Δανάη ΖαχαρίουΠώς μπορούμε να καταλάβουμε γιατί υπάρχει το κακό; Η ευθύνη ανήκει στους άλλους ή σε εμάς, στις επιλογές και στις πράξεις μας;
Για να καταλάβουμε γιατί υπάρχει το κακό, πρέπει να μάθουμε πρώτα από που προέρχεται.
Με βάση τις περισσότερες θρησκείες, ο άνθρωπος χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, αυτός που έχει μέσα του το φως και άρα το καλό, και αυτός που έχει βυθιστεί στο σκοτάδι και άρα στο κακό. Πιο συγκεκριμένα, το κακό για την θρησκεία είναι μια αόρατη δύναμη που διαποτίζει τον κόσμο. Για τον χριστιανισμό το κακό ίσως να είναι ο ίδιος ο διάβολος.
Από μια ψυχοσωματική άποψη, το έμβιο ον που λέγεται άνθρωπος, αποτελείται από πολλαπλές στρώσεις ενέργειας. Μια ενέργεια που μπορεί να εκδηλωθεί μια δύο τρόπους. Είτε με τον κακό, είτε με τον καλό. Με άλλα λόγια, όλοι μέσα μας έχουμε δύο φύσεις, μια καλή και μια κακή. Το θέμα είναι ποια υπερισχύει, ή ακόμα καλύτερα, ποια βγάζουμε προς τα έξω.
Άρα το κακό, προέρχεται από μέσα μας.
Το ερώτημα είναι: έχουμε επιλογή στο αν θα το εκδηλώσουμε ή θα το καταπιέσουμε, ή η ροπή προς το κακό είναι κάτι που συμβαίνει ασυνείδητα και εκ φύσεως;
Σε αυτή την ερώτηση, έρχεται να απαντήσει η ψυχιατρική. Οι περισσότερες περιπτώσεις ”κακών” ανθρώπων, όπως για παράδειγμα οι δολοφόνοι, οι βιαστές και γενικά οι εγκληματίες, παρουσιάζουν δείγματα ψυχοπαθητικής συμπεριφοράς.
Οι ψυχοπαθητικές τάσεις είναι είτε απόρροια βιολογικών διαταραχών, σαν μια ”κακή νευροδικτύωση” που υπάρχει από την γέννηση και είναι εμφανής ακόμα και από αρκετά μικρή ηλικία, είτε είναι αποτέλεσμα ενός ισχυρού σοκ που μπορεί να υποστεί ο ”ασθενής”. Αυτό, ας πούμε ότι είναι ο κανόνας.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, ότι ένας άνθρωπος που έχει αρκετά καλά στοιχεία μέσα του, δεν μπορεί να διαπράξει εγκληματικές πράξεις και το αντίθετο.
Μπορεί να μας κάνει η επιστήμη καλύτερους; Μπορεί η θρησκεία να μας κάνει καλύτερους; Ή η βελτίωση και η εξέλιξή μας σαν άνθρωποι εξαρτάται εξ’ολοκλήρου από τις σκέψεις, τις επιλογές και τις πράξεις μας;
Ας τα πάρουμε από την αρχή.
Όπως είπαμε, οι άνθρωποι που πραγματικά ενδίδουν στο κακό διαπράττωντας εγκληματικές πράξεις, συνήθως είναι άτομα που έχουν ψυχοπαθητικές τάσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν νιώθουν τα συναισθήματα όπως τα νιώθουν άλλοι άνθρωποι.
Δεν μπορούν να νιώσουν φόβο, ενσυναίσθηση και ενοχές. Αυτό τους κάνει ικανούς για όλα και φυσικά για το κακό. Παρόλα αυτά, τα εγκλήματα πάθους διαπράττονται από άτομα που γενικά είχαν μια καλή συμπεριφορά.
Ας φέρουμε ένα παράδειγμα.
Ένας άντρας που από πάντα είχε κακή και παραβατική συμπεριφορά, βγαίνει στο δρόμο τη νύχτα, βλέπει μια κοπέλα, την απαγάγει, την βιάζει, την σκοτώνει ακαριαία και φεύγει χωρίς να νιώσει ενοχές.
Η κοπέλα αυτή είχε μια μητέρα. Μια μητέρα που σε όλη της την ζωή, είχε μια ευγενική, δοτική και καλή συμπεριφορά. Η μητέρα, από τον θυμό και την θλίψη της, βλέποντας τυχαία στον δρόμο τον άντρα που ξέρει ότι είναι υπεύθυνος για τον φόνο της κόρης της, τον δολοφονεί.
Ποιος από τους δυο είναι κακός άνθρωπος; Μπορούμε στα αλήθεια να πούμε;
Αυτό που μπορούμε σίγουρα να πούμε είναι ότι το αποτέλεσμα είναι ίδιο. Η πράξη δηλαδή του φόνου. Άρα και οι δυο διέπραξαν το ”κακό”.
Αν το αναλύσουμε λίγο, πιθανότατα ο βιαστής και δολοφόνος να είχε ψυχοπαθητικές τάσεις που τον οδήγησαν σε μια τέτοια πράξη χωρίς να νιώσει οτιδήποτε πέρα από ευχαρίστηση, ενώ η εκδικητική μητέρα να ενέδωσε σε μια πλευρά του εαυτού της που ενδεχομένως να μην είχε βγει ποτέ στην επιφάνεια, εάν δεν είχε υποστεί τέτοιο ψυχολογικό σοκ.
Έχουν λοιπόν δύο βασικές διαφορές.
Την αιτία και την ψυχολογική συνέπεια της πράξης. Έχουν όμως και δύο κοινά. Την παρόρμηση, την πρωτόγονη αυτή ορμή για κακό και το αποτέλεσμα της πράξης .
Άρα, είναι η παρόρμηση μια ”ευκαιρία” για να δούμε ποια πλευρά υπερισχύει μέσα μας; Η καλή ή η κακή; Τι πραγματικά θέλουμε να κάνουμε, πριν μπει στην μέση η λογική; Ποια είναι η πρώτη μας σκέψη και επιθυμία;
Και το επόμενο ερώτημα είναι: Είχε άραγε, ο άνθρωπος που έπασχε από ψυχοπάθεια -μια κλινική και πολλές φορές μη ελεγχόμενη κατάσταση- την επιλογή να μην ενδώσει στο κακό, όπως την είχε η μητέρα που δεν έπασχε από κάποια εγκεφαλική διαταραχή; Ποιος άρα είχε τον λιγότερο έλεγχο και την μεγαλύτερη επιθυμία; Μπορούμε να το απαντήσουμε αυτό;
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι για κάθε μία κακή πράξη που κάνεις η καρδιά βαραίνει. Υπάρχουν μάλιστα τοιχογραφίες που δείχνουν την ανθρώπινη καρδιά να ζυγίζεται από την θεά της αλήθειας, Μαάτ, ενώ ο Θωθ, ο σύζυγός της, γράφει την κρίση. Αν είναι πολύ βαριά δεν μπορεί να απογειωθεί το σώμα και η ψυχή προς τον ”παράδεισο”. Αντίθετα, έλκεται προς τα κάτω, στον Θεό του κάτω κόσμου, Οσίρι.
Υπάρχει η πολύ μεγάλη πιθανότητα, η βάση του χριστιανο-ιουδαικού και ισλαμικού συστήματος αξιών να πηγάζει από αυτή την ιδέα των Αιγυπτίων (που χρονολογείται περίπου από το 1300 π.Χ.), της διαχώρησης του ανθρώπου σε καλό και κακό, με κριτήριο της πράξεις του.
Το ζύγισμα της καρδιάς υποδηλώνει πως μας συγκρατεί μόνο ο φόβος για τις συνέπειες.
Το οποίο με κάνει και αναρωτιέμαι… Είμαστε έμφυτα καλοί, ή έμφυτα κακοί;
Στην πραγματικότητα, το ερώτημα αυτό είναι και η βάση του χριστιανισμού. Άλλωστε, όλοι ξέρουμε για το προπατορικό αμάρτημα. Βέβαια, αν και ο χριστιανισμός αναγνωρίζει ότι υπάρχει κάτι έμφυτο στον άνθρωπο που φαίνεται να κλίνει προς τον θάνατο και την βία, αποδίδει την πηγή του κακού σε δαιμονικές και σατανικές δυνάμεις.
Αντίθετα, μια θρησκεία που έχει εξελιχθεί πολύ και δεν πιστεύει στον Θεό και στον σατανά ως εξωτερικές και υπερφυσικές δυνάμεις, αλλά ως πνευματικές καταστάσεις που υπάρχουν μέσα τον άνθρωπο και που είναι δική του απόφαση ποια θα επιλέξει, είναι ο σύγχρονος ζωροαστρισμός.
Αν και ο ιδρυτής του, Ζωροάστρης ήταν από τους πρώτους που γέννησαν την έννοια του διαβόλου (αφού ο ζωροαστρισμός είναι προγενέστερος των αμβααμικών θρησκειών που αργότερα ο χριστιανισμός του έδωσε το όνομα ”Βεελζεβούλ”), η σύγχρονη ζωροαστρική σχολή έχει σκοπό την καταπολέμηση του κακού που βρίσκεται μέσα μας με την έννοια της έλλειψης αξιών και κακής συμπεριφοράς, δηλαδή του κακού που βρίσκεται στο μυαλό μας. Για τους πιστούς του ζωροαστρισμού, το κακό ξεκινά από τις κακές σκέψεις.
Στον ινδουισμό, δεν υφίσταται διχοτόμηση καλού και κακού.
Πιστεύουν ότι ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να είναι καλός και κακός ταυτόχρονα. Μάλιστα, οι πιστοί δεν αποστρέφονται το κακό. Το θεωρούν ως ένα πνεύμα που χρειάζεται φροντίδα, βοήθεια και καθοδήγηση, ώστε να βρει την γαλήνη και να γίνει καλό. Πάντα στο τέλος, υπάρχει η ελπίδα.
Είτε υπάρχουν υπερφυσικές δυνάμεις που μας καθορίζουν, είτε όχι, ένα είναι σίγουρο.
Όλοι γεννιόμαστε, με την ικανότητα να κάνουμε κακό. Άλλοι αντιστέκονται μονίμως στον πειρασμό να κάνουν κάτι κακό και άλλοι παραδίνονται.
Στην Νέα Ζηλανδία, ο ψυχολόγος Τζέσι Μπέριγκ πιστεύει πως είτε υπάρχουν είτε όχι, χρειαζόμαστε τα υπερφυσικά όντα για να μένουμε στον ”ίσιο δρόμο”.
Για να δοκιμάσει αυτή την θεωρία, κάνει ένα πείραμα με μικρά παιδιά, όπου τα τοποθετεί απέναντι σε ένα στόχο σε απόσταση 2 μέτρων και τα προτρέπει τον πετύχουν με ένα μπαλάκι, το οποίο αν πεταχτεί σωστά μπορεί να κολλήσει στο επιθυμητό σημείο.
Τους εξηγεί τους κανόνες και τα βάζει σε ένα δωμάτιο μόνα τους (το οποίο όμως είναι εξοπλισμένο με κάμερες για να τα βλέπει, χωρίς αυτά να το ξέρουν), και τους λέει ότι στο τέλος θα μπει στο δωμάτιο να δει αν τα κατάφεραν, ώστε να πάρουν και το έπαθλο που τους υποσχέθηκε.
Ενώ τα παιδιά συμφώνησαν με τους κανόνες, όταν μπήκαν στο δωμάτιο, επειδή πίστευαν ότι δεν τους βλέπει κανείς, παραβίασαν τους κανόνες και περπατώντας προς τον στόχο απλά κόλλησαν το μπαλάκι με το χέρι αντί το πετάξουν από απόσταση. Με λίγα λόγια, έκλεψαν.
Έκανε το ίδιο με μια άλλη ομάδα παιδιών, με την διαφορά ότι αυτή τη φορά, τους είπε ότι στο δωμάτιο μαζί τους θα είναι η πριγκίπισσα Ελισάβετ, μια πριγκίπισσα που έχει την μαγική ιδιότητα να γίνεται αόρατη και πως ακόμα και αν δεν την έβλεπαν ήταν εκεί μαζί τους και τα έβλεπε να παίζουν.
Αυτή λοιπόν η ομάδα παιδιών, με τον φόβο ότι κάποιος θα τους έβλεπε αν έκλεβαν και ίσως τους μαρτυρούσε, ακολούθησαν τους κανόνες και πέταξαν κανονικά από απόσταση την μπάλα, ακόμα και αν ήξεραν ότι δεν θα κερδίσουν.
Αν και αυτή η συμπεριφορά, είναι μια φυσιολογική και συνηθισμένη συμπεριφορά για ένα μικρό παιδί, υποδηλώνει ότι χρειαζόμαστε κάποιον να μας ”επιβλέπει” για να αποτραπεί η εγωιστική μας συμπεριφορά.
Και εδώ θα θέσω ένα ακόμη ερώτημα: Θα λήστευες μια τράπεζα αν βεβαιωνόσουν πως θα το μάθαινε ποτέ κανείς; Πως δεν θα υπήρχαν συνέπειες; Πιθανότατα.
Η παρόρμηση και η εγωιστική συμπεριφορά είναι στην ανθρώπινη φύση.
Μπορούμε άραγε να διώξουμε όποια πλευρά κακού έχουμε μέσα μας;
Οι θιβετιανοί βουδιστές πιστεύουν ότι εξαγνίζονται από το κακό και τις κακές σκέψεις μέσω του διαλογισμού, στον οποίο φτάνουν μέσω μουσικών τελετουργικών. Οι βουδιστές υποστηρίζουν επίσης ότι η ορμή μας να κάνουμε κακό, πηγάζει από άγνοια της λειτουργίας του νου μας. Οι ιεροτελεστίες, βοηθούν τους μοναχούς να βρουν την πηγή των κακών σκέψεων. Έτσι θα κατανοήσουν τα αίτια και θα τα καταπολεμήσουν.
Δεν θέλουν όμως όλοι να πολεμήσουν τους ”inner demons” τους. Πολλοί άνθρωποι είναι αποφασισμένοι να κάνουν κακό, από το οποίο αντλούν απίστευτη ικανοποίηση. Για αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους, υπάρχει τρόπος ή πιθανότητα να αλλάξουν;
Μπορεί να μας κάνει η επιστήμη καλύτερους; Μπορεί η θρησκεία να μας κάνει καλύτερους; Η η βελτίωση και η εξέλιξή μας σαν άνθρωποι εξαρτάται εξ’ολοκλήρου από τις σκέψεις, τις επιλογές και τις πράξεις μας;
Σύμφωνα με τον νευροεπιστήμονα Κεντ Κιλ, οι μαγνητικές τομογραφίες κατανοώντας τα συστήματα του εγκεφάλου, μπορούν να αποτρέψουν ένα άτομο με ψυχοπαθητικές τάσεις και κλίση προς το κακό να τις εκδηλώσει, εάν πραγματοποιηθούν σε μικρή ηλικία και οι ειδικοί προτείνουν την κατάλληλη θεραπεία.
Για παράδειγμα, αν ένα παιδί έκανε μαγνητική τομογραφία στην οποία φαινόταν ότι οι περιοχές του κροταφικού λοβού που ευθύνεται για το συναίσθημα, ήταν υποανάπτυκτες, τότε θα ήταν μια ένδειξη ότι το παιδί έχει μέσα του ψυχασθενικές τάσεις οι οποίες με την κατάλληλη ευκαιρία και στην κατάλληλη ηλικία, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα εκδηλωθούν.
Αν όμως οι ειδικοί έβλεπαν εγκαίρως αυτή την εγκεφαλική δυσλειτουργία, θα ανέπτυσσαν μια προσαρμοσμένη θεραπεία και θα βοηθούσαν στην πρόληψη και καταπίεση αυτών των εγκληματικών τάσεων. Με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσαν να προβλέψουν ποια άτομα ρέπουν προς το κακό και να το αποτρέψουν.