Νάνσυ ΤζαλαβράΓκύζη: Πόσα μπορεί να μας μάθει ένα οδωνύμιο – ή αλλιώς, το όνομα του δρόμου που βρίσκεται το σπίτι μας.
Το Frapress σας καλωσορίζει στο αφιέρωμα-εξόρμηση στις γειτονιές της Αθήνας. Η πόλη μας έχει ακόμη κρυμμενες αμέτρητες ιστορίες. Το πιο εκπληκτικό δε είναι ότι αυτή τη φορά κρύβονται σε μια απλή πινακίδα στις γωνιές της γειτονιάς μας.
Σημαντικοί ζωγράφοι, ποιητές, λογοτέχνες, αυτοκράτορες, ήρωες, πολεμιστές, στρατηγοί, πολιτικοί αλλά και καθοριστικές μάχες και τοποθεσίες της Ελλάδας. Όλα κρύβονται στις συνοικίες της Αθήνας και μας θυμίζουν την ιστορία της πόλης και της πατρίδας μας.
Το αφιέρωμα μας θα ξεκινήσει από τους καλλιτέχνες που θα συναντήσουμε στους δρόμους της κάθε γειτονιάς της Αθήνας. Θα ξεκινήσουμε από το κέντρο. Συγκεκριμένα από τη γειτονιά του Γκύζη, που τόσο ολόκληρη η περιοχή αλλά και οι περισσότεροι δρόμοι της, ξεχειλίζουν από τέχνη!
Μια απο τις πινακίδες της οδού Γ(κ)ύζη
Λίγα λόγια για του Γκύζη
Πρόκειται για μία από τις κεντρικότερες συνοικίες της Αθήνας. Όμως δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιος Γκυζιώτης μου έχει παραπονεθεί πως η γειτονιά του επισκιάζεται από τις πιο δημοφιλείς περιοχές που την περιτριγυρίζουν.Η γειτονιά του Γκύζη τοποθετείται ανάμεσα στο Πολύγωνο, το Πεδίον του Άρεως, την Πανόρμου και τους Αμπελόκηπους. Η λεωφόρος Αλεξάνδρας τη χωρίζει από τη Νεάπολη Εξαρχείων.
Πλατεία Γκύζη
Η κεντρική αρτηρία της γειτονιάς που οδηγεί και στην ομώνυμη πλατεία είναι η οδός Γκύζη. Ανηφορίζοντας την οδό Γκύζη, ρίχνοντας μια ματιά στις πινακίδες με το οδωνύμιο δεν είναι εύκολο να καταλάβει κανείς από ποιον να πήρε άραγε το όνομά της. Οι αιτίες είναι δύο:
- Πρώτον, το πραγματικό όνομα του προσώπου δεν ήταν Γκύζης.
- Δεύτερον, οι περισσότερες πινακίδες τις οδού δεν αναγράφουν ολόκληρο το όνομα. Συνήθως περιορίζονται στο σκέτο “Οδός Γκύζη” με αποτέλεσμα να μπορούσε κάποιος να πιστέψει πως δεν επρόκειτο καν για κάποιο πρόσωπο.
Στην πραγματικότητα, η οδός και, κατ’επέκταση η περιοχή πήρε το όνομά της από τον διάσημο Τηνιακό ζωγράφο Νικόλαο Γύζη.
Ποιος ήταν ο Νικόλαος Γύζης
Το πιο πιθανό είναι ότι θα έχει πέσει κάποτε η ματιά μας πάνω σε έστω έναν πίνακα του Νικολάου Γύζη. Πολλές φορές οι πίνακες του συνόδευαν κείμενα στα σχολικά μας εγχειρίδια. Αυτή η τοποθέτηση δεν είναι τυχαία γιατί ο Γύζης είναι ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 19ου αιώνα.
Γεννήθηκε στην Τήνο το 1842. Μετακομίζει στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του σε ηλικία 7 ετών.
Μεγαλώνοντας, το ταλέντο του δεν άργησε να έρθει στην επιφάνεια. Οι γονείς του πείστηκαν να του επιτρέψουν να ασχοληθεί με την τέχνη του. Έτσι, φοίτησε στην Πολυτεχνική Σχολή της Αθήνας, σαρώνοντας τα πρώτα βραβεία σε καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς που συμμετείχε.
Αποστήθιση (1883)
Στη σχολή γνωρίζεται με τον Νικηφόρο Λύτρα, ο οποίος πίστεψε πολύ στις δυνατότητες του νεαρού Γύζη. Τον γνώριζει στον συμπατριώτη του αριστοκράτη, Νικόλαο Νάζο, που συνέβαλε στη χορήγηση κρατικής υποτροφίας στον Γύζη. Σε ηλικία 23 χρονών φεύγει για το Μόναχο.
Ένταξη στη Σχολή του Μονάχου
Φτάνοντας στο Μόναχο μαθητεύει κοντά σσε μεγάλους δασκάλους και το ταλέντο του βρίσκει πρόσφορο έδαφος να ανθίσει.
Στο Μόναχο της εποχής εκείνης είχε ιδρυθεί η λεγόμενη Σχολή του Μονάχου, ρεύμα της ζωγραφικής που πρέσβευε τον ρεαλισμό. Τα κυριότερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά της Σχολής ήταν η ιστορική θεματογραφία, τα σκοτεινά και “βαριά” χρώματα, η ρομαντική διάθεση και η ηθογραφία (δηλαδή η παρουσίαση των προσώπων και της ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες).
Εαρινή Συμφωνία (1886)
Φτάνοντας στο Μόναχο, ο Γύζης μαθητεύει κοντά σε μεγάλους δασκάλους και το ταλέντο του βρίσκει πρόσφορο έδαφος να ανθίσει. Εντάσσεται και ο ίδιος στη Σχολή του Μονάχου. Χαρακτηρίστηκε μάλιστα ως “Γερμανικότερος των Γερμανων (ζωγράφων)”, αφού φρόντισε να αξιοποιήσει στο έπακρο τα εφόδια που του προσέφερε η Σχολή όπου μαθήτευε.
Η αναγνώριση
Η φήμη του Γύζη εξαπλώθηκε σύντομα τόσο στη Γερμανία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Κερδίζει το 1871, το Μετάλλιο της Βασιλικής Ακαδημίας των Τεχνών του Μονάχου.
Το 1880, ανακηρύχθηκε σε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1888 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα. Αυτή η θέση τον τίμησε και τον χαροποίησε ιδιαίτερα αλλά και του έδωσε την ώθηση να γίνεται καλύτερος και να ασχολείται ακόμη πιο θερμά με την τέχνη του.
Το έργο του
Η πρώτη φορά που επισκέφθηκε ξανά την Ελλάδα ήταν το 1873. Επέστρεψε μαζί με τον φίλο του πλέον, Νικηφόρο Λύτρα, με σκοπό να μελετήσει το μεσογειακό φως και να αντλήσει νέα θέματα για τους πίνακες του.
Ταξιδεύει πολύ και επηρεάζεται σε ένα βαθμό από τη “μόδα” της εποχής να αντλείται η θεματολογία των Ευρωπαίων ζωγράφων απο τον εξωτισμό της Ανατολής. Το καλλιτεχνικό αυτό ρεύμα ονομάστηκε οριενταλισμός.
Ο ίδιος ο Γύζης πράγματι άντλησε κάποια θέματα από την Ανατολή, όμως πηγή της εμπνευσής του ήταν πάντα η Ελλάδα την οποία νοσταλγούσε και αποζητούσε. Οι Γερμανοί τον αγάπησαν και θαύμασαν την ελληνικότητα των έργων του, στα οποία παρουσίαζε μια συναισθηματική και εξωραϊσμένη ίσως, εικόνα της Ελλάδας, φιλτραρισμένη και μέσα από τις μνήμες των παιδικών του χρόνων στην Τήνο. Ο βιογράφος του Marcel Montandon γράφει χαρακτηριστικά “Μόνο σαν σώμα βρισκόταν ο Γύζης στο Μόναχο. Οι σκέψεις του πάντα στις ομορφιές του Αιγαίου.”
Παιδικοί Αρραβώνες (1875)
Σε ολόκληρη τη ζωή του και την καλλιτεχνική του πορεία αυτό που τον χαρακτήρισε έντοντα ήταν η πολλαπλότητα αλλά και η πολυπλοκότητα των αναζητήσεών του και της θεματογραφίας του.
Υπήρξε ρεαλιστής στην ηθογραφία του, ιδεαλιστής στα αλληγορικά θέματα και συμβολιστής στα θρησκευτικά. Μέσα από αυτήν την ποικιλομορφία αναπτύσσει και τελειοποιεί το προσωπικό του στυλ, πάντα υπό το φως της ελληνικότητας.
Ιδού ο νυμφίος (1888)
Σε προσωπικό επίπεδο, θα πρέπει να έζησε ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Ήταν παντρεμένος με την κόρη του ευεργέτη του Νικόλαου Νάζου, Αρτέμιδα και μαζί της απέκτησε 4 κόρες και έναν γιο.
Την Ελλάδα την επισκέφθηκε για τελευταία φορά το 1895. Πέθανε στο Μόναχο από λευχαιμία το 1901.
Επίλογος
Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους, οποίος έτυχε ευρείας αναγνώρισης και κατά της διάρκεια της ζωής του και μετά θάνατον, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Ρεαλιστής και ιδεαλιστής μαζί, παρότι σπούδασε και έμεινε όλη τη ζωή του στη Γερμανία, οι πίνακές του εκφράζουν όλη την αγάπη του και τη νοσταλγία του για την πατρίδα του.
Πολλά έργα του εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας αλλά και στο Μουσείο Μπενάκη.
Γιάντες (1878)
Γιατί η γειτονιά βαφτίστηκε με το όνομά του
Ύστερα από αυτήν την σύντομη αναδρομή στη ζωή και το έργο του Γύζη, παραμένει εύλογη απορία το πώς τελικά κατέληξε η περιοχή να ονομαστεί Γκύζη και όχι Γύζη. Η εξήγηση είναι απλή: οι Γερμανοί δυσκολεύονταν να προφέρουν το όνομά του. Έτσι και στο Πανεπιστήμιο εγγράφηκε ως Gyzis αλλά και στις εκθέσεις όπου εκτίθονταν τα έργα του ανα την Ευρώπη, με αυτό το όνομα παρουσιαζόταν. Έτσι, καθιερωθηκε.
Με ποια λογική ήταν εκείνος που επιλέχθηκε για να δώσει το όνομά του στη συγκεκριμένη γειτονιά; Μέχρι αρκετά πρόσφατα η γειτονιά δεν ονομαζόταν Γκύζη αλλά Αβερώφειο, παρότι ο κεντρικός δρόμος της είχε ήδη ονομαστεί Γκύζη. Η ονομασία Αβερώφειο πιθανόν οφείλεται στο Μέγαρο Αβέρωφ που βρίσκεται κοντά στη σχολή Ευελπίδων και στεγάζει σημερα στη Σχολή Εθνικής Αμύνης.
Σύμφωνα με αυτόν τον χάρτη του 1923 η περιοχή που σήμερα λέγεται Γκύζη είχε οικοδομηθεί τότε ως ένα σημείο με τους δρόμους να έχουν τα ίδια ονόματα που έχουν και σήμερα. Από εκείνα τα χρόνια και ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, η οικοδόμηση της περιοχής αναλήφθηκε κυρίως από Ανδριώτες και Τηνιακούς εργολάβους.
Το αποτέλεσμα ήταν η πλειοψηφία των κατοίκων να προέρχεται από την Τήνο και την Άνδρο, αφού οι άνθρωποι έρχονταν απο το νησί να βρουν τους συμπατριώτες τους, ελπίζοντας πως θα τους βοηθήσουν στην εγκατάστασή τους στην Αθήνα.
Έτσι, διαπιστώνεται η σύνδεση της καταγωγής των κατοίκων με την καταγωγή του προσώπου που έδωσε το όνομά του στη συνοικία.
Ο Άγιος Ελευθέριος στην οδό Μομφεράτου
Ο Νικόλαος Γύζης δεν είναι ο μόνος καλλιτέχνης που θα συναντήσουμε στου Γκύζη, αν και είναι αυτός που έδωσε το όνομά του στην ευρύτερη περιοχή. Όλοι οι κάθετοι στην οδό Νικολάου Γ(κ)ύζη, δρόμοι φέρουν ονόματα καλλιτεχνών. Θα μιλήσουμε για αυτούς στα άρθρα που θα ακολουθήσουν.
Πηγές
Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την εκπομπή της ΕΤ2 “Έλληνες Ζωγράφοι”