FrapressΕπιμέλεια: Εβίτα Γοργορίνη
Υπερρεαλισμός, όνομα ουσιαστικό. Γνήσιος ψυχικός αυτοματισμός, με τον οποίο εκφράζει κανείς γραπτά, είτε προφορικά, ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, την αληθινή λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης χωρίς κανένα λογικό έλεγχο, πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική έννοια.
ΕΓΚΥΚΛ. Φιλοσ. Ο υπερρεαλισμός στηρίζεται στην επίγνωση της ανώτερης πραγματικότητας ορισμένων μορφών συσχετίσεως (συνειρμών), που παραμελήθηκαν πριν απ’ αυτόν, στην παντοδυναμία του Ονείρου, στο ανιδιοτελές παιγνίδισμα της σκέψης.
Το πρώτο μανιφέστο του υπερρεαλισμού γράφτηκε από τον Αντρέ Μπρετόν ώστε να καθορίσει τι είναι και τι επιδιώκει ο υπερρεαλισμός (σουρεαλισμός). Το κίνημα φυσικά είχε ξεκινήσει νωρίτερα, από το 1910, όπου είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ο πρώτος πυρήνας ποιητών που το αποτελούσε.Το 1924 υπήρξε η καταλυτική χρονιά όπου οι υπερρεαλιστές ξεκαθάρισαν τις προθέσεις τους.Το 1930 δημοσιεύτηκε το δεύτερο μανιφέστο.
Το κίνημα λοιπόν γεννήθηκε στο Παρίσι στα ερείπια του Ντανταισμού. Η σχέση των δύο κινημάτων είναι ιδιαίτερα περίπλοκη γι’αυτό δε θα την αναλύσω.Αυτό όμως που πρέπει να γνωρίζετε είναι ότι η βασική διαφορά έγκειται στην αντικατάσταση του αναρχισμού και του πεσιμισμού του ντανταισμού από την διατύπωση θεωριών και αρχών. Ο Υπερρεαλισμός είναι αναμφίβολα ένα επαναστατικό κίνημα. Επιδίωξε πολλές ριζοσπαστικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα. Ο αρχικός και μετέπειτα πυρήνας καλλιτεχνών που το αποτέλεσαν αντέδρασαν στα ιδεώδη της αστικής τάξης και σε αυτό που ερμήνευαν ως κρίση του Δυτικού πολιτισμού (καπιταλισμού).Πρότειναν την αναθεώρηση των ανθρώπινων αξιών,στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ και στα ιδεώδη του Μαρξισμού. Προέβαλαν τον αυτοματισμό δηλαδή τη διαδικασία γραφής ή σχεδίασης κατά την οποία ο δημιουργός λειτουργεί αυθόρμητα, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο το ασυνείδητο, χωρίς κανένα στοιχείο αυτολογοκρισίας ή ηθικού και αισθητικού περιορισμού. Επιδίωκαν τη διερέυνηση του ασυνειδήτου,την απελευθέρωση της φαντασίας με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική.
Με βάση την φορά του ρολογιού: Maxime Alexandre, Louis Aragon, André Breton, Luis Bunuel, Jean Caupenne, Paul Éluard, Marcel Fourrier, René Magritte, Albert Valentin, André Thirion, Yves Tanguy, Georges sadoul, Paul Nougé, Camille Goemans, Max Ernst, Salvador Dalì.
Οι υπερρεαλιστές μετέτρεψαν το ελευθερία – ισότητα – αδελφότητα της Γαλλικής Επανάστασης στο δικό τους τρίπτυχο: ελευθερία – αγάπη – ποίηση. Θεωρούσαν όλη την τέχνη τοτεμική, υπό την έννοια ότι το οποιοδήποτε υπερρεαλιστικό φετίχ περιείχε ένα μυστικό, δηλαδή απελευθερωτικό νόημα. (θεωρία του Μαρξ : φετιχισμός) Είναι προφανές ότι το υπερρεαλιστικό κίνημα είχε έντονη πολιτική χροιά. Γεγονός που δεν έκρυψαν ποτέ τα μέλη του, καθώς τα συνθήματα τους ήταν “Να αλλάξουμε τη ζωή” (Ρεμπώ) και “Να αλλάξουμε τον κόσμο” (Καρλ Μαρξ). Η πολιτική θέση του κινήματος βέβαια, αρχικά, είχε περισσότερα αναρχικά στοιχεία αν και στη συνέχεια προσχώρησαν στην άκρα αριστερά ώσπου το 1929 αποτέλεσε επίσημα μέλος του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος γεγονός που σφραγίζεται με την έκδοση του περιοδικού “ο Σουρεαλισμός στην υπηρεσία της επανάστασης” . Ο Μπρετόν βέβαια,διαφώνησε με τις σταλινικές μεθόδους, έτσι διαγράφηκε από το κομμουνιστικό κόμμα. Έπειτα γνώρισε τον Τρότσκυ από τον οποίο επηρεάστηκε βαθύτατα αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία που θα δούμε αργότερα…
Όπως καταλαβαίνετε το κίνημα του υπερρεαλισμού είναι ιδιαίτερο,περίπλοκο και πολύ ενδιαφέρον. Παρ’ότι ξεκίνησε κυρίως μέσω της ποίησης επηρέασε έντονα τη ζωγραφική και τον κινηματογράφο. Την επίδραση του μπορεί κανείς να τη διακρίνει σχεδόν σε κάθε έκφραση της δυτικής πρωτοπορίας του Μεσοπολέμου-αλλά και αργότερα.Ο Λουίς Μπουνιουέλ γράφει στην αυτοβιογραφία του “Η τελευταία πνοή” πως στις διαδηλώσεις του γαλλικού Μάη του 68 οι νέοι που συμμετείχαν φώναζαν συνθήματα των υπερρεαλιστών,με κυριότερο το “η φαντασία στην εξουσία”. Η επιρροή του κινήματος υφίσταται μέχρι σήμερα.
Στο Frapress.gr θα επιχειρήσουμε μέσα από 7 άρθρα να ταξιδέψουμε σε αυτό το περίπλοκο κίνημα και στις πολλαπλές πτυχές του.
Αφιέρωμα στον Υπερρεαλισμό
- Εισαγωγή: Εβίτα Γοργορίνη
- Ποίηση: Σπύρος Γούλας, Θάλεια Μητσούλη, Αριάδνη Πολυχρονίου
- Ζωγραφική: Εβελίνα Τσέλιου, Μαγδαληνή Γκόγκου, Εβίτα Γοργορίνη
- Κινηματογράφος: Μαριάννα Παπαδάκου
- Θέατρο: Εβίτα Γοργορίνη
- Η πρόσληψη στην Ελλάδα: Μαρία Στρατήγη, Δημήτρης Κούλαλης
- Ο υπερρεαλισμός ιδωμένος ως επανάσταση: Αριάδνη Πολυχρονίου