Κατερίνα Αδαμοπούλου
Τα σημαντικότερα έργα του Ρομάν Πολάνσκι
Το 1933 πρόσφερε στην Ευρώπη, εκτός απο πολλά δεινά, και έναν απο τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες της, τον Ρομάν Πολάνσκι, που συντέλεσε στην ανάδειξη της ευρωπαικής κινηματογραφικής κουλτούρας και επηρέασε την πορεία του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Ο Ρομάν Πολάνσκι γεννήθηκε μια μέρα σαν σήμερα, πριν απο 82 χρόνια, σ’ ένα προάστιο των Παρισίων απο Πολωνούς μετανάστες γονείς. Η έναρξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, τον βρίσκει στην Κρακοβία, όπου είχε μετακοιμίσει, λίγα χρόνια πριν, μαζί με την οικογένεια του. Ο πόλεμος θα αποβεί καταστροφικός και για τον ίδιο. Όντας παιδί ακόμα, αναγκάζεται να μεγαλώσει γρήγορα για να επιβιώσει, καθώς ο πατέρας του εξορίζεται σε στρατόπεδο εργασίας στην Αυστρία, ενώ η μητέρα του οδηγείται στο κολαστήριο του Άουσβιτς. Μέσα στα συντρίμμια που άφησαν τα πάντσερ, ο Πολάνσκι ανακαλύπτει τη μεγάλη του αγάπη, την 7η τέχνη. Αρχικά την υπηρετεί μέσω του θέατρου, ως ηθοποιός και εν συνεχεία επιλέγει να σπουδάσει σκηνοθεσία στην κινηματογραφική σχολή του Lodz [1955] . Κατά το πρώτο έτος των σπουδών του, θα δημιουργήσει και την πρώτη του ταινία, το “The bicycle” .
Το 1962, αποτελεί την αφετηρία της τεράστιας του καριέρας. Ο εικοσιεννιάχρονος τότε Πολάνσκι, σκηνοθετεί ευρηματικά τη πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του,“Knife in the water” [στα πολωνικά: “Nóż w wodzie”]. Ο σκηνοθέτης αφηγείται σε ασπρόμαυρο φόντο με μόλις 3 ηθοποιούς [2 εκ των οποίων δεν είναι επαγγελματίες] και μια βάρκα, ως πεδίο δράσης, τη σύγκρουση των γενεών, την αέναη αντιπαλότητα του νέου που επιδιώκει να αλλάξει το παλιό, αμφισβητώντας το και την επιθυμία του παλιού να καθυποτάξει καθετί καινούργιο, ακυρώνοντάς το. Η κόντρα των 2 πρωταγωνιστών, ενός επιτυχημένου αστού και ενός φοιτητή, αυτή την αντιπαλότητα επιζητά να αναδείξει. Η εν λόγω ταινία χάρισε στον σκηνοθέτη, εκτός απο διεθνή αναγνώριση και πολλές διακρίσεις [η ταινία προτάθηκε μεταξύ άλλων για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, Χρυσό Λέων και Κινηματογραφικό Βραβείο BAFTA Καλύτερης Ταινίας] και ένα εισιτήριο για τον δυτικό κόσμο.
Μόνο ο Leon Niemczyk [αριστερά] ήταν επαγγελματίας ηθοποιός.
Η επιτυχία του ξαναχτυπά την πόρτα το 1968, όταν μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη το βιβλίο του Ira Levin και κατορθώνει να δημιουργήσει ένα αριστούργημα. Μια ταινία τρόμου που σε τρομακρατεί απο το πρώτο λεπτό ως και το τελευταίο, επειδή καλλιεργεί απο την αρχή την αίσθηση του απροσδιόριστου κινδύνου και κυρίως διότι παίζει έντεχνα με το μυαλό και τους φόβους σου. Ο λόγος γίνεται φυσικά για το “Rosemary’s baby”, με την Mia Farrow στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Το έργο επικεντρώνεται στην νεαρή Ρόζμαρυ και στην αλλαγή που προκλήθηκε στην ψυχολογία της, λόγω της εγκυμοσύνης της. Η πρωταγωνίστρια αισθάνεται εγκλωβισμένη μέσα στους 4 τοίχους του διαμερίσματος της, οι πόνοι την κάνουν παρανοική, νιώθει να απειλείται απο τους, ομολογουμένως, παράξενους και ενοχλητικούς ηλικιωμένους γειτονές της, και στρέφεται εναντίον όλων, ακόμα και του συζύγου της. Έχει πέσει θύμα μαύρης μαγείας ή όλα αυτά είναι γέννημα του μυαλού της;
Έπειτα απο τον θρίαμβο που γνώρισε η πρώτη του αμερικανική ταινία [”Το μωρό της Ρόζμαρυ”], ο Πολάνσκι θα βιώσει, ένα χρόνο αργότερα, μια ακόμη προσωπική τραγωδία. Η έγκυος σύζυγος του και ηθοποιός, Sharon Tate, δολοφονείται στο σπίτι τους στο Λος Άντζελες, απο την συμμορία του Charles Manson. Μετά τον τραγικό χαμό της, ο Polanski θα επιστρέψει στην Ευρώπη, όπου θα σκηνοθετήσει 2 έργα του, το “Macbeth” [1971] και το ‘‘What” [1973].
Το 1974 θα ταξιδέψει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να σκηνοθετήσει τον Jack Nicholson, στο “Chinatown”, την τελευταία του ταινία επι αμερικανικού εδάφους – αφού το 1977 θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Ευρώπη, προκειμένου να αποφύγει τις κατηγορίες για κακοποίηση ανηλίκου. Η πλοκή της ταινίας διαδραματίζεται στην Καλιφόρνια του 1930. Ένας ιδιωτικός ερευνητής, καλείται να διερευνήσει μια υπόθεση μοιχείας και καταλήγει μπλεγμένος σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας και χρήματος, όπου κυριαρχούν τα ψεύδη και οι δολοφονίες. Το Chinatown προκάλεσε κύματα υστερίας την εποχή της προβολής του, ενώ ακόμα και σήμερα συνεχίζει να καθηλώνει, χάρις στο αριστουργηματικό του σενάριο. Η επιτυχία της ταινίας [11 υποψηφιότητες για Όσκαρ, 1 κερδισμένο Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου και 4 Χρυσές Σφαίρες] εν μέρει βασίστηκε και στο ανατρεπτικό τέλος της, το οποίο άλλαξε αιφνιδίως ο Πολάνσκι κατά την διάρκεια των γυρισμάτων, αποδεικνύοντας πως στο τέλος κερδίζουν οι κακοί.
O Jack Nicholson ως J. J. Gittes. Ρόλος που του χάρισε την 4 υποψηφιότητα του για Όσκαρ.
H επόμενη ταινία του “The tenant” [“O Ένοικος”] – που είναι και απο τις πιο αμφιλεγόμενες κινηματογραφικές δουλειές του- γυρίστηκε στο πιο σκοτεινό μέρος της Γαλλίας και αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της άτυπης τριλογίας “Apartment Trilogy” που εγκαινιάστηκε με την “Αποστροφή” [1965], συνεχίστηκε με ”Το μωρό της Ρόζμαρυ” και ολοκληρώθηκε στο Παρίσι, το 1976. Κοινοί παρανομαστές των 3 ταινιών είναι οτι διαδραματίζονται σ’ ένα διαμέρισμα, ενώ οι πρωταγωνιστές όντας ξένοι ως προς το περιβάλλον αισθάνονται πως κινδυνεύουν. Η απροσδιόριστη απειλή, η καταθλιπτική ατμόσφαιρα, τα παιχνίδια του μυαλού και το άδοξο τέλος, αποτελούν κάποια απο τα μοτίβα που συναντάμε σ’ αυτή τη τριλογία.
Ο Πολάνσκι ως Τρελκόφσκι, στον “Τhe tenant”.
Εαν και στη διάρκεια της καριέρας του, έχει σκηνοθετήσει έργα που έχουν γράψει ιστορία στο σινεμά, η άτυπη επιβράβευση του έργου του, με ένα Όσκαρ, ήρθε μόλις το 2002 με το “The Pianist” . Μ’ αυτή την ταινία ο Πολάνσκι επιστρέφει στο παρελθόν του, για την ακρίβεια ταξιδεύει στην Πολωνία των ναζί και των γκέτο. Με την καμερά του, δίνει πνοή στην αληθινή ιστορία του Πολωνοεβραίου πιανίστα, Βλάντισλαβ Στζπίλμαν, ο οποίος επέζησε απο το Ολοκαύτωμα έχοντας χάσει τα πάντα, εκτός απο τη μουσική του.
O Adrien Brody ως Στζπίλμαν, κέρδισε το Όσκαρ Ά Ανρικού Ρόλου.
Ο Ρομάν Πολάνσκι ανδρώθηκε σκηνοθετικά κατά τα πρώτα έτη του Ψυχρού Πολέμου, τότε που η Ευρώπη μετρούσε ακόμα τις πληγές της απο τις θυριωδίες του πολέμου και έτρεμε μπρος σ’ εναν επικείμενο νέο όλεθρο. Όπως είναι φυσικό, τα έργα του διαπνέονται απο τις εικόνες που είχε βιώσει τότε. Έτσι στις ταινίες του συναντάμε, άλλοτε σκληρούς κόσμους και άλλοτε αβέβαιους, που ανα πάσα στιγμή κινδυνεύουν να χαθούν. Η μελαγχολία πρωταγωνιστεί σχεδόν πάντα, καθώς οι ήρωες του κατέχονται απο εσωτερικές ανησυχίες, ενώ αρκετές φορές τους βλέπουμε να μάχονται μάταια για την επιβίωση σ΄ένα αφιλόξενο περιβάλλον.
Χαρακτηριστικά στοιχεία των έργων του, πέραν των παραπάνω, αποτελούν η κλιμακωτή δράση τους και η μουσική που ντύνει τις πιο σκοτεινές σκηνές τους και βοηθάει στην κορύφωση της έντασης. Τέλος ως γνήσιος Ευρωπαίος σκηνοθέτης, μένει πιστός στις αρχές του ευρωπαικού σινεμά, που απορρίπτουν τα ειδικά εφέ και επικεντρώνονται στην ουσία του κινηματογράφου: την δημιουργία ενός ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος, στα πρόσωπα και στην εξέλιξη της ιστορίας .