SunkissedΣυζητώντας με την Μαριάννα Κατσουλίδη στο Homesick!
Πρωτογνώρισα την Μαριάννα μέσω της δουλειάς της Animus-Anima(l) λάτρεψα την παιδικότητα και την δραματικότητα της τέχνης και όπως λέει η ίδια:
Λατρεύω την παιδικότητα. Πιστεύω ότι δεν θα γεράσω – θα μεγαλώσω, εντάξει, αλλά… η παιδικότητα δεν είναι αυτό που νομίζουμε, το αφελές, έχει μια αγνότητα, μία αθωότητα, εκεί εστιάζω.
Τα παιδιά θα πουν αυτό που είναι. Και σε νοιώθουν τα παιδιά, σε διαβάζουν σαν ανοιχτό βιβλίο. Έχουν κάτι που το ξεχνάμε μεγαλώνοντας για κοινωνικούς λόγους και γιατί πρέπει να μπούμε σε κοινωνικούς κανόνες, όμως νομίζω ότι κάποια (ωραία) στοιχεία μπορούμε να τα κρατήσουμε σε μια ενήλικη προσωπικότητα.
-Τώρα από όλα αυτά που κάνεις, ποιο είναι το Νο1 σου;
Κύρια ασχολία μου είναι η ζωγραφική. Δεν είναι Νο1 σε χρόνο που αφιερώνω φέτος, γιατί υπάρχει και το θέμα του βιοπορισμού κι έχω αποφασίσει να μην κάνω εκπτώσεις στην ζωγραφική μου για βιοπορισμό. Για αυτό διδάσκω και η ζωγραφική είναι το έξτρα μου. Οπότε η διδασκαλία μου προσφέρει τα προς το ζην, αλλά συντηρεί και την ζωγραφική μου, γιατί οι ζωγράφοι δυστυχώς είμαστε χορηγοί του εαυτού μας -και μάνατζερ και τα υλικά μας και εκθέσεις και όλα. Είχα τύχη να διδάσκω από πολύ νωρίς, κλείνω φέτος 12 χρόνια, και ενώ στην αρχή νόμιζα ότι μάλλον δεν θα μου άρεσε, τελικά η διδασκαλία μου δίνει πολλά, μου αρέσει πάρα πολύ. Πιστεύω ότι θα το έκανα ακόμη κι αν δεν είχα ανάγκη τα χρήματα.
Άρα τώρα έχω αυτά τα τρία, με το μεταπτυχιακό μαζί, και το καθένα «κουμπώνει» με το άλλο. Η ζωγραφική είναι άλλο πράγμα, είμαι εγώ με εμένα, είναι μοναχική διαδικασία, είναι ψυχαναλυτική διαδικασία, στο εργαστήριό μου, μόνη μου, με τους στόχους μου, μακροπρόθεσμους – βραχυπρόθεσμους. Η διδασκαλία είναι:
1ον τι ξέρω; και αν αυτό που ξέρω το περνάω καλά; με πιάνει ο άλλος; και 2ον το ότι βλέπεις έναν άλλον άνθρωπο να προχωράει, να εξελίσσεται, να βρίσκει το προσωπικό του ύφος, με τη δική σου συμβουλή και στήριξη. Κι έχω σχέσεις πολύ στενές με τους μαθητές μου, ειδικά με όσους έχω πολλά χρόνια, αναπτύσσεται οικογενειακή σχέση, δεν είναι κάτι το απρόσωπο. Και τρίτο είναι το art therapy που πάντα με έλκυε.
Στην σχολή, όταν ήμουν φοιτήτρια, είχε γίνει μια διάλεξη με θέμα “ψύχωση και τέχνη” και λέω «εδώ είμαστε, αυτό θέλω να κάνω». Είδα ότι η τέχνη είναι πράγματι εργαλείο θεραπευτικό, το είδα στον εαυτό μου αλλά και στους άλλους. Βγαίνει ο χαρακτήρας, βγαίνουν τα πάντα. Ήθελα να το κάνω σωστά και έχω ξεκινήσει Μεταπτυχιακό στην Εικαστική θεραπεία, στο Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας, στην ουσία είναι εκπαίδευση, είναι 5 χρόνια.
-Κάνεις art therapy στον ίδιο σου τον εαυτό;
–Εννοείται ότι κάνω art therapy στον εαυτό μου, είναι και υποχρεωτικό στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, κάνω και πρακτική, φέτος είμαι σε ένα οικοτροφείο ψυχογηριατρικό, και σε μια άλλη δομή που είναι για ασθενείς ψυχωσικούς, με διανοητική υστέρηση κλπ. Είναι απίστευτη εμπειρία. Οπότε είναι και το πρόγραμμα ένα παζλ, αλλά και το καθένα κάπου έρχεται και «κουμπώνει.»
-Πώς διάλεξες το μεταπτυχιακό σου;
Το μεταπτυχιακό δεν το διάλεξα, με διάλεξε. Δεν θα πήγαινα να κάνω οποιοδήποτε μεταπτυχιακό, για το χαρτί καθώς έχω ήδη κάνει ένα 2ετες Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Σκέφτηκα ότι και να μην το χρησιμοποιήσω ποτέ επαγγελματικά, είναι εμπειρία, υλικό που με έχει βελτιώσει. Αυτά που μαθαίνω, που διαβάζω, που αναγκάζομαι να ενσωματώνω στην ζωή μου, με κάνουν καλύτερο άνθρωπο και καλλιτέχνη. Βλέπω και τη δική μου τη ζωγραφική με άλλο μάτι.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι μια διαδικασία, όπου ο άνθρωπος κάνει ένα δημιούργημα -όχι απαραίτητα ζωγραφική εικόνα, μπορεί να είναι γλυπτό, κατασκευή, κάτι εικαστικό- και ο θεραπευτής βοηθάει τον άνθρωπο ώστε ο ίδιος να βγάλει τα συμπεράσματά του από αυτή την εικόνα, και να προχωρήσει. Είναι σαν ψυχοθεραπεία αλλά δεν υπάρχει μόνο θεραπευόμενος-θεραπευτής, υπάρχει ανάμεσά μας και η εικόνα, που είναι ασυνείδητη διαδικασία.
Δεν είναι όπως η ζωγραφική που ζωγραφίζεις ένα έργο 3,5 μήνες. Αυτό το έργο γίνεται μέσα σε λίγη ώρα. Οπότε είναι αυθόρμητο, δεν έχει να διορθώσεις, δεν υπάρχει τυχαίο. Το τυχαίο κάτι σημαίνει, το χρώμα που διάλεξες, το υλικό, το χαρτί, τι μέγεθος καταλαμβάνει η ζωγραφιά σου στο χαρτί, μαθαίνεις να διαβάζεις τα πάντα. Και έχεις μια αίσθηση, δεν είναι μόνο νοητική διαδικασία, πρέπει να είσαι συνδεδεμένος για να πιάσεις πράγματα. Αλλά το έχω δει ότι λειτουργεί. Το είδα στον εαυτό μου πρώτα.
Ένας εξαιρετικός ψυχίατρος, ο Άρης ο Λιάκος -είμαστε συνάδελφοι πλέον γιατί μόλις πήρε σύνταξη, έδωσε και πέρασε Καλών Τεχνών- έδωσε μια διάλεξη τότε στη Σχολή και είχε παρομοιάσει τους πρωτόγονους με τους ψυχικά ασθενείς και με κάποια παιδιά με ανίατες ασθένειες, όσον αφορά το πώς ζωγράφιζαν για να ξορκίσουνε.
Δηλαδή υπάρχουν πολλές διαφορετικές ιδιότητες στην ζωγραφική. Να προσελκύσεις, να ξορκίσεις, να διακοσμήσεις, να ηρεμήσεις. Στην τωρινή κουλτούρα, θεωρούμε την ζωγραφική πολυτέλεια. Ενώ στην ουσία η δημιουργία είναι εγγενής ανάγκη του ανθρώπου. Υπάρχουν άνθρωποι σε ψυχιατρεία που δεν μπορούν να μιλήσουν, δεν έχουν καν έναρθρο λόγο, και ζωγραφίζουν καταπληκτικά και επικοινωνούν μέσα από αυτό. Είναι γλώσσα επικοινωνίας και μάλιστα παγκόσμια, αν θέλεις.
Οπότε δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον, με την κρίση κλπ, αλλά ξέρω ότι εγώ θα βγω “πλουσιότερη”, εμπλουτισμένη καλύτερα από αυτό το πράγμα.
Και σίγουρα σε έχει συνεπάρει…
Με έχει συνεπάρει. Δεν κάνω πράγματα στην ζωή μου που δεν με συνεπαίρνουν. Δεν γίνεται να κάνω αλλιώς. Έχω αναγκαστεί να κάνω πράγματα που δεν μου αρέσουν, αλλά όταν μπορώ να επιλέξω, δεν κάνω πράγματα που δεν μου αρέσουν. Κι αυτό λέω στους μαθητές μου, τώρα με την κρίση. Τους λέω, τι προτιμάς; Να κάνεις κάτι, να τρως όλη σου τη μέρα, να μην αμείβεσαι καλά και να δυστυχείς; Ή να κάνεις κάτι όλη σου την ημέρα, να αμείβεσαι λίγο (δυστυχώς ) αλλά να είσαι ευτυχισμένος; Αφού τα ίδια θα παίρνεις, μη σου πω και χειρότερα.
Θεωρώ εξάλλου ότι από εκεί ξεκινάνε πάρα πολλά προβλήματα, και στις σχέσεις και παντού, όταν δηλαδή οι άνθρωποι δεν κάνουν στη ζωή τους αυτό που πραγματικά επιθυμούν.
Εγώ για παράδειγμα ήμουν στην 1η δέσμη για Αρχιτεκτονική, ήθελα να τελειώσω Αρχιτεκτονική και να δώσω κατατακτήριες για Καλών Τεχνών. 5 και 5, 10 χρόνια. Κάνω όλη την προετοιμασία και ξαφνικά ξυπνάω ένα πρωί τα Χριστούγεννα και λέω στους γονείς μου δεν θα ξαναπάω. Εμένα με ενδιέφερε η διακόσμηση, όχι να σχεδιάζω κτήρια αλλά βασικά η διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Οπότε με την Καλών Τεχνών, το καλύπτω μια χαρά αυτό το κομμάτι.
Γιατί είναι στην ουσία χρώμα, σχέδιο, σύνθεση. Στα ΤΕΙ διακόσμησης, οι ζωγράφοι διδάσκουν σχέδιο, χρώμα στο χώρο κλπ. Και πολλοί αρχιτέκτονες που γνωρίζω, στην πραγματικότητα Καλών Τεχνών ήθελαν να πάνε. Αλλά φοβήθηκαν, τότε ήταν και της μόδας οι δικηγόροι, οι αρχιτέκτονες, όπως αργότερα οι γραφίστες, πολλοί πήγαν εκεί.
-Εχεις πάντως ασχοληθεί με πολλά, με το design…
Έχω τεράστια αγάπη με το design. Δεν δηλώνω διακοσμήτρια, είμαι ζωγράφος – εικαστικός και δεν δηλώνω διακοσμήτρια σε καμία περίπτωση αλλά σίγουρα είναι από τα αγαπημένα μου χόμπι. Παλιά πράγματα, έπιπλα, να φτιάξω μόνη μου, να τρίψω, να βάψω, να βάλω αυτό εδώ, το άλλο εκεί… να κάνω mix & match.
Κι αυτό θα μου άρεσε πάρα πολύ να το κάνω επαγγελματικά, είναι θέμα αίσθησης. Έχω αναλάβει και δουλειές (σπίτια, ιατρεία, μπαρ) και όσο μπορώ το εκφράζω και στο δικό μου σπίτι. Έχω αλλάξει πολλά σπίτια και πολλές φάσεις και, ανάλογα με το μέσα, πάει και το απ’έξω. Έχω περάσει πράσινη περίοδο, κόκκινη, γκρι… Είχα φτιάξει ένα μπάνιο στο εργαστήριό μου μόνο κόκκινο – πράσινο, μεξικάνικο στυλ. Και ντυνόμουν και πράσινα τότε, στην πράσινη περίοδο. Τώρα είμαι σε άλλα χρώματα. Στα μπλε, στα μαύρα, στα κόκκινα, στις ώχρες, έχω εμπλουτίσει.
-Στην ζωγραφική σου, έχεις περάσει «μαύρη περίοδο»;
Πολλές, πάρα πολλές. Εννοείται. Αλλά δεν το βγάζω. Με βλέπουν οι άλλοι και λένε «ο πιο χαρούμενος άνθρωπος στον κόσμο» δεν βγάζω σκοτάδι -θεωρώ. Μέσα μου όμως έχουν υπάρξει πολύ μαύρες περίοδοι. Αυτό είχε βγει πολύ σε μια δουλειά μου, με συμβολικό τρόπο, στην πτυχιακή μου, που ήταν το «χάπι end».
Είχε να κάνει με οικογενειακές ιστορίες, με γυναίκες, με τον εαυτό μου (σε φωτογραφία, δεν έχω ζωγραφίσει τον εαυτό μου ποτέ). Είχα κάνει μεταξοτυπικά τυπώματα τον εαυτό μου, την γιαγιά μου, την μητέρα μου, που μπλέκονταν και δεν ήξερες ποια είναι ποια, μοιάζαμε κιόλας… Και ήταν πολύ σουρεάλ, dark πέρα για πέρα, και λίγο τραγικό γιατί εν μέσω της πτυχιακής πεθαίνει η γιαγιά και μένω εγώ με τα τελάρα, τα huge τελάρα, παντού η γιαγιά κι εγώ, και λέω τώρα… τι κάνουμε; Αλλά το εκτόνωσα.
Εκεί διαπραγματεύτηκα το φόβο του θανάτου, της ανυπαρξίας,των γηρατειών. Η γιαγιά, μετά ακολουθεί η μαμά και ακολουθεί… ποιος; Εγώ. Είδα μια γυναίκα πανέμορφη, δραστήρια, να μαραζώνει να γίνεται ένα άλλο πλάσμα. Και ήμουν κι εγώ dark. Και ντύσιμο, και μέσα και έξω, και δαχτυλίδι –νεκροκεφαλή.
Εδώ μου κάνεις ωραία πάσα.
Θεωρώ το dark πολύ παρωχημένο. Όλοι οι άνθρωποι περνάμε περιόδους δύσκολες. Μπορεί να έχουμε κάποιο πρόβλημα με την υγεία μας, με τη σχέση μας, με την οικογένειά μας, με τη δουλειά μας. Δεν είναι ανάγκη να το κάνεις αυτό το πράγμα λάβαρο. Εμένα με ενδιαφέρει η μετουσίωση, ότι αυτό το μετουσιώνω. Δεν είναι να περιφέρω την δυστυχία μου, δημιουργεί κάποια συγκίνηση αλλά αυτό είναι εύκολο και λίγο πασέ. Δηλαδή ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ντε και καλά δυστυχισμένος και ατημέλητος.
Ένας κύριος μου έχει πει την ατάκα «Ζωγράφος είστε; Είστε πολύ ωραία για ζωγράφος». Ο κόσμος έχει στο μυαλό του μια Φρίντα Κάλο ταλαιπωρημένη και τον βαν Γκογκ που έκοψε το αυτί του. Άμα δεν είσαι ταλαιπωρημένος δεν κάνεις καλή τέχνη δηλαδή; Μπορεί να κάνω και dark πράγματα αλλά όχι «δείτε με πόσο δυστυχισμένη είμαι» και να “πουλάω” αυτό το πράγμα. Θα το κάνω συμβολικά, να πιάσει ο θεατής το συναίσθημα.
Εγώ προσωπικά δεν μπορώ να είμαι πολύ down. Έχω κόφτη, γιατί είμαι φύση αισιόδοξη. Θα πέσω στο πάτωμα αλλά θα πω «φτάνει τώρα σηκώνομαι». Και νομίζω η τέχνη αυτό πρέπει να κάνει. Δεν θέλω να βγάζει ο άλλος μόνο δυστυχία. Η τέχνη δεν είναι υποτιμητικό να δείχνει και κάτι όμορφο. Όμορφο χρωματικά, σχεδιαστικά, ονειρικό, λίγο μαγικό. Τον “τρώμε” τον ρεαλισμό κάθε μέρα, σκληρό και ωμό. Λίγη μαγεία δε βλάπτει, τουναντίον.
Βλέπεις ότι ο κόσμος πλέον δεν ερωτεύεται, δεν φλερτάρει, δεν διασκεδάζει, δεν γελάει, είμαστε όλοι σφιγμένοι, στρεσαρισμένοι. Είναι πολύ επικίνδυνο αυτό. Το βλέπω, το αναγνωρίζω, δεν το κρύβω, και στον εαυτό μου όταν συμβαίνει, αλλά λέω «πάμε, προχωράμε».
-Τι σε έχει επηρεάσει ζωγραφικά;
Ένας αγαπημένος μου ζωγράφος για παράδειγμα, που έχει το φανταστικό στοιχείο, πολύ γνωστός και κλασικός, είναι ο Σαγκάλ. Όταν είδα Σαγκάλ από κοντά, έκλαψα. Μολονότι η χρωματική του παλέτα δεν μοιάζει με την δική μου, ούτε η γραφή του. Σαν προσωπικότητα, εμένα πάντα μου άρεσαν οι άνθρωποι που ήταν ήρεμοι και στην ζωή τους, υποστήριζαν την τέχνη τους απλά και χαλαρά. Με έχει επηρεάσει και ο Ματίς, αλλά και ο Κουνς –που είναι άλλη φάση βέβαια, εντελώς το ανάποδο. Όμως έχει ένα κιτς η τέχνη του και μια παιδικότητα, που λατρεύω.
Μου αρέσει πολύ ο Ρίχτερ, που επίσης η δουλειά του δεν έχει σχέση με την δικιά μου, ο Χώκνεϊ, ο Χόπερ, ζωγράφοι που τους βλέπω και συγκινούμαι, αλλά οι δουλειές μας δεν μοιάζουν.
Μπορεί να μας αρέσουν πολλά διαφορετικά πράγματα. Το τι μου αρέσει να ζωγραφίζω, είναι ένα άλλο πράγμα. Το λέω και στους μαθητές μου. Μου αρέσει μια καλή θαλασσογραφία, ένα ωραίο τοπίο, ένα ωραίο πορτραίτο. Η καλή ζωγραφική είναι πάντα καλή ζωγραφική. Μου αρέσει και ο ρεαλισμός και η αφαίρεση. Θα το αγόραζα, π.χ. Αλλά εμένα δεν μου αρέσει να το κάνω, προς το παρόν. Πάντα με την ευελιξία ότι μπορεί του χρόνου να μιλάω διαφορετικά. Έχω κι άλλες επιρροές, όχι απαραίτητα εικαστικές.
Και σίγουρα με έχει επηρεάσει και ο πατέρας μου σε ένα βαθμό, όμως οι δουλειές μας δεν μοιάζουν. Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον τέχνης, οπότε όλα αυτά δουλεύουν από μόνα τους. Αυτό που έχω πάρει από τον πατέρα μου και χαίρομαι για αυτό, είναι ότι δεν κόλλησε σε ένα πράγμα, να κάνει 60 χρόνια το ίδιο. Πειραματίζεται και τολμάει συνέχεια να αφήνει πίσω του και να λέει όχι, “τώρα μου αρέσει κάτι άλλο”. Εκεί επηρεάστηκα θετικά. Και σαν χαρακτήρας, ενώ είμαι πολύ σταθερός άνθρωπος, δεν αλλάζω εύκολα γνώμη, όμως δεν θέλω να έχω παρωπίδες, θέλω να δίνω στον εαυτό μου την ελευθερία να τολμήσω να πω «μπράβο, ωραία δουλειά, επιτυχημένη, αλλά τώρα δεν θέλω να κάνω αυτό, θέλω να κάνω το άλλο.»
Και την τόλμη στο χρώμα, έχω πάρει από τον πατέρα μου, είναι και το DNA στη μέση, και η μητέρα μου είναι γραφίστας, την θυμάμαι από μικρή που δούλευε τότε μακέτες στο χέρι, με τους μαρκαδόρους, ήταν το κλίμα όλο. Αλλά δεν μου είπαν ποτέ «να γίνεις ζωγράφος», ίσα ίσα μου έλεγαν διάφοροι -και το σκεφτόμουν κι εγώ- «θα σε συγκρίνουν με τον μπαμπά σου». Αλλά είχα την σιγουριά ότι θα είμαι κάτι διαφορετικό. Και έχει να κάνει πολύ και με το ψυχολογικό μου, το ψάξιμο μέσα μου, τα διαβάσματά μου, τις συνειδητοποιήσεις μου.
Η δουλειά μου συνήθως προηγείται της ζωής μου. Κάνω κάτι και μετά από μήνες βλέπω ότι τελικά με αφορούσε. Έχω τόσα πολλά μέσα στο κεφάλι μου, την φαντασία μου, που δεν χρειάζομαι εξωτερικό ερέθισμα, το εξωτερικό ερέθισμα είναι το trigger. Κόλλησα με τις πορσελάνες και τα παιχνίδια τα τελευταία χρόνια γιατί αυτό μου κάνει κλικ. Είναι ένας συνδυασμός μέσα-έξω. Δεν μπόρεσα ποτέ, ούτε σαν φοιτήτρια να αντιγράψω. Ποτέ. Όλα αυτά που βλέπεις είναι στο μυαλό μου μέσα και βγαίνουν κατευθείαν στο τελάρο.
Δεν υπάρχει προσχέδιο. Έχω μια εικόνα τι θα βάλω και πού, θα ψάξω να βρω φωτογραφίες να με βοηθήσουν, αλλά προσχέδιο όχι, ποτέ. Μπορεί να το κάνω μετά, λέω μέχρι σήμερα. Μετά μπορεί να κάνω ένα προσχέδιο και να πω «τι ωραίο που είναι το προσχέδιο», απλά δεν ήμουν έτοιμη γι’ αυτό. Μερικά έργα τα βλέπω μέσα στο μυαλό μου ή σε όνειρο, έχω δει σε όνειρο ακριβώς το έργο και σημειώνω όταν ξυπνάω, δεξιά πάνω δράκος, κάτω σκύλος, στη μέση χορεύτρια, εκεί κρατάω σημειώσεις, να θυμηθώ την εικόνα.
Τα τελευταία χρόνια με έχουν συνεπάρει τα παιχνίδια – μπιμπελό, που είναι σύμβολα, και κατάλαβα ότι είναι κι αυτά μια πανανθρώπινη γλώσσα. Έκανα μια μικρή μελέτη – έρευνα και είδα ότι σε διαφορετικούς χρονικά και τοπικά πολιτισμούς, υπάρχουν σχεδόν τα ίδια πράγματα. Ο αγρότης, η κυρία με το παιδί, ο κύριος με το σκυλάκι, ο οδηγός, ο μουσικός, υπάρχουν ρόλοι. Το αλογάκι, τα ζωάκι, ό,τι υπάρχει στον κόσμο των ανθρώπων υπάρχει και στα παιχνίδια. Οπότε εμένα με εξυπηρετεί γιατί λέω αυτά που θέλω να πω, όμως με άλλο τρόπο, συμβολικό.
-Αν έπρεπε, με μία λέξη, να περιγράψεις την τέχνη σου, ποια θα ήταν αυτή;
-Με μια λέξη δεν μπορώ να περιγράψω την τέχνη μου, αλλά μπορώ να πω ότι είναι συμβολική, έχει στοιχεία παιδικά, στοιχεία γκράφιτι, έχει έμφαση στο σχέδιο, έχει επίπεδα, δεν έχει πολύ έντονο το πραγματικό στοιχείο, είναι μια εικόνα που θα μπορούσε να υπάρχει μόνο σε όνειρο κι αυτό το επιδιώκω, με ενδιαφέρει να έχει η δουλειά μου την ποιότητα των παραμυθιών και του φανταστικού, του μυθικού. Που έχει και υπαρκτά στοιχεία, αλλά σε έναν περίεργο διάλογο με το φανταστικό.
Συζητήσαμε κι άλλα με τη Μαριάννα. Για τη συνέχεια της συνέντευξης δες την επόμενη σελίδα!