Μαρία ΚαιρίδουΣαν σήμερα γεννήθηκε ένας από τους εμβληματικότερους Ιταλούς σκηνοθέτες του περασμένου αιώνα. Ο λόγος για τον Federico Fellini, που με τις ταινίες του έθεσε έναν νέο ορισμό στη διαχωριστική γραμμή ονείρου και πραγματικότητας.
“Τα χρήματα είναι παντού, αλλά έτσι είναι η ποίηση. Αυτό που μας λείπει είναι οι ποιητές”
Η ζωή του
Ο Federico Felini, γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1920 στο Ρίμινι. Όταν έγινε 12 ετών, το έσκασε από το σπίτι του για να ακολουθήσει ένα τσίρκο. Ένα στοιχείο που μαζί με πολλά άλλα, εξηγεί την αγάπη του για τους κλόουν που εμφανίζονται σε όλα τα έργα του. Στα 17 του εγκατέλειψε την ηρεμία της επαρχιακής λουτρόπολης, στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε, για να πάει στη Ρώμη. Εκεί έζησε αρχικά σαν σκιτσογράφος και στη συνέχεια γράφοντας παρλάτες και σκετς για κομφερανσιέ και άλλους καλλιτέχνες του music hall.
Το 1943, σε ηλικία 23 ετών, παντρεύτηκε την ηθοποιό Giulietta Masina, πλάι στην οποία έζησε 50 χρόνια, μέχρι το θάνατο του. Το 1946 συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τον Roberto Rossellini. Το 1954 κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας, το 1960 τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών. Στη συνέχεια, το 1956, το 1961 και το 1974 κέρδισε το βραβείο της Ένωσης Κριτικών της Νέας Υόρκης. Πήρε τέσσερις φορές, το Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας: το 1956 για το La Strada, το 1957 για το Le Notti di Cabiria, το 1963 για το 8 ½ και το 1974 για το Amacord και προτάθηκε τέσσερις φορές για Όσκαρ Σκηνοθεσίας για τις ταινίες: La Dolce Vita το 1961, 8 ½ το 1963, Satyricon το 1970 και Amacord το 1975. Το 1993 η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου του απένειμε Τιμητικό Όσκαρ για το σύνολο του έργου του.
“Ρώμη: ένα απέραντο νεκροταφείο που σφύζει από ζωή”
Ο Felini δυστυχώς υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο στο Grand Hotel Rimini τον Αύγουστο του 1993. Εν μέρει παράλυτος, μεταφέρθηκε στη Φεράρα για ν’ αναρρώσει και στη συνέχεια στο Policlinico Umberto I στη Ρώμη για να είναι κοντά στην σύζυγό του που ήταν επίσης σε νοσοκομείο. Υπέστη ένα δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο και έπεσε σε μη αναστρέψιμο κώμα. Τελικά πέθανε στη Ρώμη στις 31 Οκτωβρίου σε ηλικία 73 ετών, μια ημέρα μετά την πεντηκοστή επέτειο του γάμου του. Το μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στο Studio 5 στη Cinecittà και το παρακολούθησαν περίπου 70.000 άτομα. Κατόπιν αιτήματος της Giulietta Masina, ο τρομπετίστας Mauro Maur έπαιξε το «Improvviso dell’Angelo» του Nino Rota κατά την τελετή κηδείας.
Σκηνή από το 8 ½
Το έργο του
Πολύ περισσότερο από τα κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ή τις ταινίες της ταινιοθήκης, ο Felini τρέφεται άπληστα από το μεγάλο θέαμα της ζωής. Μοιάζει να είναι κατά κάποιον παράδοξο τρόπο, συνεχιστής των ιστοριών αποξένωσης του Antonioni, στις οποίες η σημασία των σπαρακτικών τοπίων αντικαθίσταται από τα γκροτέσκα “ανθρώπινα πρόσωπα” που συνθέτουν ιδιόμορφα ψυχολογικά τοπία.
Τον γοητεύουν οι πιο φανταστικές, πέρα της πραγματικότητας πλευρές του κόσμου, όπως επίσης οι εκκεντρικές και περιθωριακές ανθρώπινες φυσιογνωμίες: χαζοί του χωριού, τρελοί, κλόουν, καλόγριες, νάνοι, γιγαντόσωμες πληθωρικές γυναίκες, κλπ.
Ο Felini έδινε πολύ μεγάλη σημασία στην επιλογή των προσώπων. Δημοσίευε μία αγγελία πριν γυρίσει μια ταινία και μετά έβλεπε μόνος του χιλιάδες ανθρώπους πριν επιλέξει τους κατάλληλους. Το κριτήριό του δεν ήταν η υποκριτική τους ικανότητα, αλλά η ιδιαιτερότητα της φυσιογνωμίας τους. Συχνά στις ταινίες του έχουν παίξει άνθρωποι, εντελώς άσχετοι με τον κινηματογράφο, είτε κανονικούς ρόλους, είτε ρόλους κομπάρσων.
“Η επιλογή των προσώπων των ηρώων μιας καινούριας ταινίας, είναι για μένα η πιο σημαντική και λεπτή φάση, είναι το αληθινό ξεκίνημα του ταξιδιού, αρχίζω να διαβλέπω τη μορφή της ταινίας μου, τη μορφή που πραγματικά θα έχει. Η απόφασή μου για την επιλογή ενός ηθοποιού δεν επηρεάζεται ποτέ από το παίξιμό του, από τις επαγγελματικές του ικανότητες. Έτσι δεν απέριψα ποτέ ηθοποιό εξ’αιτίας της απειρίας του.Για τις ταινίες μου αναζητώ πρόσωπα εκφραστικά, χαρακτηριστικά, που προκαλούν ενδιαφέρον, ταραχή, διασκεδάζουν με την πρώτη ματιά μόλις εμφανιστούν και προσπαθώ να τονίσω με το μακιγιάζ και τα κουστούμια, ότι θα μπορούσε να φανερώσει την ψυχολογία του ατόμου”
Εκείνο που χαρακτηρίζει τον Φελίνι είναι μια συνεχή και πετυχημένη ανάμειξη ρεαλιστικών και υπερρεαλιστικών στοιχείων, πραγματικότητας και ονείρων. Σ’αυτό να οφείλεται πιθανόν και ο χαρακτηρισμός του ως σκηνοθέτη – μάγου.
“Σε κάποιο βαθμό όλα είναι ρεαλιστικά. Δεν υπάρχουν σύνορα ανάμεσα στη φαντασία και στο πραγματικό.”
Αισθητικά, το έργο του Felini μπορεί να ιδωθεί σαν μια απόπειρα του σκηνοθέτη να πραγματοποιήσει μία μετάβαση από αφηγήσεις που υπακούν σε στερεότυπα (αφηγηματικά, ή ιδεολογικά) και κοινωνικές δεσμεύσεις, σε αφηγήσεις που αρνούνται κάθε λογική αιτιότητα, ελεύθερες από τους αφηγηματικούς κανόνες και τους νόμους της δραματουργίας.
La Dolce Vita
Ξεκινώντας από το “La Dolce Vita”, ολοκληρώνοντας στο “8 ½“, και συνεχίζοντας με τον ίδιο τρόπο στις επόμενες ταινίες του, ο Felini αρνείται ολοένα και περισσότερο (ποτέ όμως ολοκληρωτικά) τις κλασικές δραματουργικές συμβάσεις του κινηματογράφου. Ενώ μέχρι την “Dolce Vita”, ο αφηγηματικός ιστός των ταινιών του αποτελείται από επεισόδια, που διατηρούν μια στενή αιτιοκρατική σχέση μεταξύ τους (το κάθε επεισόδιο εξαρτάται νοηματικά από το προηγούμενο και το επόμενο) και τα πρόσωπα υπακούν σε μια προκαθορισμένη τυπολογία (όλα αυτά βασικά χαρακτηριστικά του κλασικού κινηματογράφου), από κει και έπειτα η δραματική πλοκή αρχίζει να γίνεται ισχνή (οι χαρακτήρες δεν αναπτύσσονται, τα πρόσωπα περνούν από την οθόνη για να χαθούν στο βάθος της εικόνας), και η αφήγηση να ελευθερώνεται από τα δεσμά του ακαδημαϊσμού.
Τα επεισόδια – ενότητες αρχίζουν πλέον να έχουν χαλαρή σχέση μεταξύ τους, δεν διατηρούν στενή σχέση με τα προηγούμενα ή τα επόμενα (αποκτούν μια αυτονομία), δεν προωθούν δυναμικά την δράση και ο μόνος που απομένει για να συγκρατήσει τα βλέμματα των θεατών και να διατηρήσει την συνοχή των έργων είναι ο κεντρικός ήρωας. Η αφήγηση αρχίζει πλέον να γίνεται αποσπασματική, ιδίων αυτό του μοντέρνου κινηματογράφου.
Ο Marcello Mastroianni στο 8 ½
Ο Federico Felini υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες στον παγκόσμιο κινηματογράφο, ο οποίος κατάφερε να διατηρήσει αλώβητο το αθώο και ποιητικό παιδικό βλέμμα απέναντι στην πραγματικότητα, αυτό που οι περισσότεροι χάνουμε με την ενηλικίωσή μας, δημιουργώντας έτσι ένα από τα πιο γοητευτικά κινηματογραφικά σύμπαντα, για το οποίο o Μάνος Χατζιδάκις, λάτρης του Felini, είπε: ” Ο Φελινικός κόσμος είναι ένας κόσμος από βιώματα, μνήμες και αθέατες μελλοντικές ήττες και επιβολές”. Εξ’αιτίας αυτού του καθάριου βλέμματος εξάλλου, το ιταλικό Μίκυ Μάους, αμέσως μετά τον θάνατό του, του αφιέρωσε ένα ολόκληρο τεύχος, όπου όλοι οι ήρωες μεταφέρουν από χέρι σε χέρι ένα βραβείο Oscar, μέχρι να του το παραδώσει η Μίνι.
“Μη μου λέτε τι κάνω. Δε θέλω να ξέρω.”
Πού μπορούμε να δούμε τον Felini…
Ως Σκηνοθέτη
- La voce della luna – Η φωνή του φεγγαριού
- Intervista – Η Συνέντευξη (1987)
- Ginger e Fred – Τζίντζερ και Φρεντ
- E la Nave Va – Και το Πλοίο Φεύγει – ΑΚΑ : And the Ship Sails On (1983)
- La Citta delle Donne – Η Πόλη των Γυναικών (1980)
- Prova d`orchestra – Πρόβα Ορχήστρας (1978)
- Il Casanova di Federico Fellini – Καζανόβα (1976)
- Amarcord – Θυμάμαι / Αμαρκόρντ(1973)
- Roma – Ρόμα (1972)
- Satyricon – Σατυρικόν (1969)
- Histoires extraordinaires – Στον ίλιγγο της ακολασίας / Ιστορίες μυστηρίου (1968)
- Giulietta degli spiriti – Η Ιουλιέτα των πνευμάτων
- 8 1/2 (1963)
- Boccaccio ’70 – Βοκκάκιος ’70
- La Dolce Vita – Γλυκιά Ζωή (1960)
- Le Notti di Cabiria – Νύχτες της Καμπίρια (1957)
- Il Bidone – Σκιές του υποκόσμου (1955)
- La Strada – Λα Στράντα (1954)
- I Vitelloni – Οι Βιτελόνι (1953)
- Lo sceicco bianco – Ο λευκός σεΐχης (1952)
- Luci del varietà – Φώτα του Βαριετέ (1950)
Ως Σεναριογράφο σε έργα άλλων σκηνοθετών (μερικό έργο)
- Pasqualino Cammarata… capitano di fregata – Σεισμικά κορίτσια και τρελά ναυτάκια (1974)
- Sweet Charity (1969)
- Europa ’51 – Δε σε είχα απατήσει (1952)
- La città si difende – Η κοινωνία αμύνεται (1951)
- Francesco, giullare di Dio – Ο άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης (1950)
- Il cammino della speranza – Ο δρόμος προς την Ελπίδα (1950)
- In nome della legge – Εν ονόματι του νόμου
- L’amore – Αγάπη (1948)
- Paisà – Αυτοί που έμειναν ζωντανοί (1946)
- Roma, Citta aperta – Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη (1945)
Ως ηθοποιό
- Wortwechsel (τηλεοπτικός ρόλος)
- L’amore – Αγάπη (1948)
Ευρωπαϊκος καλλιτεχνικος κινηματογραφος: 10 αριστουργηματα-μερος 2o