Μαριλίτσα ΚωνσταντοπούλουΜπορεί ένας φόνος να καθίσταται λογικός;
Φόνος…Πολλοί είναι οι λόγοι που μπορούν να οπλίσουν το χέρι κάποιου. Οι ειδήμονες της εγκληματολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής είναι μάλλον οι αρμόδιοι να αναφερθούν εκτενώς στο ζήτημα, διερευνώντας τα κίνητρα του εγκληματία και τις γενεσιουργούς αιτίες που συνθέτουν μια εγκληματική προσωπικότητα.
Φυσικά είναι αναρίθμητοι οι τρόποι τέλεσης ενός εγκλήματος, που σίγουρα δεν θα πάψουν πολλές φορές να μας εκπλήσσουν για το πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη φύση διαπερνώντας εκείνη τη λεπτή γραμμή που οριοθετεί το νήμα της ανθρώπινης ζωής.
Και φυσικά υπάρχουν αναρίθμητες επιστημονικές μελέτες που μπορούν να δώσουν απαντήσεις.
Σε αυτό το άρθρο δε θα ασχοληθούμε με ψυχικές διαταραχές και προβληματικές προσωπικότητες ούτε με ανθρωποκτονίες τελούμενες σε βρασμό ψυχικής ορμής.
Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι η περίπτωση των ανθρώπων εκείνων που φέρουν όλα τα χαρακτηριστικά του μέσου-κανονικού-φυσιολογικού ανθρώπου που μπορεί να εγκληματήσει.
Βέβαια, έχουμε ακούσει, ότι όλοι είμαστε δυνητικοί εγκληματίες, πράγμα που σημαίνει ότι καθένας από εμάς θα μπορούσε, εάν συντρέξουν ορισμένες προϋποθέσεις, να οδηγηθεί στο έγκλημα. Αυτή είναι μια διαφορετική περίπτωση.
Διερωτώμενοι για το ποιο είναι το βασικό ανάχωμα στο να μην σκοτώσει κάποιος, με αναφορά στην κατηγορία όλων εκείνων που φέρουν τα χαρακτηριστικά μιας συγκροτημένης προσωπικότητας μη παρεκκλίνουσας από το μέσο πρότυπο, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, ότι είναι τέσσερις οι βασικοί λόγοι για να μην σκοτώσει κάποιος. Κάποιος από εμάς.
Τέσσερις λόγοι που αν συντρέξουν σωρευτικά, σε μια μη διαταραγμένη προσωπικότητα, δεν υπάρχει απολύτως κανένα κώλυμα στο να μην σκοτώσει κάποιος.
1. Ο σεβασμός στην αξία της ανθρώπινης ζωής
Το πρώτο πράγμα που διδασκόμαστε από μικροί και βασική προϋπόθεση του να μην γίνουμε ζούγκλα -με ό,τι αυτό σημαίνει- είναι ο σεβασμός στην αξία της ανθρώπινης ζωής.
Η σημασία, που δίνουμε στην έννοια της ανθρώπινης ζωής, σεβόμενοι τον άνθρωπο και κατανοώντας την μοναδική αξία της ζωής. Μια αξία που αν εκλείψει το αποτέλεσμα είναι μη επανορθώσιμο.
Θεμελιώδης αξία της κοινωνίας και απαρχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τί θα μας χώριζε από τα ζώα αν αρχίζαμε να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο; Δεν το κάνουμε γιατί κατανοούμε τη σημαντικότητα και τη μοναδικότητα της ζωής ως ενός μεγέθους ανεπανάληπτου.
Το πρώτο που ορίζει αυτή την αντίληψη είναι η ηθική στο μέτρο που συγκλίνει μεταξύ διαφορετικών ηθικών αντιλήψεων κι επιβάλλει τον σεβασμό προς το υπέρτατο αγαθό.
2. Ο φόβος της φυλακής
Αλλιώς, ο φόβος της επίγειας τιμωρίας. Η ανθρώπινη αξία είναι νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, που προστατεύεται απόλυτα. Το δικαίωμα στη ζωή είναι απόλυτο και απαραβίαστο.
Κανείς δεν επιτρέπεται να το παραβεί. Η παραβίαση του εν λόγω δικαιώματος τιμωρείται. Η τιμώρηση φυσικά διαφέρει ανάλογα με τις συνθήκες κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης, ενώ προβλέπονται και περιπτώσεις στις οποίες ο δράστης του εγκλήματος μπορεί να μείνει ατιμώρητος. Αυτό βέβαια δεν είναι ο κανόνας.
Ο κανόνας είναι η τιμωρία, πολύ πιθανώς ο εγκλεισμός σε κάποιο σωφρονιστικό κατάστημα, μια ιδέα που σίγουρα επισύρει τρόμο στην σκέψη, αν σκεφτούμε πόσο εγκλωβισμένοι θα αισθανόμασταν κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, χωρίς εναλλαγή παραστάσεων, χωρίς προοπτική.
Πόσο βασανιστικά θα κυλούσαν τα λεπτά και πόσο θα μας φόβιζε ένα τέτοιο επικείμενο αδιέξοδο. Ένας ανασταλτικός παράγοντας. Όχι για όλους βέβαια. Ίσως για τους πιο σκεπτικούς.
3. Ερινύες μιας αδύναμης προσωπικότητας
Το ότι όλοι οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους είναι κοινή παραδοχή. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες ψυχικές αντοχές ώστε να βιαιοπραγήσουν, πόσο μάλλον, να προχωρήσουν στην παράβαση του “ου φονεύσεις”. Από την σκέψη της διάπραξης ενός τόσο σοβαρού αδικήματος μέχρι την υλοποίησή του υπάρχει μια τεράστια απόσταση που χρειάζεται να διανυθεί.
Οι περισσότεροι το έχουν σκεφτεί. Πόσοι, όμως, θα μπορούσαν να το κάνουν πράξη;
Ακόμα και σε περίπτωση υπέρτατης ανάγκης που θα δικαιολογούσε την όξυνση εγκλημάτων σκέψης δεν σημαίνει ότι ο καθένας θα ήταν πράγματι ικανός να προβεί στη διάπραξη του εγκλήματος χαίροντας νηφαλιότητας και ψυχικής ηρεμίας.
Ας σκεφτούμε το χαρακτηριστικό παράδειγμα του Ρασκόλνικωφ, του ντοστογιεφσκικού ήρωα που ταλαντεύεται μεταξύ δύο κόσμων, του καλού και του κακού, παραδεχόμενος το έγκλημά του και υποκύπτοντας τελικά στις τύψεις του. Ένας φανταστικός ήρωας-σύμβολο που υποφέρει από τις εσωτερικές διαμάχες της συνείδησής του.
4. Θρησκεία: ο φόβος της μεταθανάτιας τιμωρίας
Άλλη μια αποτρεπτική παράμετρος και βασικός δικαιολογητικός λόγος της ύπαρξης των θρησκειών. Κατά τη χριστιανική θρησκεία η πρώτη από τις δέκα εντολές που δόθηκε προς τον Μωυσή στο όρος Σινά.
Ο φόβος του άγνωστου μεταθανάτιου δρόμου, μια αβέβαιη μελλοντική υπερφυσική τιμωρία, ο φόβος ίσως του κακού που θα επιστραφεί.
Η ανεπαλήθευτη πεποίθηση ότι κάποια αόρατη άγνωστη δύναμη ταυτιζόμενη με την έννοια του Θεού θα σε τιμωρήσει για την παραβατική συμπεριφορά σου με αποτέλεσμα να «καίγεσαι εσαεί στα καζάνια της κολάσεως» για την διαπραχθείσα αμαρτία.
Δυστυχώς, έχουμε βέβαια και τα παραδείγματα θρησκειών, οι εκπρόσωποι των οποίων εξωθούν ακριβώς στο αντίθετο στο βωμό της επικράτησής τους, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Τέσσερις λόγοι αποθαρρυντικοί έκαστος ξεχωριστά για την διάπραξη ενός φόνου.
Αν όμως και οι τέσσερις στην αρνητική τους διάσταση πληρούνται στο ίδιο πρόσωπο; Κάποιος που δε διδάχθηκε την σημασία της ανθρώπινης ζωής ή που πολύ απλά δεν την ασπάζεται αποδεχόμενος για παράδειγμα το νόμο του ισχυρού.
Κάποιος που δε φοβάται τη φυλακή γιατί ίσως απλά να μην σκέφτεται κυριολεκτικά το ενδεχόμενο να συλληφθεί και να μείνει έγκλειστος με ό,τι αυτό σημαίνει.
Κάποιος που δεν είναι καταδικασμένος να υποφέρει από τις τύψεις της συνείδησής του ίσως γιατί διαθέτει μια ψυχοσύνθεση τόσο ισχυρά συγκροτημένη που δεν υποκύπτει σε συνειδησιακές καταπτώσεις.
Και κάποιος που ίσως να μην πιστεύει στο Θεό, σε αυτό το κάτι που νοηματοδοτεί τα πράγματα ώστε να μη φοβάται τίποτα. Κάποιος που δεν έχει να χάσει απολύτως τίποτα.