Σταύρος ΓεννίτσαρηςΟ Τζον Στάινμπεκ αφηγείται στην κλασσική νουβέλα Το Μαργαριτάρι έναν μύθο της μεξικάνικης παράδοσης για έναν φτωχό αντρόγυνο, τον Κίνο, τον ψαρά και τη Χουάνα, τη γυναίκα του.
η Χουάνα και ο Κίνο ανήκουν σε μία φυλή με αρχέγονες παραδόσεις, όπου ότι έβλεπαν, ότι έκαναν, ότι άκουγαν, ότι σκέφτονταν ή ότι ένοιωθαν, εκφράζονταν με μελωδίες. Το έναυσμα της αφήγησης δίνουν δύο γεγονότα. Το τσίμπημα του μωρού τους, του Κογιοτίτο, από έναν σκορπιό και η εύρεση ενός μαργαριταριού από τον Κίνο, τόσο ξεχωριστού, που κάνει τους πάντες να του δώσουν το προσωνύμιο του μαργαριταριού του κόσμου.
«Στην πόλη λένε την ιστορία του μεγάλου μαργαριταριού. Πώς βρέθηκε και πώς χάθηκε ξανά. Κι επειδή η ιστορία έχει ειπωθεί τόσο συχνά, έχει ριζώσει στο μυαλό κάθε ανθρώπου. Και, όπως συμβαίνει με όλες τις ιστορίες που οι άνθρωποι τις ξαναλένε και τις έχουν μες στην καρδιά τους, υπάρχουν μονάχα καλά και κακά πράγματα, μαύρα κι άσπρα, καλά και καταχθόνια, και τίποτα ενδιάμεσο πουθενά».
Μία αφήγηση που ξετυλίγεται με τις πλέον κλασσικές τεχνικές, που μαζί με την ιστορία και το περιβάλλον της, χτίζονται και οι δύο βασικοί χαρακτήρες του μύθου.
Στο επίμετρο του μεταφραστή Μιχάλη Μακρόπουλου διαβάζουμε πως όταν ο Στάινμπεκ αποφάσισε να δώσει λογοτεχνική υπόσταση σε αυτόν τον μύθο ήταν βαθιά επηρεασμένος από την ψυχαναλυτική θεωρία του Καρλ Γιουνγκ και την ψυχολογία του βάθους. Συγκεκριμένα, ο Στάινμπεκ γράφει πως «στους λαϊκούς θρύλους και στην ψυχολογία του ασυνείδητου, ο Γιουνγκ έχει την ίδια κατεύθυνση που ακολουθώ εγώ».
Πράγματι, η ιστορία του Κίνο και της Χουάνα έχει τα αρχετυπικά χαρακτηριστικά ενός λαϊκού παραμυθιού ή μιας παραβολής του Χριστού. Είναι μία ιστορία γεμάτη με αρχέγονα πρότυπα και συμβολισμούς, αλλά και δίπολα σαν αυτά που καθορίζουν την εξέλιξη των γεγονότων από την αρχή του κόσμου.
Οι σκιές, ο σκορπιός, το μονόξυλο αλλά και το ίδιο το εντυπωσιακό μαργαριτάρι, που από πολύτιμο και εισιτήριο για την ευτυχία καταλήγει ένα αντικείμενο επικίνδυνο, που φέρνει δεινά και δυστυχία.
Η παρουσίαση του εσωτερικού κόσμου των κεντρικών ηρώων γίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο. Ο Στάινμπεκ παρουσιάζει τις σκέψεις, τις αδυναμίες και την ιδιότυπη σχέση τους και το πως αυτή επηρεάζεται από τις αντιδικίες, τις συγκρούσεις, τις αποφάσεις, τα λάθη, την απληστία, την τύφλωση, την σύγκρουση και τελικά την αγωνία για την ίδια τους την επιβίωση.
«Μερικές φορές η ποιότητα της γυναίκας, η λογική, η σύνεση, η αίσθηση αυτοσυντήρησης, μπορούσαν να διαπερνούν τον ανδρισμό του Κίνο και να τους σώζουν όλους».
Η ιστορία κινείται γύρω από ακραία δίπολα, που ουσιαστικά λειτουργούν σαν αιώνια, άρρηκτα δίδυμα. Τέτοια είναι ο άντρας και η γυναίκα, με τον άντρα να επιβάλλεται της γυναίκας, αλλά ταυτόχρονα να την προστατεύει με τον τρόπο του, το καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι ή ο φθόνος και η συμπόνια.
Η ιστορία του μαργαριταριού του κόσμου σαν λαϊκός μύθος επιδέχεται πολλές ερμηνείες και όπως γράφει ο ίδιος Στάινμπεκ:
«αν τούτη η ιστορία είναι παραβολή, ίσως ο καθένας να αποκομίζει απ’αυτήν το δικό του νόημα και να βλέπει σ’αυτήν τη δική του ζωή»