Κυριάκος ΒλάχοςΠερπατώντας το “yellow brick road” προς την χώρα του Οζ…
Ο Μάγος του Οζ είναι ένα από τα πιο διάσημα παιδικά βιβλία του 20ου αιώνα, γραμμένο από τον L. Frank Baum. Γνώρισε γρήγορα μεγάλη αποδοχή πουλώντας περισσότερα από 90.000 αντίτυπα στους πρώτους πέντε μήνες της κυκλοφορίας του. Αγαπήθηκε τόσο από τους μεγάλους, όσο και από τα παιδιά ενώ, από την στιγμή της έκδοσής του και μετά, οι χαρακτήρες του και η πλοκή του είναι βαθιά ριζωμένα στην Αμερικανική λαική κουλτούρα.
Την ιστορία του Μάγου του Οζ διαδέχθηκε μια σειρά βιβλίων, βασισμένη στην ίδια θεματική, ύστερα από πλήθος γραμμάτων που έλαβε ο συγγραφέας με αποστολείς τους παιδιά που εξέφραζαν τον μεγάλο τους θαυμασμό για το βιβλίο του. Έτσι, παρότι ο ίδιος δεν σκόπευε να δώσει συνέχεια στην ιστορία, συνέχισε να εκδίδει βιβλία με θέμα τους την Χώρα του Οζ μέχρι και τον θάνατό του. Έπειτα ο εκδότης του ανέθεσε σε σε κάποιον άλλο συγγραφέα την συνέχεια της σειράς των βιβλίων με την προαναφερθείσα θεματική.
Ευχάριστη πλοκή, ευανάγνωστη γραφή και όμορφη εικονογράφιση είναι μερικά από τα στοιχεία που έκαναν το βιβλίο τόσο δημοφιλές στους νεαρούς αναγνώστες. Και παρά το γεγονός ότι πολλοί θεώρησαν την γραφή του Baum αρκετά απλοϊκή και λαϊκιστική, η απλότητα της επικοινωνίας σπουδαίων ιδεών, χρήσιμων εφοδίων και νοοτροπιών για μια ολόκληρη ζωή, θα μπορούσε να αποτελεί το δυνατό όπλο και το σπουδαίο δώρο του συγγραφέα στους μικρούς βιβλιοφάγους. Μέσα από το ταξίδι της Ντόροθι στην Χώρα του Οζ, την συνεχή παρουσίαση αντικρουόμενων ντουέτων (καλό-κακό, μυαλό-καρδιά, είναι-φαίνεσθαι κτλ) και την εμφανή εκθείαση της συλλογικότητας για την γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη επίτευξη οποιουδήποτε στόχου, το κείμενο καταφέρνει να γίνει ένα κράμα των σημαντικότερων προβληματισμών και εμποδίων που έρχεται κανείς αντιμέτωπος τόσο στην παιδική, όσο και στην μεταγενέστερη, ενήλική ζωή του.
Ο Baum διαλέγει (πιθανότατο όχι τυχαία) για πρωταγωνιστική φιγούρα της ιστορίας του την Ντόροθι, ένα εντελώς συνηθισμένο κοριτσάκι που μένει με τους εντελώς συνηθισμένους θείους της στην πεδιάδα του Κάνσας. Η ζωή της, πριν το ακούσιο φευγιό της στην χώρα του Οζ, δεν παρουσιάζει τίποτα το εξεζητημένο ενώ η ίδια δεν κατέχει καμία υπερκόσμια δύναμη, γεγονός που επιτρέπει σχεδόν σε κάθε παιδί να ταυτιστεί μαζί της κατά την ανάγνωση της ιστορίας. Η πρωταγωνιστική αυτή φιγούρα στην συνέχεια πλαισιώνεται από μια ομάδα «προβληματικών» μονάδων που νιώθουν αδυναμία να αισθανθούν αυτάρκεις και ισορροπημένοι με τον εαυτό τους και σπαταλούν τον χρόνο τους αναζητώντας πράγματα που ήδη έχουν, απλά και μόνο επειδή έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι στερούνται αυτών. Δημιουργούν έτσι μια ετερόκλητη ομάδα, με επιμέρους ανασφάλειες και αναζητήσεις, η οποία όμως ενωμένη σαν γροθιά θα καταλήξει σταδιακά και μέσα από έναν σωρό εμπόδια, αποκαλύψεις αλλά και συγκινητικές στιγμές, στον τελικό, επιθυμητό προορισμό τους.
Το πέρασμα από την ατμόσφαιρα του μονότονου και βαρετού Κάνσας στην φανταστική χώρα του Οζ είναι η λειτουργική (για το παιδικό ενδιαφέρον) επιλογή του Baum να επικοινωνήσει και να σχολιάσει όλες τις ιδέες που επιθυμεί, κρατώντας το ενδιαφέρον των μικρών αναγνωστών αμείωτο. Αν το σκεφτεί κανείς προσεχτικά, η ιστορία της Ντόροθι στην χώρα του Οζ θα μπορούσε να αποτελέσει ένα τυπικό παράδειγμα της παιδικής, εφηβικής αλλά και ενήλικης ζωής κάθε ανθρώπου: μοιάζει με ένα ταξίδι γεμάτο φανταστικές εμπειρίες (τόσο δυσάρεστες, όσο και ευχάριστες), περιτριγυρισμένο από ανθρώπους που έρχονται για να σε βλάψουν ή να σε ωφελήσουν, να σου σταθούν ή να σε εγκαταλείψουν, να προσποιηθούν ότι είναι κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι κτλ. Ένα ταξίδι με όμορφες στιγμές και δυνατές συγκινήσεις, αλλά παράλληλα γεμάτο εμπόδια και αντικειμενικούς κινδύνους, που θα οδηγήσουν εν τέλει στα ηθικά διδάγματα και στην ανάγκη του ανθρώπου να αποδεχτεί τον εαυτό του όπως είναι, και να πιστέψει μόνο στις δυνάμεις που ο ίδιος έχει για να είναι πραγματικά ευτυχισμένος, καθώς και να επενδύσει στην συντροφικότητα και την ομαδική προσπάθεια για την επίτευξη τόσο κοινών όσο και μεμονωμένων στόχων.
Από πολιτικής απόψεως, η ιστορία του Μάγου του Οζ φαίνεται να θίγει πλαγίως θέματα όπως την εκμετάλλευση των πολλών από την μονάδα, την ανάθεση των αξιωμάτων σε ανθρώπους λιγότερο ή διαφορετικά ικανούς από το επιθυμητό, την συχνή διακοσμητική χρήση των τίτλων, την αξία της συλλογικής προσπάθειας για την επίτευξη στόχων κ.ο.κ. Μάλιστα αρκετοί ακαδημαϊκοί έχουν αφιερώσει μελέτες πάνω στις πολιτικές ερμηνείες που μπορεί να δεχθεί η ιστορία του Μάγου του Οζ, επηρεασμένοι τόσο από το βιβλίο όσο και από το ομώνυμο μιούζικαλ, καταλήγοντας σε εύστοχους παραλληλισμούς με την Αμερικανική πολιτική πραγματικότητα της δεκαετίας του 1890, και πλήθος συμβόλων που ανταποκρίνονται σε αυτήν. Ένα πολύ ενδιαφέρον σχετικό επιστημονικό άρθρο που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των προαναφερθέντων είναι το “Money and politics in the Land of Oz” του Quentin P.Taylor, καθηγητή ιστορίας στο Rogers State College.
Ο Baum μέσα από το φανταστικό αυτό παραμύθι του καταφέρνει να εισαγάγει στον παιδικό νου σημαντικότατα πράγματα όπως την φιλία, την αγάπη, την συλλογικότητα και την ταπεινότητα. Δίνει έμφαση στην αξία που έχει η αυτοπεποίθηση, η βαθύτερη και προσωπική αναζήτηση του εαυτού, η εγκράτεια, η ειλικρίνεια και η αφοσίωση στον στόχο/προορισμό. Όλες τις παραπάνω αρετές φαίνεται να συνδυάζει η Ντόροθι, προβαλλόμενες μέσα από το πρίσμα της παιδικής της αθωότητας και της καλοπροαίρετης φύσης της. Δεν πρόκειται για κανέναν βαθιά στοχαστικό ήρωα, αλλά για ένα μικρό κοριτσάκι που με πίστη, υπομονή και εγκάρδια στάση απέναντι στην συντροφιά της καταφέρνει να οδηγηθεί στην διεκπεραίωση του στόχου τους. Η επιλογή αυτή θα μπορούσε να κλείνει το μάτι και στο ενήλικο αναγνωστικό κοινό για την στάση που θα έπρεπε να υιοθετεί εν τέλει κανείς απέναντι στην ζωή, για να γίνει ο κόσμος λίγο πιο εύκολος και πολύ πιο όμορφος.
Παραπάνω από έναν αιώνα μετά την κυκλοφορία του Μάγου του Οζ, το παραμύθι συνεχίζει να κρατά συντροφιά σε έναν μεγάλο αριθμό παιδιών παγκοσμίως και έχει επηρεάσει πολλούς καλλιτέχνες τόσο σε επίπεδο μεταφοράς του πρωτοτύπου, όσο και σε επίπεδο διασκευής αυτού, ενώ αναφορές του συναντώνται στην σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα, από την Carrie Bradsaw, τον Elton John και την Lady Gaga, μέχρι τις κούπες και τα μπλουζάκια με στάμπα “there is no place like home” που φαίνεται να έχουν βρεθεί από πολύ νωρίς στα χειλάκια της μικρής Ντόροθι εκφράζοντας την νοσταλγία της για το Κάνσας. Η διαχρονικότητά του είναι ίσως και η αναμφισβήτητη απόδειξη της λογοτεχνικής του αξίας, ενώ οι ποικίλες επιρροές που έχει προκαλέσει και συνεχίζει να προκαλεί σε πλήθος δημιουργών του επιτρέπει να δίνει συνεχώς το παρόν ανανεωμένο και προσαρμοσμένο στην εκάστοτε εποχή.
