Φωτεινή Καρέτση
Λογοτεχνικό Ύφος
Τα έργα του Τσέχωφ αντικατοπτρίζουν τη φθορά της καθημερινότητας και τη στασιμότητα της ρωσικής επαρχίας μέσα από την προβολή της καθημερινής ζωής της αστικής τάξης, χωρίς την έκρηξη καταστάσεων και την παρουσίαση εξαιρετικών περιστάσεων. Συνήθως, εξελίσσονται σε κάποιο εξοχικό μεγαλοαστικής οικογένειας της επαρχίας όπου η δράση είναι μηδενική και οι χαρακτήρες απλώς συνομιλούν.
Μέσα από αυτή την «ακινησία», ο Τσέχωφ επιχειρεί να διεισδύσει στις ενδόμυχες σκέψεις του ανθρώπου και να εκφράσει τα συναισθήματά του απέναντι στις ανθρώπινες σχέσεις, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, τους συμβιβασμούς και τη διάψευση προσδοκιών.
Οι ήρωες παρουσιάζονται τόσο στατικοί, ανίκανοι να πάρουν την τύχη στα χέρια τους και να ορίσουν τη μοίρα τους, κάτι που πηγάζει κυρίως από την ψυχική τους εξουθένωση. Η κορύφωση του δράματος, λοιπόν, επέρχεται στην εσωτερική ζωή των προσώπων και χαρακτηρίζει την ψυχοσύνθεσή τους.
Καθώς βυθιζόμαστε στην πολύπλοκη προσωπικότητα των χαρακτήρων του Τσέχωφ διακρίνουμε την ανάγκη ύπαρξης των βασικών Τσεχωφικών αρετών όπως η ευγένεια, η εργατικότητα, η καθαρότητα, η νηφαλιότητα, η ηθική συνείδηση και η αποφυγή της μεμψιμοιρίας.
Αδράνεια και ακινησία χαρακτηρίζει τις “Τρεις αδερφές” του Τσέχωφ.
Ο Τσέχωφ διαφωνεί με την κατεστημένη μορφή του δράματος, όπου όλα τα έργα έχουν μια συγκεκριμένη δομή. Αρχή, μέση, κορύφωση και τέλος. Έτσι, αποφασίζει να εισάγει το δικό του τρόπο έκφρασης.
Οι διάλογοι μοιάζουν πλέον με δραματικούς μονολόγους, παράλληλα διατυπωμένους που δεν μπορούν να οδηγήσουν στην επίτευξη της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Η βασική αρχή που διέπει τη ζωή για τον Τσέχωφ είναι οι μικρές καθημερινές στιγμές και όχι οι θεατρινισμοί.
Βασική ιδέα στα έργα του Τσέχωφ είναι η αναζήτηση του νοήματος της ζωής. Γνωστός σατιρικός, ο Τσέχωφ ισορροπεί σε ένα τεντωμένο σκοινί μεταξύ ειρωνείας και σπαραγμού. Γι’ αυτό, ο θεατής πολλές φορές αδυνατεί να καταλάβει εάν πρέπει να γελάσει ή να συμπάσχει με τον ήρωα του δράματος.
Άλλα χαρακτηριστικά του έργου του Τσέχωφ είναι η συχνή χρήση συμβόλων και τα ερωτικά τρίγωνα.
Τα σύμβολα υποδηλώνουν αντιστοιχία με δραματικά πρόσωπα και δίνουν διαφορετική πνοή στους πρωταγωνιστές. Πολλές φορές αυτό δυσκόλευε το αναγνώστη/θεατή να κατανοήσει τη σημασία τους, αλλά ο Τσέχωφ επέμενε ότι «ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να θέτει ερωτήματα και όχι να τα απαντάει». Ο ανεκπλήρωτος έρωτας, επίσης, κινεί τα νήματα σε πολλές περιπτώσεις, μη μπορώντας ο πρωταγωνιστής να αλλάξει αυτή την κατάσταση (η αδυναμία των ηρώων που λέγαμε;!).
«Ο γλάρος είναι ένα τόσο δυνατό πουλί και την ίδια στιγμή τόσο ευάλωτο» έλεγε ο Τσέχωφ παρομοιάζοντας τη Νίνα με γλάρο στο ομώνυμο έργο.
Πηγή έμπνευσης για μεταγενέστερους συγγραφείς
Τα τέσσερα κλασικά έργα του Τσέχωφ (Θείος Βάνιας, Βυσσινόκηπος, Τρεις Αδερφές, Ο Γλάρος) απολαμβάνουν υψηλής αναγνώρισης από συγγραφείς και κριτικούς και έχουν αποτελέσει πηγή έμπευσης για χιλιάδες καλλιτέχνες διαφορετικών γενεών.
Συχνά, ο Τσέχωφ αναφέρεται ως ένας από τους 3 θεμελιωτές του μοντερνισμού στο θέατρο (μαζί με τους Henrik Ibsen & August Strindberg). Παρόλο που Βρετανοί και Ιρλανδοί κριτικοί έβρισκαν το έργο του αρχικά ανιαρό, η μετά θάνατον επιρροή του κατέστη ολοφάνερη τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική.
Μεταξύ όσων επηρέασε, συμπεριλαμβάνονται ο George Bernard Shaw, o James Joyce, o Raymond Carver, o Ernest Hemingway και η Virginia Woolf. Έργα του έχουν μεταφερθεί και στη μεγάλη οθόνη ή αποτέλεσαν έμπνευση για τη δημιουργία καινούριων κινηματογραφικών παραγωγών, ενώ τα θεατρικά του είναι τα δεύτερα πιο δημοφιλή μετά του Σαίξπηρ.
Διάσημα αποφθέγματα
Έχει πει:
Η αγάπη, η φιλία και ο θαυμασμός δεν ενώνουν τους ανθρώπους τόσο, όσο το κοινό μίσος για κάτι.
Οποιοσδήποτε ηλίθιος μπορεί να διαχειριστεί μια κρίση. Εκείνο που σε φθείρει είναι η καθημερινότητα.
Όταν πολλές θεραπείες συνιστώνται για μια αρρώστια, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να θεραπευτεί.
Η τέχνη να γράφεις είναι η τέχνη να συντομεύεις.
Ένας ηθοποιός πρέπει να φλέγεται εσωτερικά με φαινομενική άνεση εξωτερικά.
Να συμβουλεύεις σημαίνει να μην εξαναγκάζεις.
Όταν φωνάξεις «εμπρός», πρέπει να κάνεις εντελώς ξεκάθαρο προς ποια κατεύθυνση.
Η γνώση δεν έχει καμιά αξία, εκτός αν την εφαρμόσεις κάπου.
Όταν διψάς και σου φαίνεται ότι μπορείς να πιεις όλη τη θάλασσα, αυτό είναι πίστη. Όταν αρχίζεις να πίνεις και τελειώνεις μετά από ένα-δυο ποτήρια, αυτό είναι επιστήμη.
Οι γυναίκες χωρίς αντρική παρέα χάνουν τη λάμψη τους ενώ οι άντρες χωρίς γυναικεία συντροφιά χάνουν το πνεύμα τους.
Πρέπει να εμπιστεύεσαι και να πιστεύεις τους ανθρώπους, αλλιώς η ζωή γίνεται ανυπόφορη.
Η ψείρα τρώει τα φυτά, η σκουριά το σίδερο, αλλά η ψευτιά την ψυχή.
Οι άνθρωποι δεν προσέχουν αν είναι χειμώνας ή καλοκαίρι, όταν είναι ευτυχισμένοι.
Ο έξυπνος θέλει να μαθαίνει, αλλά ο ανόητος θέλει να μαθαίνει τους άλλους.
Οι άνθρωποι που ζουν μοναχική ζωή, πάντα έχουν κάτι στο μυαλό τους για το οποίο ανυπομονούν να μιλήσουν.
Στον άνθρωπο όλα πρέπει να είναι ωραία: και το πρόσωπο, και το ντύσιμο, και η ψυχή, και οι σκέψεις.
«Ο κόσμος δεν καταστρέφεται από τους ληστές και τις πυρκαγιές, αλλά από το μίσος, την εχθρότητα και όλες αυτές τις ασήμαντες διαφωνίες».
«Η ζωή δεν συμφωνεί με τη φιλοσοφία – δεν υπάρχει ευτυχία που να μην είναι τεμπέλικη και άχρηστο πράγμα που να μην είναι ευχάριστο».
«Πόσο ανυπόφοροι είναι μερικές φορές οι άνθρωποι που είναι χαρούμενοι, οι άνθρωποι για τους οποίους τα πάντα λειτουργούν».
«Όσο πιο εκλεπτυσμένος είναι κανείς, τόσο πιο δυστυχισμένος γίνεται».
«Αν φοβάσαι τη μοναξιά, μην παντρεύεσαι».
«Είναι ευκολότερο να γράψεις για τον Σωκράτη παρά για μια νέα κοπέλα ή ένα μάγειρα».
Για να δείτε τα διηγήματα, τις νουβέλες και τα υπόλοιπα θεατρικά έργα του Τσέχωφ πατήστε εδώ.