Δήμητρα Τσώλη4. B.F Skinner : Αμφισβήτηση της ελεύθερης βούλησης του ατόμου.
Τα πειράματά του πάνω σε αρουραίους και περιστέρια έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις ψυχολογικές θεωρίες σχετικά με την μάθηση και θεωρείται, μαζί με τον Ρώσο φυσιολόγο Pavlov και τον J.B Watson, εκπρόσωπος του μοντέρνου συμπεριφορισμού. Βασική του ιδέα ήταν ότι ουσιαστικά όλες μας οι επιλογές είναι αποτέλεσμα θετικής ενίσχυσης και συνεπώς δεν διαθέτουμε ελεύθερη βούληση αφού επαναλαμβάνουμε πράξεις από τις οποίες έχουμε αποκομίσει θετικό αποτέλεσμα.
Πιο αναλυτικά, σε αντίθεση με τον Pavlov, ο οποίος στα πειράματά του με σκύλους συνδύασε την παροχή τροφής με τον ήχο ενός κουδουνιού και έτσι σταδιακά όποτε ο σκύλος άκουγε τον ήχο του κουδουνιού, του έτρεχαν τα σάλια, ο Skinner θέλησε να εξαρτήσει την συμπεριφορά ενός ζώου από κάποια θετική ή αρνητική, μεταγενέστερη της συμπεριφοράς, συνέπεια. Έτσι, τοποθετώντας αρουραίους σε ένα κλουβί, μέσα στο οποίο με το πάτημα ενός μοχλού μπορούσαν να έχουν τροφή, απέδειξε πως μια τυχαία συμπεριφορά που έχει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται και τα ζώα θα μάθουν ότι όποτε πεινούν θα πρέπει να πατήσουν το κουμπί για να φάνε. Αντίστοιχα όταν σταματούσε να επιβραβεύει τους αρουραίους με τροφή αυτοί σταματούσαν να πατάνε τον μοχλό, ενώ όταν τους επιβράβευε σπάνια και όχι όλες τις φορές που πατούσαν πατούσαν τον μοχλό, οι αρουραίοι συνέχιζαν να τον πατούν με μανία ανεξάρτητα απ’ το αποτέλεσμα. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Μήπως τα εθισμένα στον τζόγο άτομα;
Παρόλο που δεν πρόκειται για κάποιο ριζοσπαστικό συμπέρασμα, η θεωρία της συντελεστικής μάθησης του Skinner εφαρμόζεται συνεχώς στην καθημερινότητά μας. Η ενθάρρυνση και η υποστήριξη έχει σαφώς αποδοτικότερα αποτελέσματα στην διαδικασία της μάθησης σε σχέση με την τιμωρία. Το ότι ο ίδιος όμως, όπως περιγράφει και στο «επιστημονικής φαντασίας» μυθιστόρημά του “Walden two”, θα μπορούσε βάσει των συμπεριφοριστικών τεχνικών να δημιουργήσει μια κοινότητα καλοπροαίρετων ανθρώπινων ρομπότ εκπαιδευόμενη από ψυχολόγους είναι κάπως αμφιλεγόμενο.
Οι διαφορές των θεωριών του Pavlov και του Skinner αναλύονται συνοπτικά στο παρακάτω βίντεο:
(Όλες οι πληροφορίες του άρθρου προέρχονται από το βιβλίο “Το Κουτί της Ψυχής” της Lauren Slater.)