Γωγώ ΝταλλήΠοιες είναι οι επιπτώσεις του κορονοϊού στην ψυχική μας υγεία και πώς μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε; Ο Γιώργος Μακρής, ψυχολόγος στη γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 για τον κορονοϊό απαντά.
Το τηλέφωνο χτύπησε. Οι γονείς σας είναι θετικοί. Ένα αόρατο βάρος κάθισε πάνω στο στήθος μου. Αναζητώ οξυγόνο. Μήπως είμαι και εγώ θετική; Από πότε το θετικός έγινε αρνητική λέξη; Βλέπω το ασθενοφόρο, το νοσοκομείο, τη ΜΕΘ. Αισθάνομαι φόβο. Τι θα συμβεί; Πρέπει να μιλήσω σε κάποιον. Αλλά σε ποιόν;
Η τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 ξεκίνησε τη λειτουργία της τον
περασμένο Μάρτιο. Λειτουργώντας σε 24ωρη βάση, δωρεάν και ανώνυμα για όλους τους
πολίτες, στοχεύει στη παροχή εξειδικευμένης ψυχολογικής υποστήριξης και κοινωνικής
αρωγής.
Αποτελεί, πολύ περισσότερο, έναν ασφαλή χώρο παροχής «πρώτων ψυχικών βοηθειών» ενισχύοντας τη διασύνδεση των καλούντων με δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Για άτομα που φοβούνται να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας δια ζώσης ή διαμένουν σε γεωγραφικές περιοχές που δεν διαθέτουν αντίστοιχες υπηρεσίες, υπάρχει η δυνατότητα ένταξης, υπό συγκεκριμένα κριτήρια, στο πρόγραμμα online
ψυχοθεραπείας.
Για άτομα που νοσούν, συγγενείς τους, άτομα που είχαν απώλεια συγγενών με κορονοϊό και υγειονομικό προσωπικό, υπάρχει το πρόγραμμα «Απομόνωση χωρίς μοναξιά».
Ποιοι είναι οι συνηθέστεροι λόγοι που σας απευθύνεται κάποιος;
Τα αιτήματα παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια. Δεν περιορίζονται, δηλαδή, αποκλειστικά και μόνο στη διαχείριση της πανδημίας και των συνακόλουθων επιπτώσεων που φέρει στις ζωές των πολιτών. Πολύ συχνά, συνομιλούμε με άτομα που αναζητούν συμβουλευτική και υποστήριξη για καταστάσεις ανεξάρτητες από τον παράγοντα της Covid19, όπως για παράδειγμα τη διαχείριση δυσλειτουργικών διαπροσωπικών σχέσεων, την υποστήριξη ατόμων με ιστορικό ψυχοπαθολογίας και παρελθόντων τραυματικών βιωμάτων.
Ποια ψυχικά προβλήματα ανέκυψαν από την έξαρση της πανδημίας;
Η πανδημία της Covid-19 καθώς και τα μέτρα πρόληψης, που τέθηκαν σε ισχύ για την καταπολέμηση της, αποτελούν, σαφώς, μία πρωτόγνωρη συνθήκη για την ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου, η ανάγκη για ταχύρρυθμη προσαρμογή σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι, δοκιμάζει έντονα τα ψυχικά αποθέματα των πολιτών. Η πίεση, λοιπόν, αυτή έχει φέρει στην επιφάνεια ζητήματα ψυχικής υγείας που σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την απώλεια – υλική ή/και συμβολική, το παρατεταμένο ψυχικό στρες, την
ενδοοικογενειακή κακοποιητική συμπεριφορά αλλά και τις καταχρήσεις.
Το κατά πόσο ένα άτομο θα εκδηλώσει, εν τέλει, δυσλειτουργικές αντιδράσεις εξαρτάται από μία σειρά
παραγόντων, όπως τα επιμέρους χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, το διαθέσιμο υποστηρικτικό δίκτυο αλλά και το προϋπάρχον ιστορικό ψυχικής αλλά και σωματικής ασθένειας. Ίσως η πιο εξόφθαλμη συνέπεια, εντοπίζεται στη διαχείριση της κοινωνικής απομόνωσης. Στο πλαίσιο της πανδημίας, η μοναξιά δεν αποτελεί, ως επί το πλείστον, επιλογή, αλλά αναγκαιότητα.
Συχνά ανακαλώ τα λόγια ενός ωφελούμενου, ο οποίος χαρακτηριστικά ανέφερε πως “πάσχει από μοναξιά”. Μία τόσο βαρύγδουπη δήλωση που περιγράφει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τον ψυχικό πόνο που δημιουργεί η έλλειψη της κοινωνικής διάδρασης. Παρόμοιο ψυχικό φορτίο φαίνεται πως φέρουν τα άτομα που
νοσούν καθώς και οι συγγενείς τους, που δεν δύνανται, όπως είθισται, να συμπαρασταθούν
και να τους υποστηρίξουν “ψυχή τε και σώματι”.
Η εγγύτητα, που άλλοτε αποτελούσε την υπέρτατη εκδήλωση αγάπης, δίνει, προς το παρόν, τη θέση της στην απόσταση. Στην περίπτωση αυτή, η αβεβαιότητα και το αίσθημα του αβοήθητου δεν εξωτερικεύονται, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνουν προοδευτικά, όλο και περισσότερο ψυχικό χώρο. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να λεκτικοποιεί τις σκέψεις, αλλά και τις συναισθηματικές του αντιδράσεις. Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να τις αναγνωρίζει, να τις “τακτοποιεί” και συνάμα να λαμβάνει υποστήριξη και καθοδήγηση. Εάν αυτό δεν καταστεί εφικτό, τότε είμαστε εκτεθειμένοι σε έναν εσωτερικό μονόλογο που ανακυκλώνει, αντί να επιλύει το πρόβλημα.
Το άγχος και η καταθλιπτική διάθεση είναι βασικά συμπτώματα της εποχής μας. Πώς
αντιμετωπίζονται;
Η θλίψη και το άγχος, όταν εκδηλώνονται σε απάντηση ενός ψυχοπιεστικού γεγονότος, αποτελούν φυσιολογικές εκφάνσεις του ανθρώπινου συναισθήματος. Με άλλα λόγια, η βίωσή τους, δεν συνεπάγεται νομοτελειακά την ύπαρξη ενεργούς ψυχοπαθολογίας. Ένα άτομο, προκειμένου να λάβει διάγνωση κάποιας ψυχικής διαταραχής στο φάσμα του άγχους ή/και της κατάθλιψης, θα πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια, απαραίτητα για την
ασφαλή ταυτοποίησή της. Η διαδικασία αυτή, θα πρέπει, υποχρεωτικά, να πραγματοποιείται από ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχίατρο ή ψυχολόγο), και αυτό διότι η ατομική αναζήτηση πληροφοριών από επισφαλείς πηγές στο διαδίκτυο, ενδέχεται να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Σε κάθε περίπτωση, όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται έντονη και παρατεταμένη δυσφορία ή/και παρατηρεί μειωμένη λειτουργικότητα, σε τομείς όπως η εργασία, η κοινωνική ζωή και η ακαδημαϊκή προσπάθεια, θα ήταν δόκιμο να αναζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού, με τον οποίο θα συζητήσει το ενδεχόμενο κάποιας ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης ή/και φαρμακοθεραπείας.
Τι μπορούμε να κάνουμε αν έχουμε ψυχική δυσφορία;
Όπως είπαμε προηγουμένως, τα αρνητικά συναισθήματα, στο μέτρο που δεν προκαλούν κλινικά σημαντική ενόχληση και δεν επιδρούν στην λειτουργικότητά μας, παραμένουν μία φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπου, απέναντι σε ένα ψυχοπιεστικό γεγονός. Πολύ περισσότερο, η βίωση ενός αρνητικού συναισθήματος συντελεί, όλως παραδόξως, στην, εν δυνάμει, διεύρυνση της ενημερότητά μας. Στην επίγνωση, με άλλα λόγια, που έχουμε,
αναφορικά με τις συνθήκες που προδιαθέτουν και συμβάλλουν στην ψυχική μας δυσφορία. Με απλά λόγια, εάν δεν «επιτρέψω» στον εαυτό μου να αισθανθεί άσχημα δεν θα καταλάβω γιατί μου συμβαίνει αυτό. Εφόσον, πλέον, έχω πλήρη επίγνωση της κατάστασης μπορώ να προχωρήσω στην όποια βελτιωτική ενέργεια.
Εάν «πιάσω» τον εαυτό μου να αισθάνεται έντονη ανία στο πλαίσιο της επαναληψιμότητας που χαρακτηρίζει την καθημερινότητά μου, μπορώ να εντάξω καινούργιες ευχάριστες δραστηριότητες, όπως την ανάγνωση ενός
βιβλίου, τη ζωγραφική, τις χειροτεχνίες και το τρέξιμο. Εάν αισθάνομαι απογοήτευση στο πλαίσιο ενός αισθήματος ακαδημαϊκής στασιμότητας, μπορώ να επιδιώξω τη συμμετοχή μου σε ένα ενδιαφέρον εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που θα μου προσφέρει μία «δόση» ικανοποίησης.
Σε κάθε περίπτωση, ανατρέχω στο παρελθόν για πρακτικές που έχουν αποδειχτεί βοηθητικές σε προσωπικό επίπεδο, σχεδιάζω τα μελλοντικά μου βήματα και μοιράζομαι τις σκέψεις και ανησυχίες μου με το υποστηρικτικό μου δίκτυο.
Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν ενοχές επειδή πιθανώς μετέδωσαν τον ιό σε κάποιο
κοντινό τους πρόσωπο;
Ένα άτομο, που νοσεί, καλείται να διαχειριστεί, τόσο την ανησυχία που σχετίζεται με την πορεία της δικής του κλινικής εικόνας όσο και με το ενδεχόμενο της διασποράς του ιού στον κοινωνικό του περίγυρο. Δυσκολεύομαι, πραγματικά, να ανακαλέσω συγκεκριμένη περίπτωση ωφελούμενου, που δεν ανέφερε ως βασικό αγχογόνο παράγοντα την πιθανότητα μετάδοσης της νόσου στο άμεσο συγγενικό ή φιλικό του περιβάλλον
. Στην περίπτωση, μάλιστα, που οι οικείοι ανήκουν σε ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες ή/και δεν έχουν εμβολιαστεί η επαγρύπνηση και ο φόβος λαμβάνουν, πολύ συχνά, καταστροφολογικές διαστάσεις. Εάν το αρνητικό σενάριο της μετάδοσης του ιού, τελικά, επιβεβαιωθεί, πυροδοτούνται σκέψεις ενοχής, οι οποίες αυξομειώνουν σε ένταση ανάλογα με την κλινική βαρύτητα των συμπτωμάτων που εκδηλώνονται αλλά και την έκβαση της νόσησης για τους οικείους. Παράλληλα, το γεγονός πως τα αγαπημένα μας πρόσωπα θα πρέπει να απομονωθούν και να αντιμετωπίσουν μία πιθανώς «στιγματιστική» στάση από τον δικό τους κοινωνικό κύκλο, διογκώνει το αίσθημα αυτό της αυτομομφής.
Τι πρέπει να προσέχουμε τη διάρκεια του εγκλεισμού;
Βρισκόμενο σε απομόνωση ένα άτομο, ενδέχεται να έρθει αντιμέτωπο με αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φόβος, το άγχος, η θλίψη, ο θυμός και η μοναξιά. Προκειμένου να αντεπεξέλθουμε, όσο το δυνατόν καλύτερα στην πρωτόγνωρη αυτή συνθήκη, δοκιμάζουμε και ακολουθούμε πρακτικές που συνίστανται επιστημονικά για τον θετικό αντίκτυπο που φέρουν στην ψυχική μας διάθεση. Αρχικά, είναι εξαιρετικά σημαντικό να θωρακίσουμε τον εαυτό μας από την παραπληροφόρηση και την υπερέκθεση σε ειδήσεις με καταστροφολογικό περιεχόμενο. Προσπαθούμε, λοιπόν, να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που δεχόμαστε (επιλέγοντας λίγες και αξιόπιστες πηγές) και να φιλτράρουμε το αρνητικό συναισθηματικό πρόσημο που, ενδέχεται, να τις συνοδεύει.
Παράλληλα, κρατάμε ενεργή την επικοινωνία με τον κοινωνικό μας κύκλο, μοιραζόμαστε ανησυχίες, προσφέρουμε και δεχόμαστε υποστήριξη σε καθημερινή βάση. Προσέχουμε, επίσης, τη διατροφή μας, εντάσσουμε αθλητικές δραστηριότητες (εντός και εκτός σπιτιού) και προσπαθούμε να διατηρούμε ένα σταθερό κύκλο στο ύπνο μας. Την ίδια σταθερότητα, επιδιώκουμε για το καθημερινό μας πλάνο δραστηριοτήτων, εάν αυτό μας γεννά ένα αίσθημα ασφάλειας και προστασίας.
Σε αντίθετη περίπτωση «εμβολιάζουμε» το πρόγραμμά μας με καινούργιες δραστηριότητες που μας ευχαριστούν και μας κινητοποιούν για δράση. Τέλος, αποφεύγουμε την κατανάλωση αλκοόλ αλλά και τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, καθώς, μπορεί βραχύχρονα να μειώνουν την ψυχική δυσφορία, μακροπρόθεσμα,
ωστόσο, έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση σημαντικής ψυχοπαθολογίας και δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
«Από την αρχή της λειτουργίας η γραμμή έχει δεχθεί περισσότερες από 170.000 κλήσεις.
Στη διάρκεια μιας ημέρας δεχόμαστε περί τις 500 με 700 κλήσεις από άτομα οποιουδήποτε
φύλου, αλλά και γονείς, εφήβους και παιδιά(10306-επιλογή 3), με ιστορικό ψυχιατρικής
διαταραχής που τελούν υπό τακτική ψυχιατρική παρακολούθηση, που λόγω COVID-19
έχει ατονίσει στη δια ζώσης συνθήκη , αλλά και για άτομα που δεν έχουν κάποια διάγνωση
αλλά δυσκολεύονται με την κατάσταση που επικρατεί.»
Ο κόσμος ζητά εύκολα βοήθεια ή υπάρχει προκατάληψη σχετικά με το επάγγελμα του
ψυχολόγου;
«Όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν τρεις ζωές: τη δημόσια, την ιδιωτική και τη μυστική».
Νομίζω πως το απόφθεγμα αυτό, από το συγγραφικό έργο του Gabriel Garcia Marquez, δίνει μία πρώτη απάντηση στο ερώτημα. Ένας άνθρωπος, λοιπόν, επιλέγει ποιες πτυχές της ζωής του θα φωτίσει. Ωστόσο, θα ήταν, το λιγότερο, αφελές να ερμηνεύσουμε τον δισταγμό αυτό ως μία αυστηρά προσωπική ιδιοσυγκρασιακή επιλογή. Το φαινόμενο λαμβάνει, σίγουρα, κοινωνική διάσταση.
Οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός ανθρώπου, άλλωστε, διαπλάθονται όντας κομμάτι ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, το οποίο πολύ συχνά μας νουθετεί, τονίζοντας πως τα «τα εν οίκω μη εν δήμω». Τα προβλήματα, επομένως, δεν πρέπει διαβαίνουν το κατώφλι του σπιτιού και να γίνονται ορατά στη δημόσια σφαίρα. Πόσο ρεαλιστικό είναι, άραγε, το περιεχόμενο της δήλωσης αυτής, τη στιγμή που ένα πρόβλημα
ψυχικής υγείας έχει εμφανείς προεκτάσεις σε όλες τις πτυχές της ζωής ενός ατόμου;
Μιλάμε, πολύ περισσότερο, για κοινωνικό στιγματισμό, καθώς η ψυχική ασθένεια ακόμη και στην
μέρες μας λογίζεται, αφενός ως μία κατ’ επιλογήν συνθήκη, αφετέρου ως κάτι παρείσακτο και δυνητικά απειλητικό για την κοινωνική συνοχή. Ως εκ τούτου, δημιουργείται μία εσωτερική γνωστική ασυμφωνία, μία εσωτερική πάλη. Το άτομο, δηλαδή, ενώ αντιλαμβάνεται πως χρειάζεται τη συμβολή ειδικού, κάτω από τον φόβο του κοινωνικού εξοστρακισμού και ενστερνιζόμενο την αντίληψη πως είναι υπαίτιο για την κατάσταση στην
οποία έχει περιέλθει, τελικά, δεν αναζητά εμπράκτως βοήθεια.
Όταν οι ατομικέςπροσπάθειες αποτυγχάνουν, οι σκέψεις αυτομομφής και η ενοχή διαιωνίζουν το πρόβλημα
κυκλικά, καθώς ο ασθενής σταδιακά αποσύρεται. Η φύση της γραμμής δύναται να υπερκεράσει το όποιο εμπόδιο τίθεται εξαιτίας του κοινωνικού στιγματισμού. Η ανωνυμία και η διασφάλιση του απορρήτου λειτουργούν ως δικλίδα ασφαλείας, διευκολύνοντας την πρώτη εκείνη επαφή με τον ειδικό ψυχικής υγείας.
Μία πρώτη επαφή, που ευελπιστούμε πως θα καταρρίψει μύθους και θα λειάνει τους ενδοιασμούς για μία πιο σταθερή θεραπευτική παρέμβαση.
Η πανδημία θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία;
Η βαρύτητα και η έκταση του φαινομένου της πανδημίας κατάφεραν να συντρίψουν την πίστη του σύγχρονου δυτικού πολίτη σε έναν ασφαλή κόσμο. Οι αντιδράσεις, που παρατηρούνται, βέβαια, σε ατομικό επίπεδο ποικίλουν. Ορισμένοι, εκφράζουν ψύχραιμες και αισιόδοξες τοποθετήσεις, ενώ άλλοι εκδηλώνουν έντονο φόβο και συμπτωματολογία, που χρίζει παρέμβασης από ειδικό.
Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του φαινομένου στην παγκόσμια οικονομία, το αίσθημα ανασφάλειας για το μέλλον καθώς και η αυξημένη επαγρύπνηση δύνανται να επηρεάσουν μακροχρόνια, το σύνολο του πληθυσμού, ακόμη και εκείνους που αντεπεξήλθαν με έναν, φαινομενικά, πιο λειτουργικό τρόπο.
Η υπηρεσία της τηλεφωνικής υποστήριξης, οργανώνεται υπό την επιστημονική εποπτεία της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Επίσης, σε επιστημονικό και επιχειρησιακό επίπεδο, συνεργάζονται η Ομοσπονδία Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «ΑΡΓΩ», η οποία συμμετέχει με πάνω από 160 ειδικούς από 40 φορείς, ο μη κερδοσκοπικός Σύλλογος «Το Χαμόγελο του Παιδιού», καθώς και μεγάλος αριθμός εθελοντών ψυχολόγων, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν άμεσα σε σχετική πρόσκληση του Υπουργείου Υγείας.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε τη σελίδα της γραμμής 10306:
https://10306.gr