Πως να (μη) σπάτε τα νεύρα σε Δίγλωσσους

Φίλοι, συγγενείς, γνωστοί, συμμαθητές, συμφοιτητές, συνάδελφοι, ερασμίτες και άτομα που ακόμη δεν έχετε γνωρίσει, κυκλοφορούμε ανάμεσά σας.

Κάποιοι κλασσικοί δίγλωσσοι, άλλοι πολύγλωσσοι. Κάποιοι μισοί-μισοί, κάποιοι ολόκληροι, κάποιοι μετανάστες, άλλοι υιοθετημένοι, ή απλά άτομα που δέχθηκαν επαρκείς επιρροές στην παιδική ηλικία.

Όλοι αυτοί, για κάποιο λόγο, βρεθήκαμε με πάνω από μια μητρική γλώσσα. Κάποιοι τις έχουν αναπτύξει το ίδιο πλούσια, άλλοι όχι και τόσο. Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά.

Όλοι σίγουρα έχετε συναντήσει άτομα που συμπεριλαμβάνονται στο παραπάνω ευρύ φάσμα (αν όχι… just wait). Με κάποιους θα γίνετε φίλοι, άλλους θα τους αντιπαθήσετε, με άλλους δεν θα έχετε ιδιαίτερη επαφή. Άνθρωποι.

Και οι άνθρωποι είναι ιδιόρρυθμα όντα.

Αν και στην έρευνά μου παρατήρησα πολλές παρόμοιες περιπτώσεις, το ζήτημα της εμπειρίας και του χώρου που διαθέτω μου επιτρέπει να αναλύσω κυρίως την περίπτωση στην οποία έχουμε να κάνουμε με το δίγλωσσο άτομο, του οποίου οι γονείς κατάγονται από δύο διαφορετικές χώρες, εκ των οποίων η μια είναι η Ελλάδα. Επίσης θα περιοριστώ στο να αναφέρω καταστάσεις που προκύπτουν σε όλους μας, που υπό κανονικές συνθήκες θεωρούνται τουλάχιστον άβολες, ξεκινώντας από τις πιο εκνευριστικές.

1. «Α, ώστε είσαι από τη Γαλλία/Γερμανία; …δεν μου αρέσουν τα γαλλικά/γερμανικά» κτλ.

…Σοβαρά τώρα; μόλις έμαθες για την καταγωγή μου, και το πρώτο πράγμα που βγαίνει από το στόμα σου είναι ότι δεν σου αρέσει η δεύτερη γλώσσα που μιλάω; Φίλτραρέ τα ρε συ λίγο πριν τα πεις. Αυτό που το κάνει τόσο εκνευριστικό δεν είναι τόσο ότι οι συνομιλητές μας έχουν διαφορετικές προτιμήσεις, αλλά το γεγονός ότι δεν τους ρωτήσαμε. Ούτε καν προλάβαμε να τους ρωτήσουμε. Αν κάποιος γνωστός σου εμφανιστεί με μία μπλούζα που δεν σου αρέσει, δεν θα του πεις «Γειά, χάλια μπλούζα, τη σιχαίνομαι», διότι ξέρεις ότι θα έχει κάθε λόγο να παρεξηγηθεί. Πόσο μάλλον από τη στιγμή που μιλάμε για κάτι τόσο προσωπικό όπως η καταγωγή.

Δεν είναι τυχαίο που διάλεξα τις παραπάνω γλώσσες ως παράδειγμα. Κάποιοι ακούνε γαλλικά και φαντάζονται την καρικατούρα του κρύου γάλλου εραστή με την μυτόγκα ή της σπαστικής καθηγήτριάς τους στο γυμνάσιο, άλλοι θυμούνται ταινίες Β’ Παγκοσμίου ακούγοντας γερμανικά.

(Όλως τυχαίως, οι περισσότεροι αναθεωρούν αν απλά τους μιλήσεις με γλυκιά και καλοσυνάτη φωνή στην αντίστοιχη γλώσσα).

Ειλικρινά πιστεύω ότι όσοι έχουν πει αντίστοιχες φράσεις δεν το κάνουν καν με σκοπό να προσβάλλουν, καθώς τις έχουν πει άτομα με τα οποία και διατηρώ καλές σχέσεις. Απλά ίσως δεν συνειδητοποιούν εκείνη τη στιγμή το ότι δεν είναι ο ιδανικός τρόπος να αρχίσει μια συζήτηση.

Δεν συνειδητοποιούν ότι ενώ εκείνοι μεγαλώνοντας έβλεπαν σε ταινίες τον Χίτλερ και έμαθαν να μισούν τους ναζί, άτομα σαν και εμένα ρωτούσαν τον πατέρα τους γιατί οι κακοί μιλούσαν σαν την μαμά.

2. Συνεχείς αναφορές στην πολιτική/κοινωνική επικαιρότητα της άλλης χώρας, γενικεύσεις

Με αφορμή τους παραπάνω γενικούς συνειρμούς που αφορούν ένα έθνος μπορώ να τονίσω και εδώ το ζήτημα αυτό. Ειδικότερα το να χρειάζεται να νιώθει κανείς τύψεις λόγω των πολιτικών της χώρας του (που εδώ που τα λέμε πρέπει να νιώθουμε όλοι) ή το να οφείλει να πανηγυρίζει που η χώρα του κέρδισε τη Eurovision (Η συντάκτριά μας Πετρινούλα Διονυσίου έχει γράψει ένα αστείο άρθρο για το θέμα αυτό) καταντάει λίγο θλιβερό. Πόσο μάλλον αν ο άνθρωπος δεν ασχολήθηκε ποτέ με τον μουσικό διαγωνισμό ή δεν βρισκόταν στην αντίστοιχη χώρα ώστε να ψηφίσει την κυβέρνηση. Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε από τον Ελληνοαμερικανό να ζητήσει συγγνώμη για ότι τυχόν αρνητικό έχει φέρει η χώρα του. Ούτε αν όταν εσύ, αγαπητέ συνομιλητή, είχες επισκεφτεί τη χώρα του, «όλοι ήταν σνομπ».

Εδώ απλά μου έρχεται ξανά και ξανά στο μυαλό η σκηνή που έζησα στο φεστιβάλ της Ευρωπαϊκής Ημέρας Γλωσσών (διότι φυσικά εκεί την αράζουμε εμείς οι ξένοι κάθε Σεπτέμβρη) όπου μια ρωσίδα ρώτησε μια ελληνοσουηδέζα για το αν αληθεύει η φήμη που προξένησε το σκάνδαλο στα IKEA, ότι δηλαδή τα κεφτεδάκια είχαν κρέας αλόγου. Γιατί να το γνωρίζει; εκεί δουλεύει;

(Σημείωση: Ναι, τα IKEA είναι σουηδικά. Τα Carrefour είναι γαλλικά, τα Lidl γερμανικά).

Επίσης, το ότι κάποιος έχει έναν χ χαρακτήρα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τον απέκτησε λόγω της καταγωγής του. Είμαι οργανωμανής, το παραδέχομαι. Ναι, προσπαθώ και να είμαι ανοιχτόμυαλη. Όμως προτιμώ χίλιες φορές τους χαρακτηρισμούς αυτούς, παρά να υποθέτουν ότι είμαι έτσι διότι είμαι «Γερμανίδα». Ίσα ίσα, αν όποιος είναι το αντίθετο θεωρεί ότι αυτό οφείλεται στο ότι είναι «Έλληνας», ίσως καταλήγει τελικά να προσβάλει έτσι την ίδια του την χώρα.

Πράγμα που με φέρνει και στο επόμενο ζήτημα. Επιτέλους, μάθετε να χρησιμοποιείτε σωστά τους όρους. Άλλο Ιταλός, άλλο Ελληνοιταλός. Δεν είναι ότι ντρεπόμαστε για την καταγωγή μας, ούτε ότι είμαστε υπερήφανοι για αυτή. Απλά ζητάμε να την λέτε σωστά, και να μην την αναφέρετε κάθε 5 λεπτά. Εδώ στο παλιό μου φροντιστήριο για ένα διάστημα που υπήρχε μια κοπέλα με το ίδιο όνομα με εμένα μας ξεχωρίζανε τη μία με το επώνυμό της και την άλλη ως την Γερμανίδα. Άουτς.

3. Το αφοπλιστικό και αχρείαστο

Εδώ μιλάω καθαρά για περιπτώσεις που σπάνια θα αποφύγουμε. Χαρακτηριστικό το φαινόμενο «Πες κάτι». Το φαινόμενο «Πες κάτι» το συναντάμε εκτενέστατα. Δεν μας πειράζει κατά βάθος, απλά καταντάει κοινότυπο. Πλέον πολλοί έχουμε πάψει να νιώθουμε σαν να είμαστε ζώα στο τσίρκο όταν ακούμε την παράκληση-αίτημα αυτή, ενώ έχει απλωθεί ησυχία και όλοι μας κοιτάνε. Οι περισσότεροι απλά θα απαντήσουμε στην ξένη γλώσσα: «Τι θέλεις να πω;», κάνοντάς το προσωπικό αστείο.

Του φαινομένου «Πες κάτι» συνήθως προηγείται η ερώτηση: «Οπότε φαντάζομαι μιλάς και τη γλώσσα…;». Ναι, γιατί όχι. Προσοχή όμως, μπορεί να πέσετε σε περίπτωση ατόμου που μπορεί όντως να μην μιλάει την άλλη γλώσσα, και που να μην έχει ιδιαίτερη όρεξη να του το θυμίσουν.

Έπειτα, έχουμε το γνωστό «από που;». Το «από που;» είναι μία ερώτηση που μπορεί κάλλιστα να μας θέσει κάποιος από καθαρό ενδιαφέρον, ή από καθαρή περιέργεια. Το έχω ακούσει από χαμογελαστό άτομο ενώ μόλις συστηθήκαμε και από καθηγήτρια στις πανελλήνιες τη στιγμή που προσπαθούσα να παραδώσω το γραπτό μου και να πάω σπιτάκι μου. Το ύφος μετρά. Συχνά το «από που;» το έχουμε «προκαλέσει» οι ίδιοι, φέροντας ένα ιδιότυπο επώνυμο, έντονα διαφορετική εμφάνιση, ή προφορά.

Τώρα μερικοί ίσως θυμόσαστε πόσο σας κούραζε το αθώο «Τίνος εις εσύ;» στο χωριό σας.

Πράγμα που με φέρνει στο τελευταίο σημείο στο οποίο θα αναφερθώ: Στο να κοροϊδεύουν την προφορά σου (κυρίως στα αγγλικά). Ειλικρινά το συγκεκριμένο μπορώ να πω είναι και από τα πιο γελοία.

Ειδικά αν υπολογίσουμε ότι το έθιξε μία Ελληνοκαναδέζα φίλη μου, όταν τη ρώτησα για ιδέες για το άρθρο αυτό. Ελληνοκαναδέζα. Στον Καναδά μιλάνε αγγλικά.

Υπάρχουν άνθρωποι που κοροϊδεύουν κάποιον που μιλάει σωστά αγγλικά.

Στην Ελλάδα, που λέγεται Ίντερρρνετ Εξπλόρρρερ, αντί για Ίντανετ Εξπλόρα (απτο Internet Explorer) και λοβ αντί για λαβ (απτο Love is all you need).

Εδώ απλά θα σταματήσω την προσπάθεια να διατηρήσω σοβαρό ύφος και απλά θα πω: Ζήλια Ψώρα.

Γενικότερα οφείλω να τονίσω ότι και εγώ η ίδια δεν είμαι πάντα το πολιτικά πιο ορθό άτομο. Θα αστειευτώ με τον κόσμο για το γεγονός ότι είμαι όπως είμαι, και θα χρησιμοποιήσω αθώα στερεότυπα όσον αφορά τον εαυτό μου. Θα προσπαθήσω όμως να είμαι δίκαιη απέναντι σε άλλους. Ούτε προφανώς έχω παρεξηγήσει όλους όσους θυμούνται να έχουν κάνει τα παραπάνω, απλά προσπαθώ να πω «Θυμάσαι τότε που…; ναι, ήταν λίγο άτσαλο. Καλύτερα να μην το ξανακάνεις». Τέτοιες καταστάσεις τις έχουμε ζήσει όλοι τόσο έντονα, που όταν συμβαίνουν είτε σκάμε στα γέλια, είτε εκνευριζόμαστε.

Προφανώς και δεν είμαστε ανώτεροι ούτε θέλω να δώσω την εντύπωση ότι αυτό πιστεύω. Δεν θα κάτσω να παραπονεθώ που ξέρω μια παραπάνω γλώσσα. Απευθύνομαι σε όσους θέλουν να κάνουν ή να διατηρήσουν γνωριμίες χωρίς να προσβάλλουν καταλάθος κάποιον χωρίς να το συνειδητοποιήσουν.

Σε αυτούς έχω να πω οτι καταλαβαίνουμε πως έχετε απορίες και θέλετε να μάθετε κάτι είτε για την αντίστοιχη χώρα, είτε για εμάς, όμως όπως τα δίδυμα έχουν βαρεθεί να τα ρωτάνε αν είναι μονοζυγωτικά ή ετεροζυγωτικά (ενώ φαίνεται από χιλιόμετρα), έτσι και εμείς κουραζόμαστε να απαντάμε ξανά και ξανά στις ίδιες ερωτήσεις.

Αν θέλετε να αφήσετε καλή εντύπωση, ρωτήστε μας κάτι λίγο πιο ψαγμένο, δείξτε ενδιαφέρον, και τα υπόλοιπα θα ρθουν 😉

(Προς διευκρίνηση του αναγνώστη: Όχι, δεν είναι ότι είμαι φαν των Bold γραμμάτων, απλά είτε θα τα βάλω εγώ είτε θα μου τα προσθέσουν στο τελικό edit. Υπάλληλος είμαι και εγώ).