε για περίπου τέσσερα χρόνια στην κινηματογραφική σχολή VGIK (Ινστιτούτο κινηματογράφου της Σοβιετικής Ένωσης), υπό τις οδηγίες του Μιχαήλ Ρομ (Αληθινός Φασισμός). Συμμαθητής του ήταν ένας άλλος μεγάλος της 7ης τέχνης, ο γεωργιανός Σεργκέι Παρατζάνωφ (Σαγιάτ Νόβα)..Στις τελικές εξετάσεις παρουσίασε την πτυχιακή του εργασία, που αποτελεί την πρώτη του ουσιαστικά κινηματογραφική δουλειά, με τίτλο Ο βιολιστής και ο οδοστρωτήρας, διάρκειας 46 λεπτών (1960).

Η διεθνής αναγνώριση του Ταρκόφσκι ήρθε με την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962), η οποία κέρδισε τρεις “Χρυσούς Λέοντες” στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, μεταξύ των οποίων το βραβείο σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας. Επτά χρόνια αργότερα προκαλεί και πάλι το ενδιαφέρον των κινηματογραφόφιλων, με την ταινία του Αντρέι Ρουμπλιόφ (1969), η οποία αντιμετώπισε τον εξονυχιστικό έλεγχο και πολλές παρεμβάσεις εκ μέρους των σοβιετικών αρχών, λόγω του χριστιανικού της θέματος, με αποτέλεσμα η δημόσια προβολή της στη Ρωσία να καθυστερήσει για αρκετά χρόνια μέχρι το 1971. Η ταινία προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών, αποκομίζοντας τελικά το βραβείο FIPRESCI.

Ο Ταρκόφσκι δεν υπήρξε ποτέ ανοικτά «διαφωνών». Το κυριότερο παράπονο από τις σοβιετικές αρχές ήταν ότι δεν του επέτρεψαν να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη όλα του τα σχέδια και τις ιδέες. Πάντως, λόγω της προσωπικής του γραφής, θα ήταν πολύ δύσκολο να τύχει μεγαλύτερης γενναιοδωρίας στη Δύση.

«Είμαι χαμένος. Δεν μπορώ να ζήσω στη Ρωσία, αλλά ούτε μακριά από αυτήν», έγραφε το 1983 στο ημερολόγιό του. Βρισκόταν στην Ιταλία για τις ανάγκες της ταινίας του Νοσταλγία. Εγκαθίσταται μόνιμα αρχικά στη γειτονική χώρα και στη συνέχεια στη Γαλλία.

Η τελευταία του ταινία Η Θυσία, γυρίστηκε στη Σουηδία το 1986 κερδίζοντας τέσσερα βραβεία στις Κάννες. Πέθανε την ίδια χρονιά στην Γαλλία από καρκίνο του πνεύμονα.

Το έργο του Ταρκόφσκι χαρακτηρίζεται από έντονα προσωπικά και μεταφυσικά στοιχεία, με επιρροές από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Αργοί ρυθμοί, εικόνες εξαιρετικής αισθητικής και σταθερά απόμακρα και μακράς διάρκειας πλάνα είναι μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά των ταινιών του. Σταδιακά ανέπτυξε μία προσωπική θεωρία γύρω από τον κινηματογράφο, που αποκαλείται συχνά και ως γλυπτική του χρόνου. Σύμφωνα με αυτή, ο Ταρκόφσκι πίστευε πως ένας από τους κύριους στόχους του κινηματογράφου ήταν η καταγραφή της αληθινής ανθρώπινης εμπειρίας του χρόνου. Οι ταινίες του χαρακτηρίζονται συχνά για την έλλειψη γραμμικής αφήγησης, υιοθετώντας ποιητικούς συνειρμούς και «ονειρική λογική».

Ευρωπαϊκός καλλιτεχνικός κινηματογράφος: 10 αριστουργήματα-μέρος 1o

Ο ίδιος δεν θεωρούσε τα έργα του συμβολικά, δηλώνοντας χαρακτηριστικά:

«…είμαι εχθρός των συμβόλων. Είναι μια πολύ στενή έννοια από την άποψη ότι ένα σύμβολο υπάρχει με σκοπό την αποκρυπτογράφησή του. Από την άλλη πλευρά, μια καλλιτεχνική εικόνα δεν χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, είναι ένα ισοδύναμο του κόσμου που μας περιβάλλει. Η βροχή στο Σολάρις δεν είναι σύμβολο, είναι απλά μια βροχή που στην συγκεκριμένη στιγμή έχει μια ιδιαίτερη σημασία για τον ήρωα. Δεν συμβολίζει τίποτε, απλά εκφράζει. Είναι μια καλλιτεχνική αλληλουχία εικόνων. Το σύμβολο κατ’ εμέ, είναι κάτι πολύ περίπλοκο».

Συχνά οι ταινίες του Ταρκόφσκι κατατάσσονται στο είδος του ποιητικού κινηματογράφου. Ο ίδιος ο Ταρκόφσκι δεν αποδεχόταν αυτό το χαρακτηρισμό, που απέδιδε κυρίως σε άλλους σκηνοθέτες όπως στον Φελίνι και στον Παζολίνι, θεωρώντας πως ο αποκαλούμενος ποιητικός κινηματογράφος γίνεται σκόπιμα ακατανόητος.

Ταινίες

  • Οι Δολοφόνοι (Ubiitsy, 19′, 1958), Η πρώτη φοιτητική ταινία του, βασισμένη στο ομώνυμο διήγημα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ.
  • Δεν υπάρχει αναχώρηση σήμερα (Segodnya uvolneniya ne budet, 45′, 1959), δεύτερη φοιτητική ταινία.
  • Ο οδοστρωτήρας και το βιολί (Katok i skripka, 46′, 1960), η πτυχιακή ταινία του.
  • Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (Ivanovo detstvo, 95′, 1962), πολεμικό δράμα, βραβευμένο στη Βενετία.
  • Αντρέι Ρουμπλιόφ (Andrei Rublyov, 205′, 1969), βιογραφική ταινία για τον πιο διάσημο ρώσο αγιογράφο, που έζησε τον 15ο αιώνα.
  • Σολάρις (Solyaris, 165′, 1972), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Στανισλάβ Λεμ.
  • Καθρέπτης (Zerkalo, 108′, 1975), ταινία με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.
  • Στάλκερ (Stalker, 163′, 1979), επιστημονικής φαντασίας, εμπνευσμένη από τη νουβέλα των αδελφών Στρουγκάτσκι Πικ Νικ στο κράσπεδο του δρόμου.
  • Ταξίδι στο χρόνο (Tempo di viaggio, 62′, 1983), τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για την ιταλική τηλεόραση.
  • Νοσταλγία (Nostalghia, 125′, 1983), ένας ρώσος πανεπιστημιακός αναζητά στην Ιταλία τα ίχνη ενός συμπατριώτη του συνθέτη του 18ου αιώνα.
  • Θυσία (Offret, 149′, 1986), ο άνθρωπος μπροστά στην προοπτική ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.

Βιβλία

  • Μαρτυρολόγιο, το προσωπικό ημερολόγιο του σκηνοθέτη από το 1970 έως το 1986. (εκδόσεις Ινδικτος, 2006)
  • Σμιλεύοντας τον χρόνο (εκδόσεις Νεφέλη, 1987)

Βιβλία για τον Ταρκόφσκι

  • Αντρέι Ταρκόφσκι: Μια ξενάγηση στο έργο του του Αντουάν Ντε Μπεκ. (εκδόσεις Γκοβόστης, 1991)
  • Αντρέϊ Ταρκόφσκι του Γιάννη Βασιλειάδη. (εκδόσεις Αιγόκερως, 2003)
  • Ο ποιητής Αντρέι Ταρκόφσκι του Μάκη Μωραίτη. (εκδόσεις Καθρέφτης, 1997)
  • Ταρκόφσκι, ένας νοσταλγός του παραδείσου του Σωτήρη Γουνελά. (εκδόσεις Διάττων, 2002)

 

Ποιος άλλος θα μπορούσε να φανταστεί ένα τόσο όμορφο καρέ;

Σχόλια