Στέφανος Αντιμάντο
Οικονομική Κρίση και Υγεία
Είναι γνωστό και εύκολα αντιληπτό ότι στην οικονομία όλα λειτουργούν σαν boomerang, ένα ντόμινο. Η οικονομική ύφεση που επικρατεί τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, δρα σαν χιονοστιβάδα που «καταπίνει» τα πάντα στο πέρασμά της. Ένα από αυτά είναι αναπόφευκτα και ο χώρος της υγείας. Έτσι, προσεγγίζοντας το θέμα απ’ όλες τις πλευρές και τα επίπεδά του, θα επιχειρήσουμε στο παρόν άρθρο να αναδείξουμε τις κύριες επιπτώσεις της κρίσης στην υγεία των πολιτών και στα συστήματα υγείας, ενώ παράλληλα θα εκτιμήσουμε τις τάσεις στον χώρο της υγείας. Τέλος, θα προτείνουμε ορισμένες λύσεις για την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί στη χώρα μας.
Και πριν περάσουμε να δούμε όλα τα παραπάνω, ας καθίσουμε να σκεφτούμε για μια στιγμή: Άραγε υπάρχει το τέλειο σύστημα υγείας σε μια χώρα; Εντάξει, ίσως με τον χαρακτηρισμό «τέλειο» να θέσαμε τον πήχη υπερβολικά ψηλά, καθώς όπως μας θυμίζει ο Θαλής ο Μιλήσιος: «Ουδέν ανεπίληπτον, αλλ’ έχει πάντα διαμαρτίας και αγνοίας». Αν, ωστόσο, υπάρχουν συστήματα που πλησιάζουν την τελειότητα, αυτά είναι αναμφίβολα σε ευημερούσες κοινωνίες, άρα μεταξύ αυτών είναι σίγουρα το Σκανδιναβικό και Αγγλοσαξονικό μοντέλο. Πιο συγκεκριμένα, το τελευταίο, έχοντας ως αρχή το “putting patients first” (δηλαδή το να δίνεται προτεραιότητα στους ασθενείς), στηρίζει στις πλάτες του το 92% του πληθυσμού, με το υπόλοιπο 8% να απευθύνεται σε ιδιωτικούς φορείς υγείας. Η νοσοκομειακή περίθαλψη είναι δωρεάν και η διαδικασία είναι η εξής: ο κάθε ασθενής “εγγράφεται” σε έναν προσωπικό, γενικό ιατρό της περιοχής του. Η εξέταση είναι δωρεάν και σε περίπτωση που χρειαστεί ο ασθενής να παραπεμφεί σε έναν ειδικό ιατρό, η εξέταση είναι και πάλι δωρεάν. Η φαρμακευτική περίθαλψη κοστίζει 8 λίρες και σε ορισμένες περιπτώσεις το περίφημο National Healthcare System (NHS) καλύπτει και την περίθαλψη ασθενών σε ιδιωτικούς φορείς. Το NHS αποτελεί σίγουρα την περηφάνεια της Αγγλίας κι αυτό το είδαμε στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου το 2012, κατά τη διάρκεια της οποίας οι οικοδεσπότες είχαν ετοιμάσει ενα tribute σ΄αυτό.
Φεύγοντας από το Αγγλοσαξονικό σύστημα και αλλάζοντας ατμόσφαιρα, περνάμε στην κατάσταση μιας κοινωνίας εν μέσω κρίσης και κοιτάζουμε τις επιπτώσεις της τελευταίας στην υγεία των πολιτών. Όπως είναι έυκολα αντιληπτό, οι καλές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες είναι απαραίτητη προυπόθεση για την βελτίωση των δεικτών υγείας (όπως για παράδειγμα το προσδόκιμο επιβίωσης, η νοσηρότητα, η θνησιμότητα, αλλά και η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας) και των υγειονομικών συστημάτων όπως θα δούμε σε λίγο. Παράλληλα, παρατηρείται σημαντική συσχέτιση της οικονομικής κατάστασης του ατόμου με το επίπεδο της υγείας τους. Ένα παράδειγμα βρίσκεται στις δυτικές χώρες, όπου οι οικονομικές κρίσεις σχετίζονται με την επιδείνωση των διατροφικών συνηθειών, καθώς οι άνθρωποι στρέφονται στο φθηνό και πλαστικό φαγητό που είναι επιβλαβές για την υγεία. Οι κύριες επιπτώσεις, ωστόσο, εντοπίζονται στον άνεργο πληθυσμό, ο οποίος παρουσιάζει σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για σοβαρές χρόνιες ασθένειες, μεγαλύτερη πιθανότητα για αναπηρία, αυτοκτονία, εθισμό σε αλκόολ και ναρκωτικές ουσίες. Επομένως, επειδή στην οικονομία οι επιπτώσεις είναι πολυεπίπεδες και αλληλένδετες σαν μια αλυσίδα, η φτώχεια και το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο στερούν τη δυνατότητα γνώσης των κινδύνων (αρα μεγαλύτερη η έκθεση σε αυτούς) που απειλούν την υγεία τους και υιοθέτησης ενός υγιεινού τρόπου διαβίωσης. Επιπλέον, το χαμηλό εισόδημα εμποδίζει την πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Συγκεκριμένα, όπως διαβάζουμε στην «Καθημερινή» (04.10.2013), «σε αλλαγές στην δοσολογία τηε φαρμακευτικής του αγωγής προχώρησε ένας στους τρεις Έλληνες πολίτες λόγω οικονομικής δυσκολίας να αγοράσει τα φάρμακά του, (…) η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει συνολικά την υγεία του και το 55,7% παραδέχεται οτι έχει επηρεαστεί η δυνατότητά του να αγοράσει φάρμακα».
Κάπου εδω συμπεριλαμβάνονται και οι ψυχικές διαταραχές ως συνέπεια της κρίσης και της αβεβαιότητας που αυτή φέρνει: «η οικονομική επισφάλεια φαίνεται να έχει σαφείς επιπτώσεις και στην ψυχική υγεία, στον βαθμό που αποτελεί έναν σημαντικό στρεσογόνο παράγοντα για πολλούς ανθρώπους» (Πηγή: Εφημερίδα «Το Βήμα»). Σύμφωνα με έρευνα του ΕΠΙΨΥ, τους τελευταίους μήνες έχει παρατηρηθεί αυξημένος αριθμός κλήσεων με θεματολογία σχετική με οικονομικά προβλήματα και δυσκολίες στον τομέα της εργασίας. Στο 27% των κλήσεων τα αιτήματα για παροχή ψυχολογικής βοήθειας συνδέονται με την οικονομική κρίση και τη δυσχερή κατάσταση που επικρατεί στον εργασιακό τομέα.
Εκτός απο την υγεία των πολιτών, η οικονομική κρίση επηρεάζει άμεσα τα συστήματα υγείας και την αποδοτικότητά τους. Το κύριο πρόβλημα εντοπίζεται στην διακοπή χρηματοδότησης. Τα συστήματα υγείας βασίζονται στην αξιόπιστη πρόσβαση σε ανθρώπινο κεφάλαιο και αναλώσιμους πόρους. Αυτά απαιτούν οικονομικούς πόρους για επενδύσεις σε κτίρια και εξοπλισμό, αποζημίωση του προσωπικού υγείας, φάρμακα και αναλώσιμα. Τα προβλήματα χρηματοδότησης καθιστούν ολα τα παραπάνω δύσκολα λόγω μείωσης των κρατικών δαπανών για την υγεία, λόγω της οικονομικής στενότητας και λόγω της διακοπής της εξωτερικής βοήθειας απο τις πλουσιότερες χώρες.
Μια επιπλεόν επίδραση αφορά τα ελλείμματα στον δημόσιο τομέα και την ανεργία. Υφίστανται ασφυκτικές πιέσεις τόσο στους προϋπολογισμούς της ασφάλισης, όσο και στις επιχειρήσεις υγείας ιδιωτικού χαρακτήρα. Στη χώρα μας, η ζήτηση και η χρήση υπηρεσιών υγείας πρόκειται να αυξηθεί κυρίως προς το δημόσιο και τον ασφαλιστικό τομέα. Η μείωση του εισοδήματος θα στρέψει την κατανάλωση υπηρεσιών υγείας σε υπηρεσίες με ασφαλιστική κάλυψη, ενώ υπάρχουν παράλληλα πιέσεις για αποδοτικότητα του συστήματος υγείας, αύξηση 20% στη χρήση υπηρεσιών στα δημόσια νοσοκομεία και 15% μείωση στα ιδιωτικά.
Τέλος, αν μπορούσαμε να προτείνουμε ορισμένες προτάσεις που να βρίσκουν ανταπόκριση στη παρούσα κατάσταση την οποία διέρχεται η χώρα μας, αναμφίβολα θα τοποθετούσαμε πρώτα την ανάπτυξη υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας. Ύστερα, λύσεις όπως ο θεσμός του οικογενειακού/γενικού ιατρού ή η δημιουργία ενός εθελοντικού δικτύου κοινωνικής προστασίας ευαίσθητων ομάδων θα έβρισκαν επίσης ανταπόκριση. Η παρούσα οικονομική κρίση δεν θα πλήξει μόνο τις φτωχότερες χώρες, αλλά και τις πλούσιες. Σήμερα, η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας βασίζεται σε ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Τα προβλήματα στην πρόσβαση υγείας δυστυχώς παραμένουν. Οι προσπάθειες πρέπει να ενταθούν με την έμφαση να δίνεται στην πρόνοια σε ευαίσθητους πληθυσμούς.
Το tribute στο NHS κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Λονδίνο το 2012
Το παραπάνω θέμα παρουσίασα ως εργασία στο 21ο Ετήσιο Συνέδριο Φοιτητών Ιατρικής Ελλάδος, 15-17/5/2015, Μέγαρο Μουσικής