Ελένη ΜαρόκουΣτην αυγή του 21ου αιώνα ο καταναλωτισμός ξεχειλώνει σε διάσταση, αποτελώντας την πιο ισχυρή οικονομική βάση της κοινωνίας μας. Τα παιδιά είναι οι νέοι καταναλωτές που εισάγονται αγνοί και ανυποψίαστοι στις επιταγές της υπεραφθονίας υλικών.
Τα πάντα είναι σε πληθώρα. Πληθώρα από Barbie, πληθώρα από hot wheels, πληθώρα από μικροβλακείες, κούκλες Santoro, playmobil, χαρούμενα σχέδια της Fisher Price. Οι γονείς μπαίνουν έντρομοι στα παιχνιδάδικα και τα παιδιά προστάζουν. Μένουν ώρες αναποφάσιστα και μέρες ανικανοποίητα μέχρι να έχουν την χαρά της αγοράς του παιχνιδιού που διαφήμισε πρόσφατα η τηλεόραση.
Στέκονται μπροστά απ’ τα ράφια με τα παιχνίδια που ξεχειλίζουν και αδυνατούν να αποφασίσουν. Τα παιχνίδια είναι πολλά, κάποια καλύτερα από άλλα και, δυστυχώς, συνεχώς ανανεώνονται και πολλαπλασιάζονται. Τα παιδιά δεν μπορούν να συναγωνιστούν τα παιχνίδια, ποτέ δεν προφτάνουν αυτή την ατέρμονη παραγωγή.
Τα δωμάτιά τους γεμίζουν πλαστικό, ο χώρος κλείνει. Οι γονείς βάζουν τα παλιά παιχνίδια στο πατάρι, κάνουν χώρο για τα νέα. Πάντα θα υπάρχουν νέα. Η καταδίκη αυτής της επανάληψης είναι βαριά.
Σχεδόν κάθε μήνα, γονείς και παιδιά μπαίνουν στα παιχνιδάδικα. Τα παιδιά τα ζητάνε όλα. Δεν πολύ-καταλαβαίνουν τι είναι το χρήμα. Μερικές φορές κλαίνε όταν δεν γίνεται το χατήρι τους. Οι γονείς απ’ την άλλη φοβούνται να αρνηθούν. Κρατούν πάνω τους 20 ευρώ και προσπαθούν διακριτικά να πουν στα παιδιά τους: «Γιωργάκη έχω 20 ευρώ πάνω μου. Πάρε τώρα κάτι και θα έρθουμε μια άλλη φορά που θα έχω περισσότερα χρήματα».
Νιώθουν ενοχές που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα παιδικά αιτήματα. Πώς θα είναι καλοί γονείς αν δε δώσουν στο παιδί τους αυτό που θέλει;
Πράγματι όμως αυτό θέλει το παιδί;
Το μικρό αυτό άτομο της κοινωνίας είναι ο πιο εύκολος καταναλωτής. Οι περισσότεροι γονείς διακατέχονται από ένα ενοχικό σκεπτικό να μη λείψει στο παιδί τους τίποτα. Ωστόσο, ο αποστερητής γονιός δεν είναι απαραίτητα κακός γονιός.
Αυτή η μορφή κατανάλωσης είναι μια τεράστια φούσκα. Γονείς και παιδιά κάνουν αγώνα δρόμου με το τέρας της υπεραφθονίας. Το τέρας δημιουργεί τις ανάγκες, θέτει τις επιθυμίες για τους καταναλωτές, προτού προλάβουν οι ίδιοι να επιθυμήσουν.
Φαίνεται σταδιακά να δημιουργείται μια κοινωνία ελέγχου, όπου η επιθυμία εμπορευματοποιείται. Μέσα στον καπιταλισμό καμία ηλικία δεν μένει χωρίς καταναλωτικά αιτήματα και όλοι παιδιά και ενήλικες βρισκόμαστε υπόλογοι των χρημάτων, χρεωμένοι μέχρι το κόκκαλο, χρεωμένοι σ’ ένα ανικανοποίητο που όλο διαιωνίζεται.
Ωστόσο, εμείς «κάνουμε» τα προϊόντα, όχι τα προϊόντα εμάς.
Ίσως είναι καιρός να «εκτροχιαστούμε». Να βγούμε απ’ την λούπα του ελέγχου που ασκούν πάνω μας τα προϊόντα, απ’ την πλαστή ελπίδα μιας ικανοποίησης που θα μας χαρίσουν.
Τίποτα, ποτέ δεν θα είναι αρκετό.Ούτε θέλουμε κατ’ ουσίαν αυτό που νομίζουμε ότι θέλουμε.
Και ενδεχομένως αυτός είναι ο λόγος, ο πιο στερνός και ο πιο απλός που χρειάζεται να ακούν και τα παιδιά.
Θα ήταν καλό να διαμορφώσουμε εν καιρώ μια βάση σκέψης τέτοια που να μας εκθέτει μπροστά στο διαρκώς ανικανοποίητο, χωρίς την ελπίδα ότι αυτό μπορεί ποτέ να πληρωθεί.
Υπό αυτό το πρίσμα τα προϊόντα δεν θα έχουν καταρχάς συναισθηματική υπεραξία για εμάς ή τα παιδιά. Αν βγούμε απ’ τη θέση του υλικού καταναλωτή, αν το επιτρέψουμε αυτό στον εαυτό μας, ίσως γίνουμε διαφορετικοί καταναλωτές. Καταναλωτές ονείρων, επιθυμιών και σκέψης.
Κι έτσι θα δείξουμε στα παιδιά πως μπορούν να υπάρχουν ως «καταναλωτές». Και ότι εντέλει το ξόδεμα και η πράξη του καταναλώνω, μπορεί εύκολα να αποσυνδεθεί από τον καπιταλισμό και το σύστημα που κουβαλάει μαζί του.