Στέλλα ΡάπτηΟ Πάμπλο Πικάσο μέσα από τις πιο σημαντικές χρωματικές περιόδους του.
Το γαλάζιο και το ροζ αποτέλεσαν δυο καθοριστικά χρώματα για την καλλιτεχνική πορεία του Πάμπλο Πικάσο. Χρησιμοποιήσε αυτά τα δυο χρώματα για να εκφράσει μέσα από αυτά το συναίσθημά του.
“Η εμπειρία μας διδάσκει ότι συγκεκριμένα χρώματα απολήγουν σε συγκεκριμένες διαθέσεις…Για να βιώσουμε στο έπακρο τις διαθέσεις αυτές, πρέπει να περιβάλλουμε τα μάτια με το ίδιο χρώμα, να βρεθούμε, για παράδειγμα, σε ένα δωμάτιο όπου υπάρχει μόνο ένα χρωματιστό πρίσμα… Ένα πρίσμα σε γαλάζιο χρώμα δίνει θλιβερό φως στα αντικείμενα.”
Η Γαλαζια περιοδος 1901-1904
Όλα ξεκίνησαν το Φεβρουάριο του 1901, όπου ο φίλος του Πικάσο Κασαχέμας αυτοκτονεί λόγω μιας ερωτικής απογοήτευσης. Το γεγονός αυτό ήταν ένα ισχυρό σοκ για τον Πικάσο. Προσπάθησε να το ξεπεράσει ζωγραφίζοντας αρκετούς πίνακες.
Η αρχική επιθυμία του για εξερεύνηση είχε πια ξεθωριάσει και αντικατασταθεί με την ανάγκη για απομόνωση και παραίτηση για τη ζωή. Δημιουργεί το δικό του προσωπικό στιλ, το οποίο σε αντίθεση με τις τάσεις που επικρατούν την εποχή αυτή, δεν γίνεται κατανοητό.
Ο Πικάσο δημιουργεί έναν κόσμο από εικόνες αποκλειστικά στις αποχρώσεις του γαλάζιου. Έναν κόσμο θλιβερό και απελπισμένο, εκείνων που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας των ανθρώπων που βλέπει κανείς στο δρόμο και στα μπαρ κάθε μεγάλης πόλης, των ζητιάνων, των τυφλών, των μοναχικών γυναικών.
Ο Πικάσο χρησιμοποίησε αυτά τα μοτίβα για να δώσει μια γενική άποψη για τη ζωή. Μια άποψη που αντικατοπτρίζει τη δική του κατάσταση. Οι πίνακες της Γαλάζιας Περιόδου είναι από τα πιο διάσημα και ταυτόχρονα πιο αινιγματικά έργα του Πικάσο.
Πάμπλο Πικάσο, Αυτοπροσωπογραφία, 1901/02 Λάδι σε μουσαμά, 81Χ60εκ, Παρίσι, Μουσείο Πικάσο
Σε αυτήν την πρώιμη αυτοπροσωπογραφία του, την οποία φιλοτέχνησε το χειμώνα του 1901, ο Πικάσο παρουσιάζεται αλαζονικός και απόμακρος, ωστόσο το βλέμμα του είναι μελαγχολικό. Το χλωμό, αποστεωμένο πρόσωπο του εικοσάχρονου άντρα μαρτυρά τη βαθιά μελαγχολία του ζωγράφου κατά τη γαλάζια περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, μένει σε μικρά ξενοδοχεία ή μοιράζεται στούντιο με έναν φίλο του, για να εξοικονομεί χρήματα. Το 1904 μετακομίζει στο δικό του ατελιέ.
Επιστρέφει για μεγάλα χρονικά διαστήματα στη Βαρκελώνη, όπου ζωγραφίζει τα πιο σημαντικά έργα της γαλάζιας περιόδου.
Τα χαρακτηριστικα της γαλαζιας περιοδου
Τα έργα αυτά βαραίνει μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα. Οι μορφές παρατηρούνται σχεδόν ακίνητες στους πίνακες. Είναι σκεπτικές, απομονωμένες και μοναχικές. Οι κυρίαρχοι γαλάζιοι τόνοι δίνουν την αίσθηση του μη πραγματικού. Συνθέτοντας έναν κόσμο που μοιάζει να υπάρχει πέρα από συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Σε αντίθεση με τους πρώτους πίνακες, που ζωγράφισε στο Παρίσι, τα έργα της γαλάζιας περιόδου τα είχε δουλέψει πολύ προσεχτικά. Έκανε πολλά σκίτσα και παραλλαγές. Δεν δίσταζε να επιζωγραφίσει σχεδόν ολοκληρωμένα έργα.
Οι γαλάζιοι πίνακες του Πικάσο είναι μοναδικοί στην ιστορία της τέχνης για τη μονοχρωμία τους. Φιλοτεχνήθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα και μοιάζουν μεταξύ τους, όχι μόνο στο χρώμα αλλά και στο θέμα, τη διάθεση, το μοτίβο.
Το γαλάζιο χρώμα δεν εμφανίζεται ξαφνικά στους πίνακές του. Ούτε εξαφανίζεται εντελώς αργότερα. Στην κορύφωση αυτής της περιόδου ακόμη και τα πρόσωπα έχουν γαλαζωπή απόχρωση. Τα έργα αυτά έχουν ονειρικό χαρακτήρα.
Η Ζωή (La Vie), 1903 Λάδι σε μουσαμά 196,5 Χ 128,5 εκ. Κλίβελαντ, Μουσείο Καλών Τεχνών
Οι παραστάσεις τους απέχουν από την πραγματικότητα. Αντί να αναπαριστούν σκηνές της καθημερινότητας, συνθέτουν ένα ποιητικό μήνυμα. Αυτό το βλέπουμε στο διάσημο πίνακα του Πικάσο: Η Ζωή (La vie).
Στην αριστερή πλευρά του πίνακα, ένα γυμνό ζευγάρι αγκαλιάζεται απελπισμένα. Ο άντρας δείχνει στην άλλη μεριά τη μητέρα με το γαλάζιο μανδύα, η οποία κρατάει στην αγκαλιά της το κοιμισμένο παιδί της. Κοιτάζονται σιωπηλά.
Σε κάποια προσχέδια ο άντρας είχε τα χαρακτηριστικά του Πικάσο, ενώ ο χώρος ήταν το ατελιέ του. Στην τελική εκδοχή οι μορφές απεικονίζονται σε απροσδιόριστο χώρο. Ο άντρας τώρα μοιάζει με το νεκρό φίλο του καλλιτέχνη τον Κασαχέμας. Στο βάθος διακρίνουμε δυο συνθέσεις με μορφές σε εμβρυακή στάση, αγκαλιασμένες, να τρέμουν από απόγνωση.
Η Ζωή, η εικόνα της βαθύτερης μελαγχολίας και τραγωδίας, δεν ερμηνεύεται εύκολα.
Οι αυτοβιογραφικές αναφορές βυθίζονται σε ένα στοχασμό για τη ζωή και το θάνατο, τον έρωτα και τη μητρότητα. Αυτός ο μεγάλος πίνακας είναι το πιο σημαντικό έργο της γαλάζιας περιόδου του Πικάσο και αποτελεί την επιτομή αυτής της φάσης στην καλλιτεχνική του εξέλιξη.
Όταν οι πίνακες αυτής της περιόδου παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο κοινό, οι κριτικοί εγκωμίασαν τον εκφραστικό τους συμβολισμό. Αλλά κατέκριναν την μονότονη μελαγχολική ατμόσφαιρα που τους χαρακτήριζε.
Η Ροζ περιοδος 1905-1906
Τα δυο αδέρφια,1906 Γκουάς σε χαρτόνι 80 χ 59 εκ. Παρίσι, Μουσείο Πικάσο
Από το 1904 και ύστερα σημειώνονται θετικές αλλαγές στην προσωπική ζωή του Πικάσο. Στο πρόσωπο της Φερνάντ Ολιβιέ βρίσκει μια σύντροφο και ερωμένη που είναι πρόθυμη να μοιραστεί τη φτώχεια του στο ατελιέ του Bateau-Lavoir.
Μαζί της βρίσκουν τη θέση τους στη ζωή και το έργο του η ζεστασιά και η ευθυμία. Σταδιακά, αρχίζουν να εμφανίζονται νέα χρώματα στους πινάκες του. Όπως το απαλό ροζ, οι ζεστές κόκκινες αποχρώσεις και άλλοι φωτεινοί τόνοι.
Επιπλέον, ο Πικάσο αναπτύσσει με ενθουσιασμό ένα καινούριο θέμα, το όποιο τον απασχόλησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σκηνές από τον κόσμο των σαλτιμπάγκων και των ακροβατών. Οι πίνακες της ροζ περιόδου έχουν ανταπόκριση στο κοινό, πράγμα που σημαίνει ότι η οικονομική του κατάσταση βελτιώνεται.
Στα απομνημονεύματα της, η Φερνάντ Ολιβιέ αφηγείται πως, την εποχή εκείνη ο Πικάσο και οι φίλοι του συνήθιζαν να παρακολουθούν τις παραστάσεις του Τσίρκου Μεντράνο αρκετές φορές τη βδομάδα. Το πνεύμα και η χάρη των αρλεκίνων και ακροβατών τους είχε μαγέψει.
Με αποτέλεσμα αυτοί οι περιπλανώμενοι καλλιτέχνες να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στους πίνακες του Πικάσο. Αντικαθιστώντας τους ζητιάνους και τους πένητες της γαλάζιας περιόδου.
Ωστόσο, δεν τους ζωγράφιζε ως λαμπερές μορφές πάνω στη σκηνή. Απεικόνιζε την καθημερινή τους ζωή πίσω από τα παρασκήνια. Να κάθονται χαμένοι στις σκέψεις τους τα λίγα λεπτά ξεκούρασης που είχαν ή να σε άλλες απροσδιόριστες παραστάσεις.
“Αγαπητέ κύριε ο δημιουργός αυτού του αρλεκίνου είναι ήδη αρκετά διάσημος… Καλά θα κάνετε να θυμάστε το όνομά του: Πάμπλο Πικάσο “
Στους σαλντιπάγκους του Πικάσο υποβόσκει μια μελαγχολία αλλά δεν είναι πλέον η μονότονη απόγνωση που βλέπουμε στα έργα της γαλάζιας περιόδου. Η καταπιεστική μοναξιά δίνει στη θέση της στην οικογενειακή ζωή, ενώ οι κλόουν και οι ακροβάτες, παρόλο που μοιάζουν τρωτοί και ανίσχυροι, είναι προσιτοί.
Στους πίνακες της ροζ περιόδου υπάρχει μια νέα, τρυφερή, εύθραυστη ομορφιά. Απαλές καμπύλες στα περιγράμματα δίνουν με ακρίβεια μορφή στις φιγούρες, δίνοντας τους μια χάρη που παλιότερα δεν την είχαν. Εκτός από το διακριτικό περίγραμμα, που τώρα διαγράφεται με σκούρο χρώμα, στη ροζ περίοδο οι μορφές αποκτούν καινούρια σημασία.
Οικογένεια σαλτιμπάγκων,1905, Λάδι σε μουσαμά 212,8 Χ 229,6 εκ. Ουάσινγκτον, Εθνική Πινακοθήκη, Συλλογή Chelster Dale
Ο σημαντικότερος πίνακας αυτής της περιόδου είναι η Οικογένεια σαλτιμπάγκων. Αυτός ο πίνακας είναι αποτέλεσμα πολλών προσχεδίων. Αρχικά στο βάθος διακρινόταν μια ιπποδρομία, ενώ στο προσκήνιο μια οικογένεια σαλτιμπάγκων που στέκονται ακίνητοι.
Η καθισμένη γυναίκα μπροστά προστέθηκε στο τελικό στάδιο. Ενοχλητικά στοιχεία όπως το ότι λείπει το δεξί πόδι του εύσωμου κλόουν με το κόκκινο κουστούμι. Καθώς και οι κενές εκφράσεις των μορφών, δηλώνουν ότι πρόσωπα παραμένουν ανυπόστατα παρά το σαφές περίγραμμά τους.
Ο Γερμανός συγγραφέας Ράινερ Μαρία Ρίλκε προσπάθησε να αποδώσει σε ένα ποίημα την αινιγματική μαγεία αυτού του πίνακα:
“Όμως, πες μου, ποιοι είναι αυτοί οι περιπλανώμενοι, πιο εφήμεροι από μας…;”