Μαρία ΑδαμτζίλoγλουΚάθε πόλη έχει και τη δική της ιστορία, έτσι και Θεσσαλονίκη. Την ιστορία, λοιπόν, δεν την αναζητάς μόνο στα βιβλία αλλά και σε ό,τι έχει απομείνει όπως κάποια κτίρια ή μνημεία…
Όλα αυτά κρύβουν το δικό τους πέπλο ιστορίας. Κάνοντας έναν περίπατο στην υπέροχη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στο κέντρο της, συνάντησα αρκετά τέτοια σπίτια που κρύβουν τη δική τους ιστορία και καθώς έψαξα να βρω τις ιστορίες τους, αποφάσισα να τις μοιραστώ μαζί σας.
Η πόλη έχει την ευτυχία να διαθέτει μια τεράστια αρχιτεκτονική κληρονομιά που όμοιά της συναντάς μόνο σε πόλεις με μεγάλη ιστορία, στις οποίες το αξιόλογο δομημένο απόθεμα δέχτηκε αμέριστη φροντίδα και προστασία και μάλιστα αξιοποιήθηκε τόσο, που σήμερα αποτελούν τέτοιου είδους κτήρια τις σημαντικότερες ατραξιόν για τους επισκέπτες και βέβαια είναι ευρέως γνωστά στους κατοίκους τους.
Στη Θεσσαλονίκη, όμως, η ιστορία των διατηρητέων ή των αξιόλογων αρχιτεκτονικά κτισμάτων είναι άγνωστη στους περισσότερους, ενώ η φροντίδα είναι ανύπαρκτη. Δυστυχώς βλέπουμε πολλές φορές να γκρεμίζονται και να χτίζονται στην θέση τους άσχημες πολυκατοικίες, με αποτέλεσμα να χάνεται ένα σημαντικό πολιτισμικό κομμάτι της πόλης.
Ύστερα από ένα street viewing επέλεξα μια ομάδα σπιτιών που με εντυπωσίασαν και μέσα από μια μικρή έρευνα ανακάλυψα τα κρυμμένα μυστικά κάποιων από τα πιο σημαντικά αρχοντικά της Θεσσαλονίκης. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν:
1. Βίλα Μπιάνκα
Η βίλα Μπιάνκα στη συμβολή των οδών Βασ. Όλγας και Θεμιστοκλή Σοφούλη στη Θεσσαλονίκη υπήρξε η εξοχική κατοικία ενός πολύ εύπορου Εβραίου επιχειρηματία, του Ντίνο Φερνάντεζ – Ντιάζ, και έχει μείνει χαραγμένη στη μνήμη των κατοίκων της συμπρωτεύουσας με πολλά διαφορετικά ονόματα: Κάζα Μπιάνκα, Βίλα Μπλανς ή Βίλα Φερνάντεζ.
Σε κάθε περίπτωση πάντως το σπίτι ήταν αφιερωμένο στη σύζυγο του Φερνάντεζ, Mπιάνκα, γι’ αυτό είχε και το όνομα της. To σπίτι είχε την υπογραφή του σπουδαίου αρχιτέκτονα της εποχής, του Ιταλού Πιέρο Αριγκόνι, ο οποίος είχε αρχικά βρεθεί στη Θεσσαλονίκη για να κατασκευάσει την πρώτη γραμμή τραμ της ελεύθερης πόλης.
Το έργο ολοκληρώθηκε το 1913 πλημμυρισμένο από αρχιτεκτονικά στοιχεία που παρέπεμπαν στην Αναγέννηση; αλλά και στα σύγχρονα ρεύματα εκείνης της εποχής.
Το όνομα που κατέληξε να συνδεθεί περισσότερο με την ιστορία και τη μοίρα του σπιτιού ήταν αυτό της κόρης του ζευγαριού Αλίνης, η οποία ερωτεύτηκε τρελά τον Σπύρο Αλιμπέρτη, έναν έφεδρο αξιωματικού του ελληνικού στρατού.
Ένας έρωτας που προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των γονιών της και τα αρνητικά σχόλια της κοινωνικής εβραϊκής ελίτ της Θεσσαλονίκης. Κάπως έτσι, ανάμεσα στους δυο νέους αναπτύχθηκε φλογερός έρωτας, αλλά τα ήθη της εποχής και οι κοινωνικοί και θρησκευτικοί διαχωρισμοί δεν επέτρεπαν το γάμο χριστιανού με Εβραία.
2. Βίλα Χίρς
Ένα κτίριο διαμάντι, που το βλέπουμε συχνά, αλλά σπάνια το προσέχουμε καθώς έχει αφεθεί στην τύχη του. Βρίσκεται στη λεωφόρο Β. Όλγας, στο νούμερο 144. Χτίστηκε στις αρχές του 1900 και είναι γνωστό και ως Βίλα Μπενί Φερνάντεζ.
Πρόκειται για μια από τις 22 επαύλεις που διασώθηκαν στην παλιά περιοχή των Εξοχών. Αρχιτέκτονας και αυτού του κτιρίου, ο Π. Αριγκόνι. Στα χρόνια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το κτίριο επιτάχτηκε από τους Γερμανούς, όπως συνέβη με πολλά από τα αρχοντικά της Ανατολικής Θεσσαλονίκης, και στεγάστηκε εκεί η Γκεστάπο.
Λειτούργησε όμως κι ως έδρα μιας ολιγομελούς υπηρεσίας, κύρια δράση της οποίας ήταν οι συλλήψεις και τα απάνθρωπα βασανιστήρια αγωνιστών της Αντίστασης της, της αδίστακτης Sipo-SD.
Η Sipo-SD υπήρξε ακόμη η κύρια αρχή ασφαλείας του ναζιστικού καθεστώτος. Αρχηγός της ήταν ένας από τους πιο σκληρούς και ειδεχθείς, εγκληματίες των Ναζί, ο Ρέινχαρντ Χάιντριχ.
Όλα αυτά δικαιολογούν και εξηγούν τους διάφορους θρύλους που έχουν συνδεθεί με τη βίλα, ότι δηλαδή τα βράδια ακούγονται φωνές και το κτίριο θεωρείται «στοιχειωμένο».
3. Βίλα Μοδιάνο
Στον αριθμό 68 ξεχωρίζει η βίλα Μοδιάνο, γνωστή και ως «Παλαιό Κυβερνείο», όπου στεγάζεται από το 1970 το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Ως κατοικία των Μοδιάνο, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα. Το 1913, αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αγοράστηκε από το ελληνικό Δημόσιο και παραχωρήθηκε στη βασιλική οικογένεια.
Κατόπιν δόθηκε στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, για να ξαναγίνει ανάκτορο για τον Γεώργιο Β’. Το 1947 εγκαταστάθηκε στο κτίριο η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και στις αρχές του 1960 η Ιερατική Σχολή με λειτουργία Δημοτικού Σχολείου.
Στα μέσα της ίδιας δεκαετίας το κτήριο παραχωρήθηκε για να χρησιμοποιηθεί ως κατοικία του Υπουργού Βορείου Ελλάδος.
4. Βιλα Αλλατίνι
Το οίκημα κατασκεύασε η οικογένεια Αλλατίνι το 1888, σε μια περιοχή που αποτελούσε την εξοχή της Θεσσαλονίκης, και λεγόταν αλλιώς, συνοικία των Πύργων ή συνοικία Χαμιντιέ, καθώς έγινε κατά την περίοδο που η πόλη βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή.
Εκεί έζησε η Νοεμί Αλλατίνι, εγγονή του Λάζαρο Αλλατίνι ο οποίος είχε φτάσει στην πόλη από το Λιβόρνο της Ιταλίας στα τέλη του 18ου αιώνα. Από τον γάμο της Νοεμί με τον Αντόλφ Μπλοχ, γεννήθηκαν ο Ντάριο και ο Μαρσέλ, το 1882 και 1892 αντίστοιχα, ενώ ο Μαρσέλ αποτέλεσε την απαρχή της οικονομικής «αυτοκρατορίας» Ντασώ.
Ο ίδιος, άλλωστε, άλλαξε το όνομά του κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, από Μπλοχ σε Ντασώ, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο που του απέδιδε ο αδελφός του, Ντάριο.
5. Συγκρότημα Ουζιέλ
Ένα συγκρότημα μονοκατοικιών που φέρνουν στο μυαλό εικόνες από αρχοντικά σπίτια της παλιάς όμορφης Θεσσαλονίκης.
Βρίσκεται ανάμεσα στο 14ο Γυμνάσιο, στη Βίλα Morpurgo (Βίλα Ζαρντινίδη) και στο κτίριο της Νομαρχίας (βίλα Αλλατίνι) και από το 1980 έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα.
Το βλέμμα των περαστικών μένει πάνω στις απέριττης ομορφιάς μονοκατοικίες με τις αυλές τους σπαρμένες με τριανταφυλλιές και αναρριχώμενα φυτά σε πέργολες και μια αισθητική που αποπνέει κάτι από μια εποχή γλυκιά γεμάτη αναμνήσεις.
Όλα αυτά τα μικρά αρχοντικά έχουν την ίδια αρχιτεκτονική, με ξύλινα παράθυρα και παντζούρια και διακόσμηση κάτω απ’ τις κεραμιδοσκεπές.
Τα οικήματα σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Moshé Jacques (Ζακ Μοσέ), ο οποίος είχε σχεδιάσει και άλλα κτίρια της Θεσσαλονίκης, τον Κινηματογράφο «Ολύμπιον» και το γνωστό εστιατόριο «Όλυμπος-Νάουσα» που βρισκόταν παλιά στην παραλία της Θεσσαλονίκης.
Το συγκρότημα Ουζιέλ μαζί με τη Βίλα Ζαρντινίδη (πρώην Βίλα Morpurgο) έχουν χαρακτηριστεί «έργα τέχνης που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία».
6. Βίλα Τζεμποργά
Η έπαυλη χτίστηκε από τον σημαντικότερο αρχιτέκτονα της ορθόδοξης κοινότητας της πόλης, τον Ξενοφώντα Παιονίδη, το 1878, κατά παραγγελία του πλούσιου Εβραίου εμπόρου γαλλικής υπηκοότητας, Τζεμποργά.
Το 1886 αγοράζεται από την Άννα, κόρη του Ζορζ Έβελμαν ή Όλμαν. Το 1894 αγοράζεται από τον πιο γνωστό δικηγόρο της πόλης και εξέχον μέλος της Εβραϊκής Κοινότητας, δικηγόρο, Εμμανουέλ Ραφαήλ Σαλέμ.
Η οικογένεια Σαλέμ ανήκει στο μεγάλο κύμα των εβραίων εξόριστων από την Ισπανία και τις καθολικές χώρες που κατά δεκάδες χιλιάδες συρρέουν στην Θεσσαλονίκη, τους λεγόμενους Σεφαραδίτες.
