Δημήτρης Κούλαλης«Κάθε μεταβολή είναι ταχυτέρα ή βραδυτέρα, ο χρόνος όμως OΧΙ»
-Άλμπερτ Αινστάιν, Φυσικά
Αυτή η αναφορά σε έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της παγκόσμιας νόησης, αποτελεί την καλύτερη εισαγωγή για την ανάδειξη και την ενασχόληση μας με τον άνθρωπο που σημάδεψε όσο κανένας άλλος τον αιώνα που πέρασε, τον Άλμπερτ Αινστάιν(1879-1955). Ο πολυσυζητημένος και ευρέως διαδεδομένος τύπος της σχετικότητας (e=mc2), αποτελεί την μαθηματική αποτύπωση και θετικοποίηση της αύξησης της μάζας, με την αύξηση της ταχύτητας, του φωτοηλεκτρικού φαινομένου και της ισοδυναμίας μάζας- ενέργειας. Αναντίρρητα, η ΓΘΣ( Γενική Θεωρία της Σχετικότητας) και η ΕΘΣ( Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας) αποτέλεσαν μια ‘’βαρύγδουπη’’ επιστημονική ανακάλυψη η οποία πανθομολογουμένως μετέβαλλε άρδην τους συσχετισμούς στον κόσμο της επιστήμης (και όχι μόνο).
Η ΓΘΣ και η ΕΘΣ , προϊόντα επίπονης πνευματικής διεργασίας, εκτός από την ριζοσπαστικότητα από την οποία εμφορούνται, διακρίνονται και για έναν ακόμη λόγο. Για το γεγονός ότι εξήχθησαν ως συμπεράσματα σε μια εποχή που αν τολμούσαμε να την συγκρίνουμε με την δική μας, τα συμπλέγματα κατωτερότητας που θα μας δημιουργούνταν θα έχρηζαν ψυχολογικής παρακολούθησης. Εν ολίγοις, αυτός ο ‘’παμπόνηρος’’ Γερμανοεβραίος κατάφερε με πενιχρά μέσα να δώσει απάντηση σε ένα πρόβλημα που επιζητούσε λύση για αιώνες. Κατά καιρούς μεγάλοι διανοητές καταπιάστηκαν με τις απλές, καθημερινές πλην σημαντικές έννοιες του χώρου και του χρόνου και την σχέση μεταξύ των. Διανοούμενοι όπως ο Καρτέσιος και ο Leibniz προσπάθησαν αλλά δεν μπορέσαν να εξάγουν ένα πειστικό συμπέρασμα. Ο ριζοσπάστης και οξύνους Einstein κατάφερε ελλείψει τεχνολογικής αρωγής, δίχως την ύπαρξη ενός δικτύου το οποίο θα του εξασφάλιζε την άμεση πρόσβαση στον ‘’κόσμο’’ της πληροφορίας και με μια γερμανική και ευρωπαϊκή κοινωνία η οποία δεν διατεινόταν για την οπτιμιστική της διάθεση, να διατυπώσει με ευθύτητα, πνευματική ενάργεια και προοδευτική διάθεση την θεωρία του. Γι’ αυτό, για πολλούς , ο ρηξικέλευθος και οβιδιακός χαρακτήρας της ΕΘΣ μπορεί να συγκριθεί ως προς την σημαντικότητα του μόνο με τον μαρξισμό και τον υπαρξισμό , όπως αυτός διατυπώθηκε εν αρχή από τον Χούσερλ και εν συνεχεία από τον Χάιντιγκερ.
Όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα, η ΕΘΣ αποτελεί το απαύγασμα μιας συστηματικής και πολυετούς έρευνας η οποία οφείλει την επιτυχία της στην οξύνοια και την διορατικότητα του εμπνευστή της. Για να θέσουμε τον δάκτυλον εις του τύπου των ήλων, ο Einstein μέσα από την θετική- φιλοσοφική και άνευ προκαταλήψεων σκέψη του μπόρεσε να αντιληφθεί αυτό που μέχρι εκείνη την στιγμή αγνοούσαν οι λοιποί επιστήμονες, παρασυρόμενοι από την πλάνη της (νευτώνειας) πίστεψης περί αφηρημένης έννοιας του χρόνου. Ήγουν, δεν διατύπωσε την θεωρία του ερειδόμενος σε κάποιο ατόπημα-παράλειψη ήδη δημοσιευμένων θεωριών. Αποφεύγοντας τις μανιχαϊκού τύπου απλουστεύσεις, με συστηματική μέθοδο και προσοχή, όντας άριστος γνώστης του αντικειμένου, διατύπωσε όλα όσα ο πνευματικός του ινστρούκτορας του υπαγόρευε.
Τι είναι όμως αυτό που κατέστησε την ΕΘΣ ξεχωριστή, ως προς την διατύπωση και το περιεχόμενο της, σε σχέση με τις άλλες θεωρίες των ομότιτλων του Einstein εκείνη την εποχή; Δεν χωρά αμφιβολία πως η μοναδικότητα της θεωρία της σχετικότητας, έγκειται στο γεγονός της δημιουργίας μιας νέας κοσμοεικόνας που διέφερε κατά πολύ από το πρότυπο της νευτώνειας κοσμοαντίληψης. Μέσα από αυτήν (ΕΘΣ), ο χώρος και ο χρόνος έπαψαν να εκλαμβάνονται ως ανεξάρτητοι και αμετάβλητοι από την ύλη, ενώ παράλληλα η έννοια της βαρύτητας που μέχρι τότε θεωρούνταν ως μια άγνωστη δύναμη που δρα και επιδρά ακαριαία, κατέλαβε την δική της θέση στα ‘’ πάνω διαζώματα ’’ του επιστημονικού Πάνθεον. Εξίσου καινοτόμα ήταν η διατύπωση για το μέγεθος της μετάπτωσης του περιηλίου του Ερμή, αλλά και η ανάδειξη μια σειράς φαινομένων (πρωτόγνωρων για την τότε επιστημονική κοινότητα) όπως η καμπύλωση του φωτός κατά την επαφή του με ογκώδη σώματα, καθώς και η επίδραση της βαρύτητας στο χρόνο, φαινόμενο στο οποίο βασίστηκε η εφαρμογή του Παγκόσμιου Συστήματος Στιγματοθέτησης ( GPS).
Ίσως αναρωτηθείς αγαπητέ μου αναγνώστη, ποια η σχέση αυτής της ταπεινής (φιλοσοφικής) αρθρογραφικής γωνιάς με τον Αινστάιν και την ‘’παράξενη’’ επιστήμη του; Η μέγιστη! Ο Αινστάιν υπήρξε μελετητής και ως εκ τούτου άριστος γνώστης των ελεγειών των Χιούμ, Καντ, Χούσερλ και Πουανκαρέ ( μολονότι ο τελευταίος είχε αγνοήσει επιδεικτικά την εργασία και την θεωρία του). Επί παραδείγματι, στο «Περί της ηλεκτροδυναμικής των κινουμένων σωμάτων» είναι εμφανής η επίδραση του Humme, ενώ (και) η αναφορά του στην έννοια του ‘’ταυτόχρονου ’ ‘ (Περί της ηλεκτροδυναμικής των κινούμενων σωμάτων, τόμος IV) αποτελεί έναν δίαυλο επικοινωνίας, μία έμμεση συνομιλία με τον Επίκουρο και τους κλασικούς.
Ωστόσο, η ώσμωση φιλοσοφίας- φυσικής δεν ήταν καλοδεχούμενη από όλους τους φυσικούς. Από τον μεγάλο Ολλανδό θετικό επιστήμονα H.A Lorentz μέχρι τους μεταπολεμικούς Αμερικανούς φυσικούς Richard Feyman και Steven Weinberg, όλοι τους ανεξαιρέτως επέκριναν την διάθεση του Αινστάιν να επικοινωνήσει τις δυο αυτές επιστήμες, θεωρώντας πως μέσα από αυτήν την προσπάθεια θρέφεται και θάλλει η ασάφεια κι η γενικολογία. Ο Weinberg μάλιστα προχώρησε ένα βήμα περαιτέρω, ολοκληρώνοντας έτσι την εξαπόλυση μύδρων κατά της φιλοσοφίας, με το έργο « Όνειρα για μια τελική θεωρία» (εκδ. Κάτοπτρο,1995). Στο εν λόγω βιβλίο συμπεριλαμβάνεται και το κεφάλαιο με τον γλαφυρό και ενδεικτικό των πεποιθήσεων του συγγραφέα τίτλο : «Ενάντια στη φιλοσοφία».
Αξίζει ωστόσο να σταθούμε στο σημείο αυτό στο παρασκήνιο που υπήρξε πίσω από αυτές τις ‘’συναδελφικές διαφωνίες ’’ καθότι πίστη του γράφοντα, αλλά και πλείστων αναλυτών του αινσταϊνικού έργου, είναι πως οι εκφραστές αυτών δεν υποκινήθηκαν μόνο από επιστημονικά κίνητρα. Την άποψη αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει η στάση πολλών επώνυμων φυσικών της εποχής οι οποίοι, ιδίως τον πρώτο καιρό μετά την διατύπωση της ΕΘΣ, εξαπέλυσαν μια αρειμάνια επίθεση εναντίον αυτής και του δημιουργού της.. Φυσικοί όπως οι νομπελίστες Philip Lenard και Johannes Stark ήταν ένιοι εξ εκείνων οι οποίοι είχαν ‘’προσωπικές’’ διαφορές με τον Αινστάιν. Τι εννοούμε όταν λέμε προσωπικές; Υπήρξε πασίδηλη και απροκάλυπτη η αντισημιτική τους διάθεση καθώς και η μη ταύτισή τους με τις ακραίες, για αυτούς, πολιτικές τοποθετήσεις του Αινστάιν. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ακόμα και στην κλειστή κοινότητα των επιστημόνων μπορούν να παρεισφρήσουν κοινωνικοπολιτικές και άλλου είδους αντιλήψεις, οι οποίες όντας στερεοτυπικά δομημένες καθιστούν όψιμη την εξελικτική πορεία των επιστημών.
Παρά τις διαφωνίες –κυρίως στο εσωτερικό της Γερμανίας- η θεωρία του Αινστάιν βρήκε εκείνα τα ερείσματα που χρειάζονταν μέσα στην επιστημονική κοινότητα εκτινάσσοντας τη φήμη του, αφήνοντας παράλληλα μια σημαντική παρακαταθήκη για την ανθρωπότητα.. Υπέρμαχοι της ΕθΣ υπήρξαν οι σπουδαίοι Max Planck, Niels Bohr και Εrwin Schrödinger, οι οποίοι μετείχαν της φιλοσοφικής παιδείας, δυνάμενοι να κατανοήσουν το ιδιότυπο στιλ του Αινστάιν, απαλλαγμένοι από μιζεραμπιλισμούς και ‘’ευγονικούς’’ μεσαιωνισμούς.
Τέλος , θεωρώ ουρανομήκη ανοησία την απαξίωση και την προσπάθεια διαστρέβλωσης του έργου του Αινστάιν, από μια μερίδα σύγχρονων επιστημόνων και μελετητών , ιδίως λόγω της μετέπειτα εργαλειοποίησής του βλέπε Χιροσίμα. Είναι ανόητο και μικροπρεπές στην προσπάθεια σου να ομογενοποιήσεις τον λίβελο κατηγοριών ενάντια στον ”αντίπαλο” σου, να παραβλέπεις τα πιο σημαντικά γεγονότα, όπως το ότι ο Αινστάιν υπήρξε η σημαντικότερη επιστημονική προσωπικότητα του αιώνα που μας πέρασε. Υπηρετώντας την επιστήμη του ως κοιτίδα πολιτισμού και εξύψωσης του ανθρώπινου γίγνεσθαι και όχι ως όπλο καταδυνάστευσης, εξανδραποδισμού και φυσικής εξόντωσης των λαών. Ο Αινστάιν αναδύθηκε απ’ την αχλή του μύθου εξαιτίας της προσήλωσης του στο άνθρωπο και τα πανανθρώπινα ιδανικά. Άλλωστε, όπως και ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά : « Δεν έχω ιδιαίτερα προσόντα. Απλώς είμαι παθιασμένα περίεργος».
Θα επανέλθουμε.
