Σπύρος Γούλας“Σημειολογία στην καθημερινή ζωή”: Το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο με θεματολογία που εκπλήσσει και αποκαθηλώνει τον συγγραφέα από το βάθρο του ακαδημαϊκού
Υπάρχουν, λένε, δύο τρόποι για να μάθεις τον κόσμο. Είτε τον ζεις, είτε διαβάζεις για αυτόν. Ταυτολογίες θα πει κάποιος. Και όμως! Όλα τα θέματα έχουν διερευνηθεί, όλα τα προβλήματα έχουν απαντηθεί και οι απαντήσεις αυτές δεν κρύβονται σε βιβλία εσωτερικής ψυχολογίας και “μάθε να αγαπάς τον εαυτό σου” προχειρότητες, ούτε βέβαια σε facebookικές motivational χλιαρότητες. Συνήθως η πετριά σου έρχεται από εκεί που δεν το περιμένεις. Και μερικές φορές δεν είναι καν η κλασσική λογοτεχνία (ο συνήθης ύποπτος των απανταχού προσωπικών “level up”).
Συνήθως είναι απλά η επαφή με τον κόσμο, ή καλύτερα με την σκέψη σπουδαίων προσώπων, “μεγάλων αντρών”, όπως έλεγε και ο Feyman και ας μην πρόκειται βέβαια μόνο για άντρες.
Τον Ουμπέρτο Έκο τον ξέρουμε, έχουμε ακούσει για το Όνομα του Ρόδου ή το Κοιμητήριο της Πράγας, έχουμε ακούσει για την τεράστια προσωπική του βιβλιοθήκη των 50.000 βιβλίων που λέγεται τα έχει διαβάσει όλα. Πόσοι ξέρουν, όμως, πως έχει διατελέσει για πολλά χρόνια αρθρογράφος στην ιταλική Il Verri (το όνομα της στήλης ήταν Diario Minimo, “ελάχιστο ημερολόγιο”).
Έτσι, λοιπόν, ο Έκο έγραψε για χρόνια άρθρα ποικίλης θεματολογίας, μελετώντας τα υπό το πρίσμα της σημειολογίας (επιστήμη που μελετά τη συγκρότηση και τη λειτουργία των συμβολικών συστημάτων στο σύνολό τους).
Κάπως έτσι ο ίδιος άνθρωπος που έγραψε το Όνομα του Ρόδου έγραψε για την σεξοφοβία, τα κουτσομπολιά σαν πολιτική αρετή, τον αθλητισμό, τον φετιχισμό στην τέχνη, το πως η μπριζόλα είναι πολιτική, απένειμε το χρυσό βραβείο πορνογραφίας, έγραψε για τα διαμαντένια στυλό bic, τα λατινικά σαν τιμωρία, έκανε ανάλυση στην κοκκινοσκουφίτσα και πολλά πολλά άλλα.
Συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε του ακαδημαϊκούς, όπως σκεφτόμαστε τους γονείς μας. Δηλαδή όχι σαν κανονικούς ανθρώπους. Στο μυαλό μας είναι αυστηρά συνυφασμένοι με την ιδιότητα που τους γνωρίσαμε και ως εκ τούτου δυσκολευόμαστε να τους ορίσουμε μέσα στο γενικότερο κοινωνικό σύνολο.
Με λίγα λόγια η εικόνα της μητέρας μας είναι η εικόνα της γυναίκας που βλέπουμε μέσα στο σπίτι και όχι η εικόνα μιας γυναίκας που πχ είναι μέσα σε μία αίθουσα και κάνει μάθημα σε παιδιά λυκείου.
Έτσι και στα μάτια του κόσμου οι ακαδημαϊκοί είναι μάλλον αποστειρωμένα πλάσματα, βυθισμένα σε βιβλία και τύπους, πίσω από ετοιμόρροπα υπό το βάρος χαρτιών γραφεία, τελείως αποκομμένοι από την κοινωνία και τις εξελίξεις της. Καμία σχέση βεβαίως.
Και είναι η μεγαλύτερη έκπληξη και χαρά όταν αυτοί οι άνθρωποι λένε την άποψή τους για την κοινωνία, που στην τελική τους αγγίζει τόσο άμεσα, όπως αγγίζει τον καθένα μας. Κυρίως γιατί η οπτική τους είναι πολύ διαφορετική από τη δική μας, πιο διεισδυτική, έντονα πιο συσχετιστική. Και το αποτέλεσμα προκαλεί πολλή σκέψη και πολύ γέλιο.
Πολλά από αυτά τα άρθρα, λοιπόν, έχουν μαζευτεί σε μία έκδοση με όνομα “Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή” (που κυκλοφορεί από διάφορους εκδοτικούς οίκους). Και ξαφνικά βλέπουμε φιλοσοφικά επιχειρήματα κατά του αθλητισμού (όπως τον ξέρουμε), μαθαίνουμε γιατί ποτέ κανένας δημοσιογράφος δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός, γιατί το κουτσομπολιό είναι τελικά συνδετικός ιστός για την κοινωνία μας και βλέπουμε πως πίσω από την κοκκινοσκουφίτσα κρύβεται ο ιμπεριαλισμός (!!).
Και αυτά είναι λίγα μόνο από μία συλλογή άρθρων της οποίας η θεματολογία απλά εκπλήσσει. Ποτέ δεν ξέρεις για τι θα γράψει ο Έκο, ποτέ δεν ξέρεις πως θα το προσεγγίσει, αλλά πάντοτε μένεις άναυδος. Τελικά τα πάντα είναι σημεία, τα πάντα μπορούν να ερμηνευτούν, να συσχετιστούν, να κτισθούν εκ νέου αποκαλύπτοντας σάπια κίνητρα, κρυφά μοτίβα, καιροσκοπισμούς και τελικά υποκρισία, ή απλά μηχανισμούς σκέψης που ποτέ δεν μας απασχόλησε πως λειτουργούν.
Το ωραίο με την “Σημειολογία στην καθημερινή ζωή” είναι πως δεν είναι βιβλίο. Είναι ο Έκο, που κάθεται απέναντί μας και μιλάει για τα πάντα.
Και όπως συμβαίνει συνήθως, αποκαλύπτεται πως τα προβλήματα που έχουν σήμερα οι κοινωνίες δεν είναι καθόλου καινούρια, απλά προϊόντα τέλειας ιστορικής ανακύκλωσης. Αν διαβάζετε εφημερίδες και νομίζετε πως η Ελλάδα του 2015 διαφέρει πολύ από την Ιταλία των αρχών του ’80 όσον αφορά τα σκάνδαλα, το έγκλημα, την πολιτική, τις διαφημίσεις και οτιδήποτε άλλο, καιρός να αλλάξετε γνώμη.
Οι άνθρωποι έρχονται και φεύγουν, τόσο αυτοί που διοικούν όσο και αυτοί που διοικούνται, τα προβλήματα έμειναν ίδια, μεγάλα, τρομακτικά, σύνθετα. Ή μήπως όχι; Ο Έκο μας δίνει σε μία συλλογή άρθρων ένα μικρό νυστέρι και μπορούμε ευτυχώς να ξεκινήσουμε να κόβουμε μέχρι τη ρίζα, εκεί που τα πάντα φαίνονται πάρα πολύ απλά. Θέλεις να κάνεις προσωπικό level up; Ίσως πρέπει να κοιτάξεις το συγκεκριμένο βιβλίο.