Δαγλής ΘεόδωροςΑυτό το ερώτημα της Φιλοσοφίας απασχόλησε πολλούς φιλοσόφους ανά τους αιώνες. Θα μπορούσαμε σήμερα να αναγάγουμε το ερώτημα αυτό σε μία (υποθετική) φιλοσοφική διαμάχη, Immanuel Kant εναντίον John Stuart Mill.
Ο ορθολογιστής Ιμμάνουελ Καντ, ήταν φανατικός υποστηριχτής της ηθικής. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους με τεράστια επιρροή ανά τους αιώνες. Είναι εύλογο το γεγονός ότι εκτός από ‘’θεωρητικά’’ υποστηρικτής της ηθικής, και στην ζωή του έδειχνε να ήταν κάτι παραπάνω από ηθικός αποδεικνύοντας έτσι την σημασία που είχε η ηθική για αυτόν! Κατά τον Καντ, η συμπεριφορά μας οφείλει να διακατέχεται πλήρως από ηθική, τόσο ως προς τα κίνητρα, όσο και ως προς την εκδήλωσή της. Σε κάθε περίπτωση δηλαδή, όποιες και αν είναι οι συνθήκες, πρέπει να φερόμαστε με τον πιο ηθικό τρόπο ανεξάρτητα αν αυτό μας βλάπτει ή όχι.
Από την άλλη, ο ωφελιμιστής Μιλλ πρεσβεύει τον άλλο πόλο. Φιλόσοφος, πολιτικός και οικονομολόγος, δείχνει μία διαφορετική όψη της ηθικής. Θεωρεί ότι δεν υπάρχει μία απόλυτη ηθική, αλλά πρέπει να ελισσόμαστε σε κάθε περίπτωση ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν. Επομένως, αν μία συμπεριφορά ή μία ιδεολογία θεωρείται ηθική υπό κάποιες συνθήκες, μια εποχή , μπορεί αλλάζοντας τις παραμέτρους να αλλάξει και η ηθική, άρα και η αναμενόμενη συμπεριφορά μας. Επομένως, πρέπει να κάνουμε τις επιλογές που είναι προς το συμφέρον μας.
Η διαφορετικότητα όμως διαφαίνεται εύκολα από ένα κλασσικό παράδειγμα που θέτουν καθηγητές φιλοσοφίας και ηθικής. Ας υποθέσουμε ότι είστε σε ένα μαγαζί με τον καλύτερό σας φίλο και μένετε για λίγο μόνοι στο τραπέζι επειδή ο φίλος σας πήγε στο μπάνιο. Εκείνη την ώρα μπαίνει στο μαγαζί αλαφιασμένος ένας κύριος κρατώντας ένα περίστροφο και σας ρωτάει που είναι ο φίλος σας. Τον ρωτάτε τι τον θέλει και αυτός σας λέει ότι πρέπει να τον σκοτώσει. Κατά τον Καντ πρέπει να λέμε πάντα την αλήθεια γιατί αυτό ορίζει η ηθική, επομένως, κατά τον Καντ πρέπει να του πείτε ότι είναι στο μπάνιο παρότι θα τον σκοτώσει. Από την άλλη, κατά τον Μιλλ, αφού δεν υπάρχει μία ηθική, αλλά καθορίζεται από τις συνθήκες, θα αναλογιστείτε ότι είναι ηθικότερο να πείτε ψέματα και να σωθεί ο φίλος σας παρά να πείτε την αλήθεια και να χάσει την ζωή του, επομένως θα του πείτε ψέματα ότι είναι κάπου αλλού.
Είναι πολύ ενδιαφέρουσες και οι δύο απόψεις, αλλά το ιδανικό (όπως πάντα), είναι ο συγκερασμός και των δύο. Μία μέση λύση, μία χρυσή τομή, θέτοντας τις βάσεις της ηθικής κατά τον Καντ και επιλέγοντας κρίνοντας από τις εκάστοτε συνθήκες κατά τον Μιλλ. Επομένως, θα μπορούσαμε μέσα από τον Καντ να τονίσουμε την ανάγκη για θέσπιση μίας αντικειμενικής και απόλυτης ηθικής η οποία θα είναι αναλλοίωτη ανά τους αιώνες, ανεξάρτητη από τις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν στην κάθε κοινωνία. Με αυτό τον τρόπο αυτόματα θεσπίζεται μία ενιαία ηθική με πανανθρώπινη ισχύ. Από την άλλη όμως, στην ζωή και στην φύση δεν δρουν όλα με μία μαθηματική απολυτότητα σαν αυτή που πρεσβεύει ο Καντ. Επομένως, δεν μπορούμε και εμείς να ζούμε σε έναν υποθετικό κόσμο· πρέπει αν μη τι άλλο, να ζούμε σε έναν ρεαλιστικό κόσμο, στον κόσμο του ωφελιμισμού του Μιλλ, αφού αυτός είναι ο κόσμος που βιώνουμε καθημερινά. Οι αποφάσεις μας θα πρέπει να είναι προς το συμφέρον μας, και να μην είμαστε απόλυτοι και κάθετοι στις απόψεις μας, καθώς η ζωή από την φύση της έχει την ιδιότητα της μη – στασιμότητας.