FrapressΓράφει ο Αλέξανδρος Μαντζουνέaς
Η σεξουαλική απελευθέρωση στον κινηματογράφο και οι “προκλητικές” ταινίες με επίκεντρο τη σεξουαλική διαφορετικότητα.
Ο κινηματογράφος είναι μια απελευθερωτική μορφή τέχνης στην οποία ο εκάστοτε καλλιτέχνης εκφράζεται ελεύθερα με σκοπό όχι μόνο την εικαστική ικανοποίηση του αλλά και την προσπάθεια να μεταδώσει κάποια συναισθήματα ή μηνύματα στο θεατή. Οι καρποί αυτής της τέχνης, άλλοτε θα αρέσουν άλλοτε όχι, ίσως και ενοχλήσουν πολλές φορές ή ίσως βοηθήσουν τον θεατή να σκεφτεί και να προβληματιστεί. Όλα λοιπόν είναι υποκειμενικά. Έτσι και η σεξουαλική απελευθέρωση, δηλαδή η απεικόνιση σκηνών σεξ, σκηνών μεταξύ ομοφυλόφιλων ή ακόμα η κατάρριψη των φυλετικών στερεοτύπων είναι κάτι που ίσως ακόμη και σήμερα κατακρίνεται. Στο κείμενο θα επικεντρωθούμε στην εξέλιξη αυτής της απελευθέρωσης και ιδιαίτερα στην κατάρριψη των στερεοτυπικών αντιλήψεων σχετικά με τα φύλα και τη σεξουαλικότητα. Η ιστορία βρίσκει τις ρίζες της αρκετά βαθιά σε μια εποχή όπου οτιδήποτε πήγαινε κόντρα στις αρχές ήταν κατακριτέο, τουλάχιστον στη θεωρία.
Όσο περίεργο και εάν φαίνεται σήμερα,την περίοδο μεταξύ 1915-1936, επικρατεί μια απελευθέρωση είτε στην ομοφυλοφιλία είτε στην αντιστροφή των παραδοσιακών ρόλων σε σχετικά με το φύλο.
Το πρώτο φιλμ με ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο ήταν αυτό του Εdison με τίτλο “The Gay Brothers” το 1898. To μικρού μήκους αυτό φιλμ σόκαρε τα πλήθη μόνο και μόνο στην εικόνα του να χορεύουν δυο άνδρες μαζί.
Βασικό είναι να κατανοήσουμε πως ο κινηματογράφος δεν αποτελεί ένα μέσο αποκομμένο από την κοινωνία. Οι διάφορες μεταβολές σε όλους τους τομείς τον επηρεάζει, είτε αρνητικά είτε θετικά. Την περίοδο μεταξύ 1915 έως και το 1936 έχουμε μερικές αριστουργηματικές ταινίες που προωθούν έναν νέο κόσμο όπου τα αναχρονιστικά στερεότυπα καταρρέουν.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι:
Η ταινία “Florida Enchantment” (1914) μια κωμωδία στην οποία αλλάζουν οι ρόλοι, με μια γυναίκα να υποδύεται έναν άνδρα.
Το 1916 η ταινία του Σουηδού σκηνοθέτη Mauritz Stiller “The Wings” μας περιγράφει το πάθος ενός καλλιτέχνη για τον νεαρό μαθητή του. Σκανδαλιστικό από τη μία όμως κάτι ιδιαίτερα αληθινό και σύνηθες από την αρχαία εποχή (βλέπε αρχαία Ελλάδα).
Επίσης η ταινία του 1919 “Different from the others” (Anders al die Anderen). Ταινία γερμανικής παραγωγής που αφηγείται μια ιστορία ομοφιλοφιλικού έρωτα ανάμεσα σε ένα καθηγητή και ένα μαθητή. Καταλύτης αποτελεί ένα εκβιαστικό σημείωμα αποκάλυψης. Η ταινία στο τέλος κάνει έκκληση για ανοχή προς την ομοφυλοφιλία.
Το γνωστό στους περισσότερους “Pandoras Box” του 1928 αποτελεί την ταινία στην οποία παρουσιάζεται για πρώτη φορά μια λεσβιακή φιγούρα στον κινηματογράφο.
Ένα ακόμη σημαντικό φιλμ του είδους έρχεται από τη Γερμανία το 1931. Δεν είναι άλλο από το “Maedchen Uniform”, στο οποίο περιγράφεται η ιστορία δυο γυναικών που αγαπιούνται παράφορα. Η ταινία πάει κόντρα στο μιλιταριστικό κατεστημένο και θεωρείται ως μια ταινία ιστορικού περιεχομένου και σημασίας, καθώς περιγράφει της πρώιμη “γκέϊ” κουλτούρα την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εκείνη η περίοδος διότι στη Βαϊμαρική Γερμανία, επικρατεί μια χαλαρότητα κοινωνική όχι απαραίτητα καλή θα λέγαμε για το σύνολο αλλά ταυτόχρονα βοηθούσε στην ελεύθερη έκφραση των τεχνών, οι οποίες ήταν απαλλαγμένες από οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας.
Αυτήν την κουλτούρα οι Γερμανοί καλλιτέχνες που μετανάστευσαν στην Αμερική τη μετέφεραν μαζί τους.
Πάμε να δούμε και την Αμερικανική κοινωνία η οποία διαφέρει αρκετά από την Ευρωπαϊκή. Εκεί συναντάμε μια κοινωνία της “εικόνας”,των “τύπων” θα λέγαμε, κλειστή σε νέες προκλήσεις. Η λογοκρισία δίνει και παίρνει και αυτό οδηγεί στην εφαρμογή ενός νόμου το 1934 που απαγορεύει οποιασδήποτε σκηνή που εμπεριέχει σεξ ή υπαινιγμούς προς αυτό. Έως το 1967 η λογοκρισία αυξάνεται ασφυκτικά μπλοκάροντας την δημιουργικότητα.
To Club Des Femmes μια ταινία γαλλικής παραγωγής, η οποία με έναν ιδιαίτερα έξυπνο και κωμικό τρόπο καταφέρνει να απεικονίσει μια ποικιλία συμπεριφορών ασχέτως φύλου, όταν παρουσιάστηκε στα Αμερικανικά σινεμά προκάλεσε έντονη ενόχληση στο κοινό. Η ταινία διαδραματίζεται σε ένα ξενοδοχείο όπου μένουν μόνο γυναίκες. Η ομοφυλόφιλη γυναίκα δεν λείπει προφανώς απο την ταινία, βέβαια ούτε και η αλλαγή ενός άνδρα σε γυναίκα. Αυτός ο άνδρας είναι ο μνηστήρας μίας από τις γυναίκες και μεταμφιέζεται συνεχώς σε drag ώστε να μπορεί να εισέλθει στο ξενοδοχείο και να ιδωθεί μαζί της.
Κάτι ακόμα, σύμφωνα με μελέτες στις ταινίες αυτές οι χαρακτήρες που είναι ομοφυλόφιλοι συνήθως πεθαίνουν ή αυτοκτονούν. Ο θάνατος τους είναι μια ηθική χαλάρωση για τον θεατή μετά το σοκ που έχει υποστεί. (Αρκετά γελοίο και όμως αληθινό).
Στην Ευρώπη τώρα τις δεκαετίες του ’30, ’40 ’50 το πειραματικό σινεμά και το avant- garde συνδράμουν σταδιακά στην σεξουαλική απελευθέρωση. Ιδιαίτερα έντονο το ομοφυλοφιλικό στοιχείο και στις Βρετανικές ταινίες του ’60 και αυτό μας φέρνει στην επόμενη δεκαετία (’70) όπου το κλίμα ενισχύεται από την δημιουργία ενός λεσβιακού/φεμινιστικού κινήματος στον κινηματογράφο. Το ’80 έχουμε ταινίες όπως το Dessert Hearts , My Beautiful Laundrette , A Torch Song Trilogy.
H ταινία του 1987 “Alfalfa” αν και μικρού μήκος καταφέρνει να θέσει ξεκάθαρα τα “σημεία” της μέσα από την εικόνα, τη μουσική αλλά και τους διαλόγους, οι οποίοι θέτουν έναν κώδικα επικοινωνίας για τους ομοφυλόφιλους. Το βασικό point είναι η επίθεση στην δυτική κοινωνία για την μη αποδοχή αυτής της σεξουαλικής διαφορετικότητας. Ένα δεύτερο σημείο είναι η αναγκαιότητα να αποκτήσουν μια “φωνή” απαλλαγμένη από τους περιορισμούς που τους είχαν επιβληθεί ως μία υποκουλτούρα.
Desert Hearts
Tη δεκαετία του ’80 στο Σαν Φρανσίσκο έχουμε τη δημιουργία μερικών αξιόλογων ανεξάρτητων παραγωγών που εστιάζουν στην ομοφυλοφιλία. Γιατί το Σαν Φρανσίσκο; διότι είναι η πόλη όπου αναπτύχθηκε και συγκροτήθηκε ουσιαστικά ένα ισχυρό gay community, που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα του σε μία κρίσιμη περίοδο. Ο Chuck Solomon με το “Coming of Age” (1986), θίγει την ασθένεια του AIDS που είχε κάνει την εμφάνιση της εντονότερη στη κοινότητα των ομοφυλοφίλων.
Σήμερα, ταινίες με ομοφυλοφιλικό θέμα έχουν εδραιωθεί και κατακτήσει το χώρο του κινηματογράφου. Έχουν καταφέρει να τιμηθούν με βραβεία στα μεγαλύτερα φεστιβάλ σε ολόκληρο τον κόσμο και είναι αποδεκτές από την πλειοψηφία του κοινού. Αμέτρητα είναι και τα ειδικά φεστιβάλ που έχουν δημιουργηθεί για την προβολή αποκλειστικά τέτοιων ταινιών.
Η αλήθεια είναι πως για μερικούς ακόμα οι ταινίες αυτές εμπεριέχουν την πρόκληση αλλά επειδή το θέμα αυτό έχει περάσει και στην τηλεόραση οι αντιδράσεις είναι αισθητά λιγότερες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταινία η “Η Ζωή Της Αντελ” που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών το 2013. Όλη αυτή η απελευθέρωση προφανώς δεν είναι τυχαία. Συνοδεύεται και από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που πλέον αποδέχονται την κοινότητα αυτή και μάλιστα νομιμοποιούν τον γάμο μεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου.
Το παρόν άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το Cinekra. Τι είναι αυτό;
Το Cinekra αποτελεί τον άνθρωπο σας αν ψάχνετε κριτικές ταινιών και τηλεοπτικών σειρών αλλά και πρωτότυπα αφιερώματα. Με το ιδιαίτερο και αντίστροφο αξιολογικό σύστημα του «Κρα» σας προσκαλούν και εσάς να αποτινάξετε κάθε καθωσπρεπισμό και να εκφραστείτε ελεύθερα για το κινηματογράφο.