μμμΤο Φαινόμενο της Πεταλούδας εξηγεί γιατί μια πεταλούδα μπορεί να προκαλέσει τυφώνα. Τι μπορεί να μας πει όμως για τις δικές μας επιλογές;
Ένα κύριο προσόν που μας ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους ζωντανούς οργανισμούς είναι ως γνωστόν η κριτική σκέψη. Χάρη σε αυτή επεξεργαζόμαστε και φιλτράρουμε καταστάσεις, συμπεριφορές δικές μας ή όχι, ζυγίζουμε παροχές, ελλείψεις και όλα αυτά τα συναρτάμε με τους στόχους που θέτουμε.
Για να κατευθυνθούμε επιτυχώς προς την υλοποίηση του στόχου που πηγάζει απ’ τα θέλω μας, ή πιο γενικευμένα για να δούμε τον εαυτό μας μακροπρόθεσμα όπως επιθυμούμε, προνοούμε στο παρόν, για ένα σωστό (κατ’ εμάς) μέλλον.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο καθημερινά κάνουμε τις επιλογές μας. Από την πιο ασήμαντη απόφαση της στιγμής στην πιο καθοριστική. Το αξιοπερίεργο είναι πως η πιο ασήμαντη απόφαση μακροπρόθεσμα, μπορεί να αποδειχθεί ωφελιμότερη ή αντίθετα καταστροφικότερη εν αγνοία μας, από άλλες που θεωρούσαμε πιο σημαντικές. Και εκεί είναι που θα χρεώσουμε την κατάσταση στον παράγοντα «τύχη» για τους οπαδούς.
Η αλήθεια είναι ότι όταν βρισκόμαστε σε διαδικασία να επιλέξουμε, στην ουσία ζωγραφίζουμε την συνέχεια του δρόμου που βαδίζουμε, ή σχεδιάζουμε ένα μονοπάτι που χαράζει διαφορετική πορεία από την ήδη υπάρχουσα, χωρίς όμως να την διαγράφει.
Σκεφτείτε ένα ‘’τυχαίο’’ παράδειγμα.
[1] Αποφασίζετε να βγείτε για έναν περίπατο σε ένα νησί που έρχεστε πρώτη φορά. Δεν γνωρίζετε τους δρόμους οπότε ακολουθείτε χωρίς ιδιαίτερη έγνοια τα σοκάκια που οπτικά σας σαγηνεύουν πιο πολύ. Καταλήγετε σε μια παραλία με ουρανό και θάλασσα να σας χαρίζουν μια ηρεμία άνευ προηγουμένου. Εκεί υπάρχουν και άλλα άτομα, ντόπιοι ή όχι που κατέληξαν στο ίδιο σημείο για τους δικούς τους λόγους.
Αφού οι συνθήκες το ευνοούν λόγω ψυχικής ηρεμίας και πράους ευδιαθεσίας, ή απλά γιατί συνέβη, γνωρίζετε τον διπλανό σας που βρίσκεται που ακολουθείτε την ίδια δραστηριότητα την εν λόγω στιγμή. Το άτομο συμβάλλει στο να περάσει ευχάριστα η ώρα, εισπράττετε πράγματα απ’ αυτή την ώρα που ανταποκρίνονται σε αυτά που εσείς θεωρείτε ωφέλιμα από μια κοινωνική συναναστροφή έστω κι αν αυτή είναι στιγμιαία.
Από δω και στο εξής οι επιλογές, είναι πιο συγκεκριμένες. Ίσως κρατήσετε επαφή με το συγκεκριμένο άτομο και γίνει ένας σημαντικός φίλος που θα σηματοδοτήσει το σκεπτικό και την πορεία σας για κάποιο διάστημα. Ίσως εξελιχθεί σε έναν σύντροφο που θα διαδραματίσει επίσης τον ρόλο του. Ή ίσως μείνει μια ενδιαφέρουσα ανάμνηση και τροφή για στοχασμό πάνω στο θέμα που συζητήθηκε απόψε και σας κίνησε την περιέργεια. Και στο μέλλον θα φέρει μια άκυρη κουβέντα το θέμα πάλι στο προσκήνιο και συνειρμικά θα ανασύρετε την εικόνα στην παραλία με τον άγνωστο. Ή ενδέχεται στο μέλλον να συναντήσετε τυχαία το πρόσωπο αυτό, σε κάποιο άλλο άγνωστο ή γνώριμο μέρος και να ακολουθήσετε μια από τις συγκυριακές επιλογές.
Και να βρεθείτε κάπου, κάπως που δε θα μπορούσατε να το προβλέψετε.
[2] Μπορεί απ’ την άλλη, αν επιθυμούσατε να δείτε κόσμο απόψε να ακολουθήσατε τους κεντρικούς δρόμους, μάλλον σας άνοιξε η όρεξη και ξέρατε ότι από κει είχατε περισσότερες πιθανότητες να ικανοποιήσετε το στομάχι σας. Όμως μπροστά σας ξαφνικά από λάθος υπολογισμό κινήσεων ή μάλλον επειδή είμαστε άνθρωποι, ένα ατύχημα λαμβάνει χώρο.
Μια κοπέλα, τραυματίζεται από ένα ΙΧ όχημα, όχι κάτι που δε συμβαίνει συχνά, όμως όταν ένα απρόσμενο ερέθισμα ‘’πειράξει’’ τις αισθήσεις μας οπτικοακουστικά (ο κρότος του αυτοκινήτου, η κραυγή της κοπέλας και των παρευρισκομένων και η εικόνα της πράξης) παίρνει μεγαλύτερη διάσταση από το να ενημερωνόσασταν εμμέσως για το συμβάν. Η ιδέα του ‘’carpe diem’’ των διακοπών, αφανίζεται και η ευσπλαχνία σας ωθεί να βοηθήσετε την κατάσταση.
Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, το σημερινό συμβάν θα διαδραματίσει τον ρόλο του. Ενδεχομένως στο να είστε πιο προσεκτικοί στο δρόμο, στο να αφυπνιστείτε για το τι μπορεί να συμβεί σε ανύποπτο χρόνο και να σχηματίσετε μια επιπλέον συλλογιστική που κάποτε θα φανεί και αρκετά χρήσιμη..(Ποιο συμπέρασμα άλλωστε δεν είναι χρήσιμο ακόμη κι αν αναιρεθεί απ τη στιγμή που έχουμε καταλήξει σε αυτό από μια πορεία σκέψης;)
Ακόμη θα ενισχύσει το αίσθημα ανθρωπιάς από την ηθική αμοιβή που θα λάβετε από την οικογένεια της κοπέλας ή τους γύρω. Ή ίσως κάποτε συναντήσετε ξανά στο δρόμο αυτή την κοπέλα και ανταποδώσει με οποιονδήποτε τρόπο το καλό που κάνατε γι αυτή. Ποιος ξέρει;
Το μακροσκελές αλλά γενικευμένο αυτό παράδειγμα δεν αποτελεί παρά 2 εκφάνσεις μιας αρχικής θέσης που θα μπορούσαμε να σχηματίζουμε πολλαπλά σενάρια για την πορεία της, για όσο χρόνο θέλαμε. Κάτι εξάλλου που συνηθίζουμε να κάνουμε όταν είμαστε στο μεταίχμιο μιας επιλογής και ανησυχούμε (θετικό/ αρνητικό στρες ) για τη πορεία της.
Η ουσία όμως είναι πως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι μας επιφυλάσσει το αύριο γιατί δεν κινούνται όλα βάση πλάνου, ίσως γιατί δεν κινούνται όλα από εμάς. Και γιατί δεν μπορούμε να ρυθμίσουμε τα πάντα.
-μια συγκεκριμένη στιγμή ,σε συγκεκριμένες δηλαδή συνθήκες
-μια απλή επιλογή
μπορεί να σηματοδοτήσει πολύ ή λίγο την πορεία και να καθορίσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό το μέλλον το δικό μας ή να επηρεάσει και άλλου και το αντίστροφο.. πρακτικά, συνειδησιακά… ή και τα δύο. Αντίστοιχα η αντίθετη επιλογή μπορεί να μας οδηγήσει αλλού, αλλά όπως και να χει πατώντας ή όχι στην αρχή της αιτιοκρατίας, θα την βρούμε την άκρη και θα φθάσουμε στον προορισμό.)
Αυτό μας διδάσκει και θεωρητικά το ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ, μια ποιητική θεωρία που συγκαταλέγεται στη Θεωρία του Χάους. Η Μαθηματική αυτή θεωρία αναφέρεται στην ευαίσθητη εξάρτηση ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Πως δηλαδή μικρές διαφορές στις αρχικές συνθήκες αποδίδουν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα για τα δυναμικά συστήματα, καθιστώντας τη μακροπρόθεσμη πρόβλεψη αδύνατη σε γενικές γραμμές. Αυτό συμβαίνει παρ’ όλο που αυτά τα συστήματα είναι αιτιοκρατικά (“ντετερμινιστικά”), πράγμα που σημαίνει ότι η μελλοντική συμπεριφορά τους καθορίζεται πλήρως από τις αρχικές συνθήκες τους, χωρίς να εμπλέκονται τυχαίες παράμετροι.
Λέγεται λοιπόν ότι “αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα”. Διαφορετικές παραλλαγές εκφράζουν ουσιαστικά την ίδια ιδέα: μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου, σε μια εξέλιξη της ιστορίας του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή.
Καταληκτικά, πως ένας μικρός και αβλαβής οργανισμός μπορεί να προκαλέσει μια συγκριτικά τεράστια καταστροφή σε πάροδο χρόνου, έτσι και ένα μικρό πράγμα σε μια δεδομένη στιγμή μπορεί να προκαλέσει μεγάλα πράγματα μακροπρόθεσμα.
Επειδή όμως κανείς δεν μας έχει εγγυηθεί το μέλλον και τα σχέδια έχουν την τάση να χάνονται εν καιρώ παρόλο που χτίζουμε το μέλλον επενδύοντας στις επιλογές του σήμερα, γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να καθορίσουμε τα πάντα στο αύριο.
Αυτό μας λέει και η θεωρία του Χάους. Γιατί το Χάος ως θεωρία εν προκειμένω δηλώνει: “Όταν το παρόν καθορίζει το μέλλον, αλλά η προσέγγιση του παρόντος δεν προσδιορίζει κατά προσέγγιση το μέλλον”.
Σίγουρα είναι τρομακτικό αλλά και ιδιαίτερα όμορφο σαν πρόκληση… Το άγνωστο του αύριο…. Και το ότι τα πάντα εξαρτώνται απ το οτιδήποτε.
Εξάλλου αν γνωρίζαμε τα πάντα για ποιο ακριβώς πράγμα θα παλεύαμε;
Εάν όλα ήταν προκαθορισμένα εξ αρχής και δεν χρειαζόταν να κάνουμε λάθη για να γνωρίζουμε την επόμενη φορά;
Εάν δεν χρειαζόταν να φάμε τα μούτρα μας για να παραδειγματιστούμε, πώς ακριβώς θα διαμορφωνόταν η κριτική σκέψη;
Εάν ακολουθούσαμε μόνο το λογικό μας και ο συγκινησιακός νους δεν επενέβη σε καμιά μας απόφαση, για ποιον ακριβώς άνθρωπο θα μιλούσαμε και τι θα είχαμε να εξιστορούμε;
Την θεωρία αυτή αποπειράθηκαν να γνωστοποιήσουν με άμεσο ή έμμεσο έστω τρόπο επιτυχημένες ταινίες μέχρι σήμερα.Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένες:
1.Η ομότιτλη : The Butterfly Effect. (2004)
Ο Ιβάν Τρέμπορν, υποφέρει από τακτικά μπλακ άουτ λόγω στρες, αφού ως μικρό παιδί υπέστη ψυχολογικά και σεξουαλικά τραύματα. Όταν συνειδητοποιεί πως μπορεί να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο, αρχίζει μια προσπάθεια ”διόρθωσης” λαθών που τον οδήγησαν σε δυσμενείς συνθήκες στο παρόν. Έτσι,μας παρουσιάζονται τέσσερα διαφορετικά σενάρια επιλογών του πρωταγωνιστή με κοινή αφετηρία αλλά διαφορετικά διαμορφωμένο παρόν. Μήπως όμως κάθε επιλογή διορθώνει κάτι αλλά κοστίζει περισσότερα;
2. MrNobody (2009)
Ένα μικρό αγόρι στέκεται στη πλατφόρμα του τραίνου και αποφασίζει αν θα φύγει με την μητέρα του ή αν θα μείνει με τον πατέρα του. Η ιστορία με αφετηρία την απόφαση αυτή εκτυλίσσεται σε 3 διαφορετικές πορείες στις οποίες όμως θα παρατηρήσουμε κοινά σημεία, σκέψεις και πρόσωπα σε διαφορετικούς όμως ρόλους κάθε φορά..
To Mr Nobody πραγματεύεται τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή και πως οι μικρές ή μεγάλες αποφάσεις επηρεάζουν την τροπή που παίρνουν τελικά τα πράγματα. Οι μόνες ερωτήσεις που απασχολούσαν τον Nemo στην τελική είναι 1)αν έζησε όπως ήθελε για τον εαυτό του 2)αν αγάπησε την γυναίκα που έπρεπε και αν απέκτησε τα παιδιά που έμελλε να αποκτήσει, ψάχνοντας να βρει τις απαντήσεις και τον σκοπό στη ζωή του.
Τελικά η ταινία θέτει το ερώτημα : «έχουν σημασία στο τέλος οι επιλογές ή ή κατευθύνσεις που θα ακολουθήσουμε και αν ναι, τι απ’όλα αυτά είναι πραγματικά» ;
Μπορούμε να σκεφτούμε καθημερινά παραδείγματα, ταινίες και ιστορίες αφού οι επιλογές είναι κομμάτι της ζωής μας. Το σίγουρο είναι ότι καθημερινά επιλέγουμε είτε διότι πρέπει σε κάποιους τομείς, είτε γιατί ο χρόνος περνάει και δε μπορούμε να κάνουμε αλλιώς.
Οι επιλογές μας κάποια στιγμή γίνονται εμπειρίες και κατ’ επέκταση μάθημα. Για την επόμενη φορά ίσως ή κάποια άλλη φορά. Και σε φυσιολογικές συνθήκες επιλέγουμε ο,τι είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντα μας και πορευόμαστε. Ευτυχώς ή δυστυχώς δεν ξέρουμε που θα μας βγάλει. Ξέρουμε όμως ότι τη δεδομένη στιγμή επιλέξαμε αυτό που θέλαμε ή αυτό που θεωρούσαμε σωστό. Οπότε το σημείο που βρισκόμαστε τώρα σίγουρα δεν είναι τυχαίο, όσο και αν το νομίζουμε, αλλά αφήνει πίσω ένα συνονθύλευμα εμπειριών, σωστών ή λάθος (με τα τωρινά δεδομένα) επιλογών, θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, ανώριμων και ώριμων οπτικών που σε εξελίσσουν. Και αυτό θα συνεχίζεται όσο θα συνεκτιμούμε όλα τα παραπάνω σε κάθε στιγμή.
Εξάλλου τι πιο περίεργο και δυσκολότερο από τη θεωρία, όμως ιδιόμορφα όμορφο να καταρρίπτεις τη δογματικότητα και να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου (και όχι μόνο) ;