Ιωάννα ΑλεξοπούλουΕίναι το κράτος έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε στη Γαλλία μια πρακτική σύμφωνη με το εθνικό και διεθνές δίκαιο;
Οι αιφνίδιες τρομοκρατικές ενέργειες τον τελευταίο χρόνο οδήγησαν το γαλλικό κράτος στο να θέσει σε εφαρμογή αυτό που το ίδιο ονομάζει «κράτος έκτακτης ανάγκης», σε μια εθνική προσπάθεια να περιοριστούν οι πιθανότητες να επαναληφθούν τέτοια περιστατικά και να προστατευθούν όσο το δυνατόν ισχυρότερα οι πολίτες του.
Ωστόσο, η εφαρμογή μιας τέτοιας πρακτικής δεν είναι τόσο απλή όσο με μια πρώτη σκέψη μπορεί να φαντάζει και εγείρει έντονες συζητήσεις αναφορικά με τη συνταγματικότητα και την ορθότητα ενός τέτοιου μέτρου. Φυσικά πυροδοτεί και έντονους διαλόγους πολιτικής και κοινωνικής φύσης, ωστόσο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να θίξει τους νομικούς προβληματισμούς που τυχόν ανακύπτουν.
Το σημαντικότερο μάλιστα σημείο είναι η αντίφαση που δημιουργείται: αυτή η πρακτική τίθεται σε ισχύ από το κράτος που με τη γαλλική επανάσταση το 1789 μετακίνησε το φορέα της εξουσίας, καθιστώντας κυρίαρχο το λαό.
Είναι γεγονός πως στα συντάγματα των κρατών είναι δυνατόν να προβλέπεται η δραστική επέμβαση του κράτους -πολλές φορές μάλιστα και των στρατιωτικών δυνάμεων- σε περιπτώσεις επικείμενης απειλής ή έκτακτης ανάγκης, ενώ ανάλογου περιεχομένου διάταξη υπάρχει μάλιστα και στο δικό μας σύνταγμα στο άρθρο 48 σύμφωνα με το οποίο τίθεται σε εφαρμογή ο νόμος για την κατάσταση πολιορκίας «σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος». Ωστόσο, η εφαρμογή τέτοιου είδους διατάξεων δεν είναι συχνή.
Σε μια τέτοια περίπτωση, όπως αυτή του γαλλικού κράτους τίθεται το ζήτημα αν η εθνική ασφάλεια μπορεί εν τέλει –και αν ναι σε τι βαθμό και υπό ποιες συνθήκες- να υπερτερήσει έναντι του συνταγματικώς και διεθνώς κατοχυρωμένου δικαιώματος της ελευθερίας των ατόμων. Διότι και οι δύο ρυθμίσεις, τόσο δηλαδή η παρέμβαση του κράτους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, όσο και η ατομικές ελευθερίες προβλέπονται.
Η σωστή ισορροπία νομικώς βρίσκεται στη στάθμιση των δύο ρυθμίσεων, η οποία ύστατο στάδιο έχει το να μην πλήττεται εντελώς, να μην πλήττεται στο θεμελιώδη πυρήνα του δηλαδή, το δικαίωμα στην ελευθερία του ατόμου.
Αυτά ισχύουν σε εθνικό επίπεδο, ωστόσο η παραπάνω ρύθμιση από το γαλλικό κράτος γίνεται θα έλεγα και με μια άλλη διάσταση: την προστασία έναντι ενός όχι μόνο εθνικού αλλά μάλλον διεθνούς κινδύνου. Και εκεί ακριβώς, σε αυτό το κεντρικό σημείο, βρίσκεται το έρεισμα προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο κρατικός αυτός παρεμβατισμός από το γαλλικό κράτος.
Και ενώ με την παγκοσμιοποίηση και τις μαζικές μετακινήσεις μεταναστών η κρατική κυριαρχία αναγκαία κάμπτεται, έρχεται στο σημείο αυτό και επεμβαίνει πάλι αυτή τη φορά στο όνομα της εθνικής ασφάλειας που αναμφίβολα μπορεί να πάρει και διεθνείς διαστάσεις, καθώς η τρομοκρατία είναι μια απειλή παγκόσμια και σε καμία περίπτωση δεν πλήττει μόνο τη Γαλλία.
Οι κανόνες ευρωπαϊκής και διεθνούς ισχύος έχουν υπέρτερη θέση ως κανόνες δικαίου στα εθνικά συντάγματα. Υπό την παραδοχή αυτή, δεν πρέπει τα κράτη να λησμονούν το διεθνές δίκαιο, το οποίο παρέχει χρήσιμες ενδείξεις για την ποιοτική διαστολή ανάμεσα σε δράση για την ελευθερία και σε τρομοκρατική δράση. Και αν δεχθούμε μάλιστα τον erga omnes (έναντι πάντων) χαρακτήρα ορισμένων κανόνων δικαίου, τότε η τρομοκρατία ως παγκόσμιο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας εντάσσεται στις παράνομες πράξεις που κάθε κράτος οφείλει να προλάβει και να καταστείλει, το γαλλικό σύνταγμα δε, δεν θα μπορούσε να ερμηνευθεί κατά τρόπο που να αντίκειται στο σεβασμό κανόνων τέτοιας φύσεως.
Η ίδια η τρομοκρατία από τη φύση της είναι μάλλον υπέρτερη απειλή για τις ατομικές ελευθερίες από ότι μπορεί να είναι ένας κρατικός παρεμβατισμός…
Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, ως ερμηνευτικά εργαλεία τους κανόνες και τις πρακτικές του δημοσίου και διεθνούς δικαίου καταρχήν η παρέμβαση του γαλλικού κράτους θεωρείται ορθή και δικαιολογείται νομικώς.
Ωστόσο, πρέπει να μην λησμονούμε την αρχή της αναλογικότητας, το αν και κατά πόσο εν τέλει τα συγκεκριμένα μέτρα στο γαλλικό κράτος δικαιολογούνται από τις περιστάσεις, αν και κατά πόσο δηλαδή αντιστοιχούν στη σοβαρότητα του κινδύνου, εξετάζοντας μήπως είναι αυστηρότερα και βαρύτερα από ό,τι πραγματικά χρειάζεται.