Θάνος ΕζίρογλουΜισέλ Φουκώ: ένας μεγάλος διανοητής του 20ου αιώνα που πρέπει να γνωρίσεις!
Λίγα πράγματα για την ζωή του
Γεννημένος στα 1926 σε ένα καθολικό αστικό περιβάλλον, στο Πουατιέ, ο Μισέλ Φουκώ γιος χειρουργού, έμελλε να αποτελέσει τη σημαντικότερη μεταπολεμική προσωπικότητα. Τάραξε τις αστικές κοινωνίες που ζούσαν υπό τη σκιά του Β’ παγκοσμίου πολέμου.
Σπούδασε στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Γαλλίας, ασκήθηκε στα πλαίσια του ”παράδοξου’‘ για την εποχή του έρωτα, ενώ την εποχή της μαθητείας του στο Ecole Normale Superieure συνδέθηκε με τον κομμουνισμό. Μεγάλος στοχαστής του Μάη του ’68, χωρίς να συνδεθεί με τα γεγονότα. Είναι από τους πιο σημαντικούς δομιστές φιλοσόφους του 20ου αιώνα.
Έντονη επίδραση άσκησαν πάνω του τα γραπτά του Νίτσε καθώς ταυτίστηκε με τις απόψεις περί τέλους της δυτικής κοινωνίας και της βάσης της, του ορθολογισμού. Έλαβε δίπλωμα ψυχολογίας διδάσκοντας το αντικείμενο αυτό στο Πανεπιστήμιο της Λιλ. Πεθαίνει στα 1984 λόγω επιπλοκών από τον ιό του AIDS.
Παρακάτω αναλύουμε μερικά βασικά σημεία της θεωρίας του.
Απαιτείται ένας διαφορετικός τρόπος θέασης της εξουσίας. Όλες οι κοινωνικές περιστάσεις επιβάλλουν σχέσεις εξουσίας επιβάλλοντας ανισότητες, παράγοντας πραγματικότητα και δίνοντας θετικές διαστάσεις στην γνώση, για αυτό και η εξουσία είναι ανθεκτική. Ξεπερνά τη νομιμότητα, ασκείται και δεν επιβάλλεται. Στη τελική, η κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς σχέσεις εξουσίας.
“Με τον όρο εξουσία, νομίζω πως πρέπει καταρχήν να εννοούμε το πλήθος των σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στον χώρο όπου ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους. Το παιχνίδι που μέσα από αδιάκοπους αγώνες και συγκρούσεις τις μεταμορφώνει, τις ενδυναμώνει, τις αντιστρέφει. Τα στηρίγματα που αυτές οι σχέσεις δύναμης βρίσκουν αναμεταξύ τους έτσι που σχηματίζουν αλυσίδα ή σύστημα, ή, αντίθετα, τις αναντιστοιχίες, τις αντιφάσεις που απομονώνουν τη μια από την άλλη. Τις στρατηγικές τέλος, μέσα στις οποίες ενεργοποιούνται και που το γενικό τους σχέδιο ή η θεσμική τους αποκρυστάλλωση υλοποιούνται στους κρατικούς μηχανισμούς, στη διατύπωση του νόμου, στις κοινωνικές ηγεμονίες”.
Από το βιβλίο του «Ιστορία της σεξουαλικότητας».
Στα βιβλία του με τίτλο Ιστορία της Σεξουαλικότητας, υποστηρίζει, με σκοπό να αλλάξει την εικόνα του παρελθόντος, πως η ταυτότητα μας -η κοινωνική κυρίως- ορίζεται με τη σεξουαλικότητα. Η ύπαρξή μας στη κοινωνία μετά τον 18ο αιώνα είναι μια μυστικότητα, μια προσπάθεια περιθωριοποίησής της, καθώς υιοθετεί αρνητική στάση απέναντί της. Διαμορφώνει τα άτομα ψυχολογικά και ηθικά.
“Πάνω στο σεξ, η εξουσία εφαρμόζει μόνο ένα νόμο απαγορευτικό. Σκοπός της: ν’ απαρνηθεί το σεξ τον εαυτό του. Μέσα της: η απειλή της τιμωρίας που δεν είναι άλλη από την εξάλειψή του. Απαρνήσου τον εαυτό σου, αλλιώς βγαίνεις από τη μέση. Μην εμφανίζεσαι, αν δεν θες να εξαφανιστείς. Η ύπαρξη σου δεν θα διατηρηθεί παρά μόνο με το τίμημα της εκμηδένισης της. Η εξουσία δεν περιορίζει το σεξ, παρά με μια απαγόρευση που παίζει με την εναλλαγή ανάμεσα σε δυο ανυπαρξίες. Αυτή η απαγόρευση υποτίθεται ότι παίρνει τρεις μορφές: να βεβαιώνει πως αυτό δεν επιτρέπεται, να εμποδίζει αυτό να ειπωθεί, να αρνιέται ότι αυτό υπάρχει”.
Από το βιβλίο «Δίψα της γνώσης».
Μια έννοια που κρύβεται αρκετά καλά για τον Φουκώ με τη βοήθεια του οποίου ανατέλλει μια νέα εποχή σχέσης λογικής και παραλογισμού. Στο βιβλίο του «Η ιστορία της τρέλας» γραμμένο το 1961 πραγματοποιεί μια περιδιάβαση στην ιστορία της τρέλας ανά τους αιώνες και στον τρόπο αντιμετώπισης της. Καταλήγει στο συμπέρασμα πως αντιμετωπίσθηκε όπως η λέπρα με τον εγκλεισμό ατόμων σε ιδρύματα.
Αποτελεί προϊόν του συστήματος και του ορθού λόγου με σκοπό τη προστασία των υγιών ατόμων της κοινωνίας. Η νίκη της λογικής απέναντι στον παραλογισμό είναι πλασματική και δημιούργημα των κοινωνικών συμβάσεων προερχόμενες από τις κυβερνήσεις, στοιχείο που αποδεικνύει πως είναι δύσκολο να αλλάξει μια δομή.
Η κοινωνία στην οποία ζούμε είναι έντονα πειθαρχημένη, όπως υποστηρίζει στο δοκίμιό του Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής. Σε αυτό συνέβαλαν τα στρατόπεδα, τα σχολεία κλπ με σκοπό να επιβάλλουν ένα κανονιστικό πλαίσιο ζωής και να απομακρύνουν ότι δε θεωρούνταν φυσιολογικό. Ο σύγχρονος καπιταλισμός αντικατέστησε τη μεσαιωνική μοναρχία μέσω της παραπάνω «πολιτικής τεχνολογίας», όπως την ονομάζει ο ίδιος.
Χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τον πανοπτισμό του Jeremy Bentham, ένα αρχιτεκτονικό μοντέλο με το οποίο ο κρατούμενος ελέγχεται στα πάντα, όπως κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα και η αστυνομία. Το δοκίμιο του ανήκει στην εποχή κατά την οποία καθιερώθηκε ως «επαναστάτης διανοούμενος», ανιχνεύει τα συστήματα των ποινών και υποστηρίζει πως η γνώση ελέγχεται. Στη τελική, ο άνθρωπος είναι το μέσο που χρησιμοποιεί η εξουσία για να ασκηθεί.
Στο σημείο αυτό θα αφήσουμε τον ίδιο τον Φουκώ να μας μιλήσει.
“Μολονότι, από τον δέκατο όγδοο αιώνα, ο συγγραφέας παίζει το ρόλο του ρυθμιστή του φανταστικού, έναν ρόλο πολύ χαρακτηριστικό της βιομηχανικής και αστικής κοινωνίας της εποχής μας, του ατομικισμού και της ατομικής ιδιοκτησίας, παρ’όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές μετατροπές που συντελούνται, δεν μοιάζει απαραίτητο να παραμείνει η λειτουργία του συγγραφέα ως έχει, σε ό, τι αφορά τη μορφή, την περιπλοκότητα, ακόμη και την ύπαρξή της. Πιστεύω ότι όσο η κοινωνία μας αλλάζει, τη στιγμή ακριβώς που βρίσκεται σε διαδικασία αλλαγής, η λειτουργία του συγγραφέα θα εξαφανιστεί, με τέτοιον τρόπο, ώστε η φαντασία και τα πολύσημα κείμενά της θα λειτουργήσουν ξανά σύμφωνα με έναν άλλο τρόπο, αλλά πάντα με ένα σύστημα περιορισμού, που δεν θα είναι πλέον ο συγγραφέας αλλά που θα πρέπει να καθοριστεί ή ίσως να δοκιμαστεί.”
Ο Μισέλ Φουκώ αποτελεί έναν διανοούμενο- μεταμοντερνιστή, δομιστή, φιλόσοφο και ψυχολόγο- που ήρθε να ασκήσει, με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, φόβο στο συλλογικό νου.
