Δανάη ΜπασαντήΣαν σήμερα ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, φεύγει από τη ζωή.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, επονομαζόμενος El Greco, μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα, χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς της τέχνης ως ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους της εποχής του. Η αδυναμία να τον κατατάξουν σε συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ρεύμα στο παρελθόν, τον είχε αφήσει για αιώνες στο περιθώριο. Η επίδραση που εξακολουθεί να έχει στους ομότεχνούς του, έγινε ιδιαίτερα έντονη στα νεότερα χρόνια, σε καλλιτέχνες όπως ο Πωλ Σεζάν, ο Πάμπλο Πικάσο και ο Τζάκσον Πόλοκ.
Γόνος αστικής οικογένειας, ο Δομήνικος γεννήθηκε το 1541 στη πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, το Χάνδακα, σημερινό Ηράκλειο. Τα στοιχεία για την νεανική περίοδο της ζωής του είναι λίγα και αποσπασματικά από ελάχιστες πηγές. Για χρόνια υπήρχε η πεποίθηση ότι ο ταλαντούχος Κρητικός έφυγε από τη πατρίδα του νωρίς, πριν σπουδάσει την τέχνη του και πως διαμορφώθηκε επομένως ως ζωγράφος στη δύση.
Η εύρεση, όμως, και η απόδοση στον καλλιτέχνη ολοκληρωμένων εικόνων βυζαντινής τεχνοτροπίας την εποχή που ήταν ακόμα στη Κρήτη, ανέτρεψε πλήρως αυτή η θεωρία. Ο Θεοτοκόπουλος ήταν ένας ήδη διαμορφωμένος ζωγράφος όταν ξεκίνησε την μαθητεία του, στο εργαστήριο του Τιτσιάνο στη Βενετία.
Τον καιρό εκείνο, στις πόλεις της Κρήτης όπως ο Χάνδακας, είχε αναπτυχθεί μια μοναδική καλλιτεχνική συνθήκη. Η βυζαντινή τεχνοτροπία (maniera greca) και η αναγεννησιακή – δυτική (maniera latina) συνυπήρχαν και διδάσκονταν στους καλλιτέχνες. Ο νεαρός Δομήνικος, λοιπόν, γνώριζε και τις δύο ζωγραφικές παραδόσεις πριν φύγει από το νησί.
Ο Θεοτοκόπουλος φιλοτέχνησε μοναδικά έργα παντρεύοντας τη βυζαντινή με τη δυτική παράδοση. Τα έργα αυτά διακρίνονται από μια βυζαντινή τεχνοτροπία με σαφείς δυτικές επιδράσεις στην απόδοση και στη πλαστικότητα των μορφών.
Ίσως το πιο ολοκληρωμένο έργο του Θεοτοκόπουλου από την Κρητική του περίοδο, είναι η εικόνα με θέμα τη Κοίμηση της Θεοτόκου (τέμπερα με ύφασμα και γύψο σε ξύλο). Οι μορφές του διακρίνονται για την πλαστικότητά τους και τον όγκο που τους προσδίδεται από το διάχυτο φως που εκπέμπεται στο κέντρο της σύνθεσης. Σήμερα η εικόνα βρίσκεται στη Σύρο, στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Χρονολογείται κοντά στο 1567, δηλαδή λίγο πριν την αναχώρηση του νεαρού ζωγράφου για τη Βενετία.
Η Προσκύνηση των μάγων (1560 – 1567, αυγοτέμπερα σε ξύλο, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη) είναι ένα ακόμα έργο του καλλιτέχνη από την εποχή που ζούσε στην Κρήτη. Στο έργο είναι εμφανής ο προσανατολισμός προς τη δυτική παράδοση, διατηρώντας ωστόσο κάποια βυζαντινά στοιχεία, όπως οι ώχρες, οι χρυσαφί τόνοι και οι συγκρατημένες στάσεις των μορφών. Ο νεαρός Θεοτοκόπουλος υπερβαίνει τα εκφραστικά όρια της βυζαντινής του παιδείας ενσωματώνοντας στοιχεία και τεχνικές της δυτικής ζωγραφικής που παραπέμπουν στο Μανιερισμό και την Αναγέννηση.
Στη μετέπειτα δυτική του περίοδο, ο καλλιτέχνης καθιέρωσε ένα μοναδικό εκφραστικό ιδίωμα. Στη διαμόρφωση του προσωπικού του ύφους, εκτός από τις αρχές του Μανιερισμού, αναγνωρίζονται στοιχεία της βυζαντινής του παιδείας και παράδοσης. Οι μορφές με τα επιμήκη σώματα, τα μεγάλα εκφραστικά μάτια, τα μικρά κεφάλια, τα λαμπερά χρώματα, αποπνέουν μια πνευματικότητα παραπέμποντας στη βυζαντινή τεχνοτροπία.
Ο δεσμός του Θεοτοκόπουλου με την Κρήτη και την Ελλάδα υπήρξε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του σημείο αναφοράς που σημαίνεται και στον τρόπο που υπέγραφε τα έργα του, στην Ισπανία, ως El Greco (ο Έλληνας).
Ο Δομήνικος, έχοντας διανύσει μια μεγάλη διαδρομή στη ζωή και στο χάρτη, άφησε μια μεγάλη καλλιτεχνική παρακαταθήκη παγκόσμιας εμβέλειας. Πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας το 1614.