Θάνος ΕζίρογλουΑλεξάνδρα Κ*: Επαναστατικές μέθοδοι για τον καθαρισμό της πισίνας σας
Λέμε συχνά πως το σύστημα, το όποιο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα, συνθλίβει τις επιθυμίες των ανθρώπων. Τους εγκλωβίζει μέσα στον ασφυκτικό του κλοιό και χάνουν το ουσιαστικό νόημα της ύπαρξής τους. Ένα νόημα που δίνει η καθεμιά και ο καθένας από εμάς στη ζωή του. Το παιχνίδι με το σύστημα στο οποίο όλοι μας συμμετέχουμε αναπαριστά η Αλεξάνδρα Κ* στη θεατρική της ιλαροτραγωδία Επαναστατικές μέθοδοι για τον καθαρισμό της πισίνας σας.
Το έργο ανέβηκε για δύο σεζόν στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, στα 53α Δημήτρια της Θεσσαλονίκης καθώς και σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Επανεκδόθηκε πρόσφατα στις αρχές του δύσκολου αυτού καλοκαιριού από τις εκδόσεις Πατάκη.
Μία ιστορία πάλης
Η ιστορία πλέκεται γύρω από τον κύριο Αντώνη Τάδε, εκπρόσωπο της παλιάς γενιάς Ελλήνων, και των δύο παιδιών του στων οποίων το πρόσωπο συγκεντρώνονται όλες οι πεποιθήσεις της νεότερης γενιάς της χώρας μας. Ο κύριος Αντώνης προσπαθεί απεγνωσμένα να προστατέψει το αυθαίρετο εξοχικό του από ένα ξεπούλημα.
Ξεπούλημα που θα σηματοδοτήσει και τον μεταφορικό θάνατο των αναμνήσεών του, των ονείρων του για τα παιδιά του και των πεποιθήσεών του. Ξεκινάει μία ιδιότυπη μορφή επανάστασης απέναντι στο ελληνικό κράτος, κηρύττοντας το εξοχικό του ως το δικό του, μικρό, αυτόνομο κρατίδιο.
Δεν θεωρώ πως τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα τρία αυτά πρόσωπα διότι μετατρέπονται στο όχημα επάνω στο οποίο παρελαύνουν τα πάθη του νεοέλληνα. Πάθη που βλέπουμε να εμφανίζονται σε κάθε ιστορική περίοδο και να νοηματοδοτούνται από μία πάλη: το παλαιό βρίσκεται σε συνεχή πόλεμο με το καινούριο.
Έτσι, το όραμα της παλαιάς Ελλάδας συγκρούεται μετωπικά με τις ιδέες της νέας. Από τη μία, η πεποίθηση πως είμαστε τα ανώτερα όντα αυτού του πλανήτη έναντι των υπόλοιπων φυλών, ότι μπορούμε να ξεγελάσουμε το κράτος μας ή τους ξένους από τους οποίους ολοένα και πιο συχνά θεωρούμε να απειλείται η χώρα μας και ότι εμπλεκόμαστε στις επιθυμίες, τα όνειρα και τον τρόπο ζωής των παιδιών μας· και από την άλλη, η αποστροφή απέναντι στη χώρα μας και η αγωνιώδης προσπάθεια να σπουδάσουμε και να αποδημήσουμε στο εξωτερικό.
Ποια πλευρά έχει λάθος, και ποιας οι απόψεις είναι ορθές;
Η απάντηση που δίνει η Αλεξάνδρα Κ* στο ερώτημα αυτό προκαλεί την περιέργεια του αναγνώστη και τον αναγκάζει να στοχαστεί μία παράμετρο που ίσως δεν του είχε περάσει από το μυαλό. Όπως αναφέρει στο προλογικό σημείωμα η ίδια, οι άνθρωποι αυτοί ανατράφηκαν μέσα σε ένα συγκεκριμένο σύστημα και απλά ζουν καταστάσεις αναπόφευκτες, δίχως κάποιος να βρίσκεται στη λάθος πλευρά.
«Όλοι οι ήρωες έχουν δίκιο κι όλοι είναι για σκότωμα. Όλοι είναι σκληροί, κι όλοι υπήρξαν κάποτε παιδάκια».
Η πισίνα ως σατιρικό σύμβολο
Ολόκληρη η ιστορία τοποθετείται στη βάση μιας διττής αξονικής παραμέτρου: σατιρίζονται τα πάθη του νεοέλληνα, και το γέλιο που προκύπτει από αυτή την παρωδία κρύβει βαθιά μέσα του τραγικές προεκτάσεις.
Στο έργο είναι διάχυτος ένας σατιρικός τρόπος (mode) άλλοτε με τη χρήση της λεκτικής ειρωνείας, άλλες φορές με τη μορφή του σατιρικού παράδοξου ή του συμβόλου, τεχνική που είναι περισσότερο παρούσα από τα υπόλοιπα σατιρικά εφέ.
Το σύμβολο στη λογοτεχνία, πεζή και μη, αποτελεί ένα τεράστιο γραμματολογικό επεισόδιο, κυρίως όμως αναφέρεται στο «συμβάλλειν» δύο πραγμάτων, ψυχικών και μη, ανάμεσα στα οποία αναπτύσσεται μία στενή συγγένεια με τη μορφή ανταποκρίσεων, αντιστοιχειών και αυτομάτως συμβόλων.
Στην ιστορία της σάτιρας, συγκεκριμένα, το σύμβολο είναι ένα κάτοπτρο «αντεστραμμένων χαρακτηριστικών και συμπεριφορών του ανθρώπου» (Κωστίου 2002, σ. 91).
Η πισίνα, στοιχείο που εντοπίζεται και στον τίτλο του έργου και μέσα στην ιστορία, χρησιμοποιείται ως ένα σύμβολο, ένας «καθρέφτης» της σύγχρονης ελληνικής ματαιοδοξίας. Όπως εξηγεί ο γιος του Αντώνη Τάδε σε μία φιλοξενούμενη Γερμανίδα:
«A greek tradition…. It’ s a symbol of success».
Μία επιτυχία, όμως, επιδερμική, καθόλου ουσιαστική επειδή ο Αντώνης προσπαθούσε να δείξει στον κόσμο πως έχει χρήματα, μπορεί να χτίσει ένα εξοχικό, αυθαίρετο μεν, αλλά με πισίνα δε.
Ανάμεσα σε αυτές τις δυο γενιές, στέκει η Γερμανίδα φιλοξενούμενη η οποία αναλαμβάνει περισσότερο ρόλο σχολιαστή.
Οι Επαναστατικές μέθοδοι είναι μία ιστορία του καιρού μας. Μία εύστοχη καταγραφή των ενδημικών μας αναπηριών που αποδεικνύουν για άλλη μια φορά την πάλη των γενεών. Ίσως η λύση έρθει όταν και οι δύο γενιές συνειδητοποιήσουν πως είναι αναπόφευκτα τα δίπολα ενός δίπτυχου. Όταν καταλάβουν πως το νέο κυοφορείται στους κόλπους του παλαιού, και όχι έξω από αυτό.
- Αλεξάνδρα Κ*, Επαναστατικές μέθοδοι για τον καθαρισμό της πισίνας σας, Αθήνα: Πατάκης, 2020.
- Κατερίνα Κωστίου, Η ποιητική της ανατροπής. Σάτιρα, Ειρωνεία, Παρωδία, Χιούμορ, Αθήνα: Νεφέλη, 2002.