Θάνος ΕζίρογλουΤο βιβλίο των χελιών: χέλια και άνθρωπος συναντιούνται
Ας ξεκινήσουμε με μια ερώτηση: ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με το μυστηριώδες είδος των χελιών, και μακροπρόθεσμα με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο; Ο Σουηδός δημοσιογράφος Patrik Svensson ξεκίνησε να γράφει ένα περίεργο βιβλίο γύρω από τα χέλια, υποκινούμενος από μια ιδέα, αντίστοιχη της ερώτησης που έθεσα. Για τον Svensson, τα χέλια δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ανάμνηση του παρελθόντος. Μια επαφή με την παιδική του ηλικία και με τον ίδιο του τον πατέρα, πλάι στον οποίο έμαθε να ψαρεύει χέλια. Το βιβλίο των χελιών εξετάζει με έναν περίεργο τρόπο τη φύση του ανθρώπου.
Γιατί πέρα από τα βιβλιογραφικά εργαλεία του συγγραφέα που δίνουν την αίσθηση μιας μελέτης περί χελιών, το βιβλίο αυτό εξετάζει με έναν ανοίκειο τρόπο την ανθρώπινη φύση.
Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το βιβλίο των χελιών αποτέλεσε την αιτία για το κονταροχτύπημα πολλών εκδοτικών οίκων για τα πνευματικά δικαιώματα της μετάφρασής του. Έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση στην έκθεση βιβλίου του Λονδίνου το 2019, ώστε όλοι ρωτούσαν μεταξύ τους αν έχουν διαβάσει «τα χέλια».
Γεννημένος στη Σουηδία και κατοικώντας στο Μάλμε, ο Patrik Svensson ανοίγει τον δρόμο για ένα νέο είδος: το συνδυασμό μελετών για ένα θέμα και την προσαρμογή αυτού του υλικού σε μυθιστορηματικά, σύντομα κεφάλαια.
Εκλαϊκευμένη μελέτη για τα χέλια
Σχετικά με το πρώτο σκέλος, αυτό του βιβλιογραφικού corpus, ο συγγραφέας καταγράφει την ιστορία των χελιών έτσι όπως ξεκίνησε να μελετάει το είδος ο Αριστοτέλης.
Μέσα από αυτά τα κεφάλαια, ξετυλίγεται το πάνθεον όσων επιστημόνων προσπάθησαν να εξηγήσουν τα μυστηριώδη χέλια ως προς την καταγωγή και την αναπαραγωγή τους.
Ιδιαίτερο είναι το κεφάλαιο στο οποίο προσεγγίζεται η επαφή του πατέρα της ψυχανάλυσης Φρόυντ με τα χέλια.
Τα χέλια, από τα δεδομένα που μάς επιτρέπουν τα ίδια να λάβουμε για τη ζωή τους, και συγκεκριμένα το ευρωπαϊκό είδος Anguilla Anguilla, γεννιέται στη Θάλλασα των Σαργασσών και ταξιδεύει ως προνύμφη μέχρι τα ύδατα της γηραιάς ηπέιρου.
Εκεί ζει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, και αρκετά χρόνια μετά αποφασίζει να γυρίσει στον τόπο καταγωγής του: εμφανίζει αναπαραγωγικά όργανα και κινείται προς τη θάλασσα των Σαργασσών όπου αναπαράγεται και πεθαίνει.
«Είναι ένα μακρύ και ασκητικό ταξίδι. Κυριαρχείται από την υπαρξιακή συνειδητοποίηση ενός στόχου, που δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά» (σ. 17)
Το αφηγηματικό μέρος: τα απομνημονεύματα του συγγραφέα
Η αφοσίωση αυτή στον στόχο είναι και η παράμετρος με την οποία συνδέεται το χέλι και ο άνθρωπος, το επιστημονικό δηλαδή μέρος του βιβλίου με το αφηγηματικό.
Το φόντο σε αυτό το μέρος είναι η παιδική ηλικία του συγγραφέα, ο πατέρας του, το ψάρεμα στις λίμνες και τα χέλια. 
Για τον Svensson, η παράδοση ήταν εκείνα τα απογεύματα, ενίοτε και τα βράδια, που ψάρευαν με τον πατέρα του χέλια.
Έτσι, επαναπροσδιορίζει τον στόχο του αναζητώντας τις πρώτες παιδικές του μνήμες γύρω από τις ρίζες του και την καταγωγή του.
Ένα νέο υβριδικό είδος
Το non fiction αυτό βιβλίο του Svensson, στο οποίο έχουμε εναλασσόμενα κεφάλαια (απομνημονεύματα και εκλαϊκευμένη επιστήμη) δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από ένα νέο υβριδικό είδος που αγκιστρώνεται και από την τάση της εποχής.
Πραγματοποιείται μια προσπάθεια γειτνίασης επιστημών διαφορετικών αντικειμένων, κίνηση που φαίνεται τα τελευταία χρόνια να κυριαρχεί και στις επιστημονικές μελέτες (βλ. εργασίες γύρω από την επαφή λογοτεχνίας και θετικών επιστημών).
Επίσης, οι εκδόσεις Μεταίχμιο, όχι άσκοπα, αποφάσισαν να συμπεριλάβουν το βιβλίο στην εκδοτική σειρά ”Οξυγόνο”. Παράλληλα, με όλα τα υπόλοιπα θέματα, θίγεται και το πρόβλημα της εξαφάνισης του είδος. Μια αλλαγή που εντάσσεται στο ζήτημα γύρω από τη φυσική καταστροφή του πλανήτη.
Σε όποιον δεν αρέσουν τα βιβλία για τα ζώα, Το βιβλίο των χελιών θα τον βοηθήσει να αλλάξει άποψη. Διότι, στην τελική δεν είναι ένα βιβλίο για το περίεργο αυτό είδος, αλλά μια σπουδή επάνω στην ανθρώπινη φύση. Το χέλι απλά γίνεται ο μοχλός, το ομοίωμα του ανθρώπου, για να εξεταστούν, σε μεταφυσικό επίπεδο, και τα δύο είδη: άνθρωπος και χέλι, τόσο διαφορετικά όσο και τρομακτικά παρόμοια όντα.
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Μετάφραση: Αγγελική Νάτση