Κατερίνα Αδαμοπούλου“Η αρετή συνίστατο στο ότι έχαιρε ελευθερίας, στη δυνατότητα της δηλαδή,
να αμαρτήσει, μια δυνατότητα αξεχώριστη απ΄ αυτή τούτη την πράξη της δημιουργίας.”
Η ιστορία του Δρ. Φάουστ αποτυπώνει τον αρχέτυπο γερμανικό μύθο που αποτελεί και ακρογωνιαίο λίθο της γερμανικής κουλτούρας, αυτού του φωτισμένου ανθρώπου που πουλάει την ψυχή του στον διάβολο για να κερδίσει την νιότη και τον έρωτα. Περιέχει κι αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές εκείνου που καλείται απο τους ρομαντικούς γερμανική ψυχή.
Ο Δρ. Φάουστ του Τόμας Μάνν αναφέρεται στην ζωή και στο έργο του μουσικοσυνθέτη Άντριαν Λέβερκυν, εξιστορημένη από τον έναν παιδικό του φίλο. Ο ήρωας έχοντας αποφοιτήσει από την θεολογική σχολή αποφασίζει πως η μουσική είναι αυτό που θα πρέπει τελικώς να υπηρετήσει.
Η εύθραυστη υγεία του (πάσχει από σύφιλη) εντούτοις δεν του επιτρέπει να ασχοληθεί με την σύνθεση ˙ ώσπου ο διάβολος τον επισκέπτεται και του προσφέρει 24 χρόνια έμπνευσης, δόξας και υγείας με αντάλλαγμα, να στερηθεί στην διάρκεια των ετών αυτών κάθε τι ανθρώπινο (απομόνωση από τον κόσμο, αποχή από την αγάπη), ενώ όταν παρέλθει ο χρόνος αυτός είναι υποχρεωμένος να του παραδώσει την ψυχή του.
Ο Λέβερκυν σκιαγραφείται σαν τον “Υιό της Κολάσεως”, ουσιαστικά ο ήρωας υποδηλώνει την Ναζιστική Γερμανία ˙ καθώς αυτός όπως και εκείνη έχουν απολέσει την πίστη τους σε απόλυτες αξίες, έχουν ασπαστεί το σκοτάδι συμμαχώντας με το διάβολο ενώ η συμφωνία τους αυτή τελικά θα αποδειχτεί οδυνηρή και για τους δύο.
Ο Μανν πραγματεύεται με εύλογο τρόπο την σχέση αμαρτίας-αρετής όπως αποτυπώνεται εδώ:
“όλο το κακό κι ο ίδιος ο Πονηρός ήταν η αναγκαία απόρροια, η αναπόφευκτη συνέπεια της ιερής υπόστασης του Θεού ˙
έτσι η αμαρτία είχε μια πραγματικότητα, όχι καθαυτή μα μέσα στην απόλαυση που ένιωθε να βρομίζει την αρετή,
η οποία πάλι, χωρίς την αμαρτία, δε θα ΄χε που να σταθεί ˙
με άλλα λόγια: η αρετή συνίστατο στο ότι έχαιρε ελευθερίας, στη δυνατότητα της δηλαδή,
να αμαρτήσει, μια δυνατότητα αξεχώριστη απ΄ αυτή τούτη την πράξη της δημιουργίας.”
Από τα παραπάνω κατανοούμε πως για τον συγγραφέα η αρετή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αμαρτία. Απόδειξη της θεϊκής ύπαρξης, δεν αποτελεί η αρετή ή το καλό στο κόσμο άλλα αντιθέτως –όσο οξύμωρο και αν φαντάζει – είναι η αμαρτία και το κακό. Η εξήγηση τούτου είναι πως η αρετή δεν θα σήμαινε τίποτα για τον άνθρωπο αν δεν υπήρχε η αμαρτία, αν η πρώτη δεν μπορούσε να υπερνικήσει την τελευταία και να της υποβληθεί πλήρως.
Γιατί πραγματικά ποια είναι η αξία του καλού όταν δεν υφίσταται το κακό; Το ερώτημα αυτό δεν στοχεύει φυσικά στο να δικαιολογήσει το κακό, τουναντίον αποβλέπει στην εξύψωση της αρετής.
Έχει αναρωτηθεί κανείς ποια θέση θα είχε η αρετή σε έναν κόσμο δημιουργημένο με τελειότητα; Πιθανότατα δεν θα έχει καμία˙ και αυτό διότι η αρετή, αποτελεί υψηλό ιδανικό για την ανθρώπινη κοινωνία που για να αναγνωριστεί ως τέτοιο, αποτελεί αδήριτη ανάγκη να προβάλλει μέσα από τις λάσπες, όπως συνέβη εξάλλου με την ελευθερία και την δημοκρατία.
Κάθε μεγάλο αγαθό-κοινωνικό ή μη, για να κερδηθεί απαιτεί θυσίες και μάχες που πολύ συχνά είναι και άνισες, μα όταν θα νικήσει τον αντίπαλο, όταν κατορθώσει να επιβληθεί, θα αναγνωριστεί από τους πάντες ως μεγάλο ιδανικό και άπαντες πλέον θα γνωρίζουν τι οφείλουν να πράξουν για να το αποκτήσουν. Για να κατανοήσει δηλαδή κανείς τι σημαίνει πραγματικά να είσαι αγαθός ˙ πρέπει να γνωρίσει πρώτα τι σημαίνει να είσαι αμαρτωλός, έχοντας πλέον βιώσει και τις δύο καταστάσεις θα αποφανθεί ποιο δρόμο πρέπει να ακολουθήσει στη ζωή του.
Από την άλλη πλευρά η αμαρτία έχει ως μόνο σκοπό να καταστρέψει κάθε τι που συνάδει με την αρετή, υπάρχει μονάχα για να μην μειώνει. Στην προσπάθεια της αυτή όμως αναδεικνύει την αξία της αρετής ˙ επειδή όπως αρκετές φορές συμβαίνει, όταν πολεμάς κάτι δείχνεις στον κόσμο, είτε το επιδιώκεις είτε όχι, το πραγματικό σου πρόσωπο και συνακόλουθα αυτό του εχθρού σου.
Αυτό ακριβώς γίνεται και με την αμαρτία, στην προσπάθεια της να αποπλανήσει θέτει διλλήματα περί αρετής. Όσοι αναγνωρίσουν την σημασία της την ακολουθούν, άλλοι πάλι επιλέγουν τον εύκολο δρόμο της αμαρτίας- που ενδεχομένως να φαντάζει εύκολος σε αυτούς την δεδομένη στιγμή. Τελικώς η ύπαρξη της αμαρτίας διαθέτει διττή υπόσταση αφενός διαφθείρει κάποιους μαγεύοντας τους, όπως οι Σειρήνες κατα την αρχαιότητα, αφετέρου καταδεικνύει το μεγαλείο της αρετής˙ κάτι που απο μόνη της δεν δύναται να πράξει εξ’ ολοκλήρου.
Η αρετή (ο Θεός) υπερτερεί έναντι της αμαρτίας (του Πονηρού/ Διαβόλου) διότι προσφέρει την ελευθερία επιλογής, δίνει στο άτομο το αυτόβουλο. Τη δυνατότητα με άλλα λόγια να πράξει όπως επιθυμεί ˙ αφού η αρετή δεν μπορεί να επιβληθεί στον άνθρωπο από μια ανώτερη δύναμη ˙ σύμφωνα με τον νόμο της δημιουργίας. Για τον Μανν από την στιγμή που ο άνθρωπος ήρθε στη ζωή μαζί του γεννήθηκε η ατομική και συλλογική ελευθερία που αποτελεί ένα απαραβίαστο θείο δώρο.
Η πάλη μεταξύ των δύο αυτών δυνάμεων είναι αιώνια και ατέρμονη. Θεός και Διάβολος θα υφίστανται πάντα -ακόμα και εαν κάποιες στιγμές δεν θα είναι ορατοί στα μάτια των θνητών. Πάντα θα αγωνίζονται για τις ανθρώπινες ψυχές, το Άτομο– το αντικείμενο της έριδος- θα είναι πάντοτε ελεύθερο να επιλέγει το δρόμο του, το ζύγι θα κρίνει εν τέλει το νικητή…