Δανάη ΖαχαρίουΗ συμβολική ιστορία των Σοπενχάουερ και Φρόυντ για να περιγράψουν τις προκλήσεις που προκαλεί η ανθρώπινη οικειότητα και όλα όσα μπορούν να συμβούν κατά τη δημιουργία μιας σχέσης…
Όλα τα ζώα, όπως και τα κοινωνικότερα όλων, οι άνθρωποι, επιζητούν σύνδεση με άλλους, ανεξάρτητα από το αν αυτό, έχει ρίζες στην πρωταρχική, ομφαλική προσκόλληση ή απλώς στην αρχή της ενότητας. Αν και αυτή η κοινωνικότητα, στην αρχή της ιστορίας μας, ξεκίνησε από την ανάγκη επιβίωσης, τώρα είναι μια επιλογή περισσότερο για την ευτυχία μας.
Είναι, όμως, πάντα η κοντινή επαφή και η οικειότητα με κάποιον άλλον άνθρωπο καλή για μας;
Πρώτα ο Σοπενχάουερ και ύστερα και ο Φρόυντ πίστευαν πως η οικειότητα, αργά η γρήγορα φθείρει οποιαδήποτε σχέση και τους ανθρώπους μέσα σε αυτή. Για να εξηγήσουν αυτή τους την θέση, άντλησαν έμπνευση από τη φύση και χρησιμοποίησαν μια αναλογία, γνωστή και ως το δίλημμα του σκαντζόχοιρου.
“Μία κρύα χειμωνιάτικη μέρα, μία ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούσαν να βρουν λύση για να ζεσταθούν. Το προηγούμενο βράδυ μάλιστα είχε πεθάνει από το κρύο ένας σκαντζόχοιρος. Με αυτό το δυσάρεστο συμβάν τρόμαξαν όλοι οι υπόλοιποι και γρήγορα έσμιξαν όλοι μαζί να ζεσταθούν. Ωστόσο, λόγω των αιχμηρών τους αγκαθιών, τραυμάτιζε ο ένας τον άλλον, με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν για να μην τραυματιστούν περισσότερο.”
Με αυτή τη συμβολική ιστορία, ο φιλόσοφος και ο ψυχαναλυτής ήθελαν να ξεκινήσουν μια συζήτηση γύρω από δύο σημεία: την ανάγκη για κοινωνικότητα και το ένστικτο επιβίωσης σε έναν κίνδυνο και την απόρροια αυτού, την παράλληλη απομόνωση του ατόμου, καθώς η εγγύτητα θέλει όρια για να μην ”τραυματίσει”.
Με αυτή την αναλογία και την παρομοίωση με την ανθρώπινη ψυχολογική συμπεριφορά, εξηγείται, πως παρά την καλή θέληση του ατόμου, η ανθρώπινη οικειότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ανθρώπινη βλάβη και έτσι δημιουργείται φόβος σύναψης σχέσεων ή οι σχέσεις που δημιουργούνται είναι ρηχές. Κάτι που μπορούμε να πούμε, είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας.
Αν και χρειαζόμαστε ανθρώπινη οικειότητα, τέτοιες στενές επαφές, πολλές φορές συνοδεύονται από αμοιβαίο πόνο. Αν και οι σκαντζόχοιροι -ή οι άνθρωποι- έχουν όλοι την αμοιβαία επιθυμία να έχουν στενή και αμοιβαία σχέση, ο πόνος αυτών των σχέσεων είναι αναπόφευκτος. Ποια είναι η λύση; Υπάρχει κάποια; Το καλύτερο ”στοίχημα”, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι να κρατήσει μια μικρή απόσταση στις σχέσεις, βρίσκοντας το ”sweet spot”.
Οι Norton, Frost and Ariely, στο άρθρο τους “Less is more: The Lure of Ambiguity, or why Familiarity Breeds Contempt”, ισχυρίστηκαν ότι όντως η οικειότητα γεννά περιφρόνηση, αμφισβητώντας την αντίληψη ότι όσο περισσότερο γνωρίζουμε έναν άνθρωπο, τόσο περισσότερο τον συμπαθούμε. Σε μια σειρά πειραμάτων που έλαβαν χώρα τόσο σε online dating ιστοσελίδα όσο και στο ΜΙΤ, η έρευνά τους έδειξε ότι όσο περισσότερες πληροφορίες αποκτούμε σχετικά με τους άλλους, τόσο μικρότερη είναι και η προτίμηση.
Πράγματι, η έλλειψη πληροφοριών, μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες πιθανότητες να μας κάνει να συμπαθήσουμε κάποιον, γιατί έχουμε την τάση να μας αρέσουν άνθρωποι που υποθέτουμε ότι έχουν χαρακτηριστικά παρόμοια με τα δικά μας. ”Αυτό που οδηγεί τη σύνδεση μεταξύ γνώσης και αντιπάθειας, είναι η έλλειψη ομοιότητας”.
Οι περισσότεροι, λοιπόν, συμμετέχοντες οι οποίοι γνώριζαν χαρακτηριστικά ενός άλλου, αντιλήφθηκαν τις διαφορές με τον εαυτό τους και έτσι, επηρεάστηκαν αρνητικά ακόμα και για χαρακτηριστικά τα οποία πριν, ίσως θα έβρισκαν ουδέτερα.
Οι περισσότεροι έχουμε ανάγκη από αγάπη και εγγύτητα. Ο φόβος, όμως, είναι εξίσου ισχυρή δύναμη και ανταγωνίζεται αυτή μας την ανάγκη.
Όταν δεν πλησιάζουμε στενά κάποιους ανθρώπους, ξέρουμε ότι δεν έχουμε τίποτα να περιμένουμε.
Η στενή επαφή, έχει συχνά ως συνέπεια την αίσθηση της απώλειας ελέγχου. Θέτει σε δοκιμασία τους βαθύτερους φόβους μας για το ποιοι είμαστε και για το εάν είναι αποδεκτό να είμαστε αυτό που είμαστε, για το ποιοί είναι οι άλλοι και εάν είναι αποδεκτό να είναι και εκείνοι αυτό που είναι και για το τι είμαστε αθροιστικά και για το αν είναι αποδεκτό να είναι αυτό που είναι.
Μέσα σε όλη αυτή την πνευματική διεργασία, απαιτείται ειλικρίνεια, αυθορμητισμός, εμπιστοσύνη και φυσικά, αποδοχή.
Όπως η κοινωνικότητα μας είναι δεδομένο ανθρώπινο ”ένστικτο” έτσι είναι και ο προσωπικός και ψυχολογικός χώρος τον οποίο ο καθένας, οριοθετεί.
Η απομόνωση και η εσωστρέφεια, όμως, δεν είναι η λύση.
Ίσως πρέπει μέσα στην οικειότητα, να μάθουμε να βάζουμε τα όριά μας και να διατηρούμε την ταυτότητά μας χωρίς να αφομοιωνόμαστε. Κάτι που μπορεί να μην είναι πολύ εύκολο μέσα στην καθημερινότητα, ωστόσο αναγκαίο για την βιωσιμότητα των σχέσεών μας.
Μπορούμε να είμαστε ο πραγματικός μας εαυτός, όταν είμαστε με άλλους ανθρώπους και αξίζει να το διακινδυνεύουμε. Να εμπιστευτούμε και να αντεπεξέλθουμε στην αμηχανία, που υπάρχει στο ξεκίνημα μιας σχέσης, κρατώντας μια μικρή απόσταση και ισορροπία, έστω και αν στην αρχή, το κάνουμε όπως οι σκαντζόχοιροι.