Ελευθερία ΜαρίνουΈνα άρθρο για τον φωτογράφο που απαθάνατισε την ιστορία
Βραβεμένες φωτογραφίες που ”γεννήθηκαν” πάνω στις ρωγμές της ευδυμονίας, σε πολέμους και σε παγκόσμιες κρίσεις. Φωτογραφίες που απέδωσαν μεγάλη φήμη στους φωτογράφους, εφόσων ήταν αυτοί που απαθανάτισαν τα γεγονότα σε στιγμές που δεν χωράνε περιγραφές, στιγμές αναπόφευκτες για το ανθρώπονο γένος.
Οι φωτογράφοι αυτοί, λοιπόν, που έγιναν γνωστοί μέσα από την ιδιότητα τους, δεν χαρακτηρίστηκαν ιδιαίτερα ευχάριστα, αντίθετα πολλές ήταν οι φορές που ενοχοποιήθηκαν. Υπάρχουν διάφορες απόψεις στις οποίες περιπλέκεται η ηθική και τα όρια. Οι φραγμοί μεταξύ της πράξης και της απραξίας. Ας τα πάρουμε όμως με την σειρά…
1) Eκτέλεση στρατιώτη της Viet Cong – Βραβείο Πούλιτζερ
Σύμβολο της θηριωδίας του Βιετνάμ. Adams, ο οποίος έφτασε στο Βιετνάμ το 1965, κατά την πρώτη άφιξη των Αμερικανών πεζοναυτών στη χώρα, αναζητούσε την ιδανική φωτογραφία, η οποία θα αποτύπωνε ωμότητα του πολέμου.
2)To παιδί και ο γύπας –Kevin Carter-Βραβείο Pulitzer
Το 1993 ο ρεπόρτερ Κέβιν Κάρτερ στα πλαίσια της συνεργασίας του με μιά Νοτιοαφρικανική εφημερίδα, πήγε σε ένα χωριό του Σουδάν στο οποίο είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος προκειμένου να αποτυπώσει το μέγεθος της αιματοχυσίας και της πείνας που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της περιοχής αυτής. Έτσι, βγήκε αυτή η φωτογραφία, ένα παιδί λόγω έλλειψης δυνάμεων σταματά να ξεκουραστεί. Πιο πέρα παραμονεύει δίπλα του ένας γύπας. Η εν λόγω φωτογραφία ευαισθητοποίησε πάρα πολλούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο πάνω στο Αφρικανικό πρόβλημα
3) Μητέρα προσπαθεί να απομακρύνει τα παιδιά της από του βομβαρδισμούς των Αμερικανών στο Βιετνάμ.
4) Το κορίτσι του Napalm
Ιούνιος του 1972: η 9χρονη Kim Phuc έτρεχε στο δρόμο γυμνή μαζί με άλλα παιδιά, κλαίγοντας προσπαθώντας να αποφύγoυν τις βόμβες ναπάλμ που έριχναν οι Αμερικανοί στο χωριό της Trang Brang. Η φωτογραφία έκανε τον γύρο του κόσμου και σόκαρε τον πλανήτη. Χάρις σ’ αυτή, ο φωτογράφος Nick Ut κέρδισε το βραβείο Pulitzer.
5) ”Το παιδί δεν κοιμάται, το παιδί πνίγηκε…”
Η φωτογραφία με το άψυχο σώμα του μικρού αγοριού στην παραλία της Αλικαρνασού μετά το ναυάγιο δύο σκαφών με τα οποία 23 πρόσφυγες επιχείρησαν να περάσουν στην Κω. 12 συνολικά πρόσφυγες πνίγηκαν.
6) Ψηλά τα χέρια
Η φωτογραφία πολέμου που θα μείνει στην ιστορία. Η μικρή Adi από τη Συρία, νόμιζε ότι ο φωτογραφικός φακός ήταν όπλο και σήκωσε τα χέρια ψηλά…
7) Εν ψυχρώ δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα
Φωτογραφία που απέσπασε το πρώτο βραβείο στον πιο σημαντικό διαγωνισμό φωτοειδησεογραφίας, και αυτό γιατί: «Ήταν μια πολύ πολύ δύσκολη απόφαση, όμως τελικά είχαμε την αίσθηση ότι η εικόνα της χρονιάς ήταν μια εκρηκτική εικόνα που μαρτυρά πραγματικά το μίσος της εποχής μας», σχολίασε η Μέρι Φ. Κάλβερτ μέλος της κριτικής επιτροπής σε ανακοίνωση.
Όλες οι παραπάνω φωτογραφίες, είναι φωτογραφίες που κανέναν δεν μπορούν να αφήσουν αδιάφορο, πόσο μάλλον όταν σε κάποιες από αυτές απεικονίζονται και παιδιά. Πάνω σε αυτό δημιουργείται επομένως μια αντίφαση:
Φωτογραφίες σοκαριστικές να βραβεύονται σαν επίτευγμα. Φωτογραφίες που ο δημιουργούς προτίμησε να απαθανατίσει και όχι να βοηθήσει με την αποτροπή των εκάστοτε γεγονότων ή μήπως αποπειράθηκε να βοηθήσει με έναν άλλον τρόπο;!
Ας κάνουμε μια ”περιήγηση” σε μερικές αντιδράσεις που διατυπώθηκαν…
”Κουρνιασμένοι στην δήθεν ασφάλειά μας κάνουμε like στον πόνο του άλλου, παίρνοντας αγκαλιά την δήθεν καθαρή συνείδηση μας.”
”Πόσο πολύ πια έχουμε εξοικειωθεί με τον ανθρώπινο πόνο, την απώλεια, την δυστυχία; Πόσο πολύ μας αρέσει να χαϊδευόμαστε και να λέμε στον εαυτό μας “ησύχασε εσύ δεν μπορούσες να κάνεις τίποτα”; Πόσο εύκολα συγχωρούμε την άγνοια και την απάθεια μας..”
”Όσο και αν προσπάθησα, δεν μπόρεσα να μπω στο μυαλό των ανθρώπων που τράβηξαν μερικές από αυτές.. Μήπως τις στήσανε; Μήπως δεν βοηθούσαν ενώ είχαν τη δυνατότητα, μόνο και μόνο για να πάρουν τη φώτο; Ή μήπως όλα τα προηγούμενα μαζί με σκοπό να συνταράξουν την κοινή γνώμη μπας και γίνει κάτι; Αυτό καλούνται να κάνουν οι καλλιτέχνες;”
Υπάρχει, επομένως, μια πληθώρα τοποθετήσεων για τους δημιουργούς. Ερωτήματα που εμπλέκονται μεταξύ τους και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα τόσο με την ηθική του καλλιτέχνη, όσο και την δική μας…
– Γιατί επέλεξε να είναι εκεί και να φωτογραφίσει, αντί να προσφέρει την βοήθεια του;
– Μήπως μπορεί να βοηθήσει διαφορετικά; Με το να γνωστοποιήσει μια πραγματικότητα και να καταφέρει να κινητοποιήσει τον κόσμο;
– Επιλέγει μήπως να μείνει άπραγος με σκοπό να αποσπάσει κάποιο βραβείο και να γίνει γνωστός, κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα;
– Η φωτογραφία που εν τέλει βραβεύεται, βραβεύεται για το περιεχόμενό της, ή το θάρρος του φωτογράφου;
– Μήπως ο συνδυασμός δημιουργού-δημιουργίας επιτελεί κάποια σκοπιιμότητα για την τρομοκρατία;
Όλα τα παραπάνω αποτελούν εύλογα ερωτήματα για τα οποία οι απαντήσεις βρίσκονται στην προσωπική τοποθέτηση του καθενός, στην σκοπιμότητα του. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως αυτές οι φωτογραφίες άσκησαν πίεση για την παύση των πολέμων (το γυμνό κοριτσάκι που τρέχει), πως προκάλεσαν τη γενική κατακραυγή.
Σίγουρα, μια φωτογραφία δεν είναι ικανή να αλλάξει την ιστορία, είναι όμως αυτή που μπορεί να αποτυπώσει την πραγματικότητα όσο αποκρουστική και αν είναι. Μια πραγματικοτήτα που πιθανά να διαδραματίζεται πολύ μακριά μας, αλλά πόσο κοντά μπορούμε να βρεθούμε και να βοηθήσουμε(;). Αν αυτό, επομένως, αποτελεί τρομοκρατία για την συνείδηση μας, τότε ναι(!), αυτός ο φωτογράφος έχει επιφέρει ένα επίτευγμα και δεν είναι άλλο από τον προβληματισμό και την μετέπειτα αντίδραση μας για την αλλαγή που ζητάμε να επέλθει.