Κατερίνα Αδαμοπούλου
Σαν σήμερα πριν από 134 χρόνια απεβίωσε ο μεγαλύτερος ψυχογράφος της ανθρωπότητας, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο συγγραφέας των ρομαντικών, των επαναστατών, των αναρχικών, των άθεων, των ηλιθίων και των εγκληματιών, των σκοτεινών ανθρώπων με την φωτεινή αλλά μπερδεμένη ψυχή. Ο άνθρωπος που χαρακτηρίστηκε από τον Albert Camus ως “ο σπουδαιότερος προφήτης του 20ου αιώνα”, ενώ ο Albert Einstein είχε δηλώσει αναφερόμενος για τον κορυφαίο λογοτέχνη όλων των εποχών (κατά την γνώμη μου) : «ο Ντοστογιέφσκι μου προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα».
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1821, στη Μόσχα και ήταν γόνος μιας μικροαστικής οικογένειας. Αν και σπούδασε στην Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών, αποφάσισε να ασχοληθεί με την μεγάλη του αγάπη, τη λογοτεχνία. Το πρώτο του έργο “Ο Φτωχόκοσμος” δημοσιεύεται το 1846.
Τρία χρόνια μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου (1849) συλλαμβάνεται από την αστυνομία με την κατηγορία της συνωμοσίας έναντι του Τσάρου Νικόλαου του Α΄. Ο συγγραφέας ήταν πράγματι μέλος μιας ομάδας ουτοπιστών σοσιαλιστών – του κύκλου Πετρασέφσκι- αλλά όπως υποστήριξε ο ίδιος στο δικαστήριο, ήταν “ένας αφελής, έντιμος ανθρωπιστής και λόγιος” και η επαφή του με την εν λόγω ομάδα αποσκοπούσε μόνο “στο γενικό καλό της ανθρωπότητας”. Οι δικαστές εντούτοις δεν πείστηκαν απ’ την απολογία του με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στις 22 Δεκεμβρίου του 1849 στο εκτελεστικό απόσπασμα . Την τελευταία στιγμή η εκτέλεση αναβλήθηκε, έπειτα από διαταγή του Τσάρου και η ποινή του μετατράπηκε σε τετραετή καταναγκαστικά έργα στην Σιβηρία.
Το 1855 έχοντας εκτίσει την ποινή του, υπηρετεί στο ρωσικό στρατό με τον βαθμό του υπαξιωματικού. Κατά την διάρκεια της θητείας του γνωρίζει την πρώτη του σύζυγο, Μαρία Ισάγιεβα. Ο όχι και τόσο ευτυχισμένος έγγαμος βίος του, στάθηκε η αιτία για να συγγράψει το βιβλίο “Το Σπίτι των Νεκρών “(1862).
Όντας πλέον στην Αγία Πετρούπολη (1859),ο Ντοστογιέφσκι εκδίδει 2 λογοτεχνικά περιοδικά σε συνεργασία με τον αδερφό του, δίχως όμως επιτυχία. Καθώς τα οικονομικά του προβλήματα πλήθαιναν ολοένα και περισσότερο, καταφεύγει στην Ευρώπη με την δεύτερη σύζυγό του, έχοντας την ελπίδα πως θα γλυτώσει από τους δανειστές του. Ενώ ζει στο εξωτερικό συγγράφει τα κορυφαία του έργα. Παράλληλα η φήμη του εντός της Ρωσίας γιγαντώνεται, μέχρι του σημείου να θεωρηθεί από τους λογοτεχνικούς κύκλους και όχι μόνο, ως ο μεγαλύτερος Ρώσος λογοτέχνης.
Στις 9 Φεβρουαρίου του 1881 πέθανε στο σπίτι του, στην Αγία Πετρούπολη, σε ηλικία 60 ετών εξαιτίας μιας πνευμονικής αιμορραγίας.
Τον Νοέμβριο του 1991, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννηση του συγγραφέα, το Μουσείο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι της Αγίας Πετρούπολης άνοιξε τις πύλες της τελευταίας κατοικίας του συγγραφέα για το κοινό.
Πορτραίτο του συγγραφέα.
Ο Ντοστογιέφσκι κατόρθωσε να επηρεάσει όσο λίγοι συγγραφείς, τους σημαντικότερους λογοτέχνες του 20ου αιώνα, μεταξύ των οποίων είναι ο Thomas Mann, ο Ernest Hemingway, η Virginia Woolf και ο James Joyce. Τα βιβλία του αγαπήθηκαν απ’ τους συγχρόνους του και συνεχίζονται να διαβάζονται ακόμα και στις μέρες μας, επειδή σκιαγραφούν τις πιο σκοτεινές πτυχές της ύπαρξής μας δίχως να τις κατακρίνουν.
Οι ιστορίες του αν και εκτυλίσσονται κατά την περίοδο 1846-1880, μπορούν ακόμα και εν έτει 2015 να μας αγγίξουν και να μας προβληματίσουν και αυτό διότι με έναν απλό τρόπο γραφής κατόρθωσε να παρουσιάσει θέματα που απασχολούσαν και πάντα θα απασχολούν την ανθρώπινη σκέψη (θρησκεία, αναρχία, επανάσταση, σοσιαλισμός, οικογένεια, έγκλημα, δικαιώματα). Τα έργα του είναι μυθιστορήματα που περικλείουν φιλοσοφία και επιδιώκουν να απαντήσουν στα αναπάντητα ερωτήματα της ανθρωπότητας, σχετικά με την ζωή και τον θάνατο, την αρετή, τη δημιουργία και την ύπαρξη του Θεού.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των έργων του είναι πως οι ήρωες του είναι κατεξοχήν άνθρωποι, με όλη την σημασία της λέξης. Κανένας ήρωας του δεν είναι αποκλειστικά καλός ή κακός, αλλά αντίθετα οι συνθήκες που βιώνουν διαμορφώνουν τις συμπεριφορές τους. Ο καθένας είναι ικανός ανά πάσα στιγμή να πράξει το καλό και το κακό, όπως ο Ρασκόλνικοφ στο ” Έγκλημα και Τιμωρία “. Επιπλέον κανένας πρωταγωνιστής του δεν είναι αποκλειστικά έρμαιο των εχθρών του ή θύμα μιας άγνωστης δύναμης που συνωμοτεί εναντίον του, τουναντίον όλοι έρχονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες των πράξεων τους, όπως συνέβη και στην περίπτωση του Σταυρόγκιν στο βιβλίο “Οι Δαιμονισμένοι”. Η μαγική πένα του Ντοστογιέφσκι μπορεί να κάνει ακόμα και τους πιο κακούς ήρωες όπως ο Βρεχοβέρσκι (ο αγαπημένος μου) ή τους πιο σκοτεινούς όπως ο Ραγκόζιν ( “Ο Ηλίθιος” ), να αγαπηθούν από τους αναγνώστες. Επειδή οι χαρακτήρες αυτοί αποτυπώνουν τις ενδόμυχες σκέψεις μας, που αδυνατούμε να τις διαγράψουμε απο την υπαρξή μας. Συμπονούμε λοιπόν τους πρωταγωνιστές αυτούς διότι διαθέτουν κάτι απο την σκοτεινή μας πλευρά.
Μέσα στις σελίδες των βιβλίων του ο συγγραφέας κλείνει όλο του το είναι, κάθε μυθιστόρημα είναι και ένα επεισόδιο απ’ τη ζωή του. Δεν είναι έργα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι αλλά είναι ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι που μοιράζεται μαζί μας τα πάθη του , τις σκέψεις του, τα συναισθήματα και τα βάσανά του. Στους ήρωες του μπορούμε να διακρίνουμε τον συγγραφέα, για παράδειγμα ο πρίγκιπας Μίσκιν (“Ο Ηλίθιος”) πάσχει από επιληψία, ο Παίχτης στο ομώνυμο βιβλίο μοιράζεται το ίδιο πάθος για τα τυχερά παιχνίδια με τον συγγραφέα μας, ενώ ο πρωταγωνιστής του στον “Σωσία” βιώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό από τους ομοίους του, όπως και ο ίδιος περιθωριοποιήθηκε και χλευάστηκε από τα λογοτεχνικά σαλόνια της χώρας του. Τα έργα του αποτελούν μια κατάθεση ψυχής που μαγνητίζει τους αναγνώστες επειδή είναι ανθρώπινη και γενναία διότι ξεγυμνώνει την ψυχή του και κατ’ επέκταση και τις ψυχές μας δίχως κανέναν φόβο.
Αν δεν έχετε μέχρι στιγμής διαβάσει κάποιο βιβλίο του Ντοστογιέφσκι σας συμβουλεύω να το κάνετε άμεσα, θα τον λατρέψετε γιατί έχει τόσα πολλά να σας δώσει και να σας μάθει για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αν πάλι κάπου κάποτε τον είχατε διαβάσει, συνεχίστε, δεν θα σταματήσει να σας εκπλήσει ποτέ.
Στάση του μετρό στη Μόσχα.
Διηγήματα
• Ο κύριος Προχάρτσιν (1846)
• Μυθιστόρημα σε εννέα γράμματα (1847)
• Η σπιτονοικοκυρά (1847)
• Η γυναίκα ενός άλλου και ο άντρας κάτω απ’το κρεβάτι (1848)
• Το χριστουγεννιάτικο δέντρο και ο γάμος (1848)
• Λευκές νύχτες (1848)
• Πολζούνκωβ (1848)
• Μια αδύναμη καρδιά (1848)
• Ένας τίμιος κλέφτης (1848)
• Ο μικρός ήρωας (γραμμένο το 1849 και δημοσιευμένο το 1857)
• Μια αξιοθρήνητη ιστορία (1862)
• Ο κροκόδειλος (1865)
• Μπόμποκ* (1873)
• Μικρές εικόνες*(1873)
• Το παιδί στο δένδρο του Χριστού* (1876)
• Μια γλυκιά γυναίκα* (1876)
• Ο χωρικός Μάρεϊ* (1876)
• Η αιωνόβια* (1876)
• Το όνειρο ενός γελοίου* (1877)
* Δημοσιεύτηκαν στο Δοκίμιο “Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα”(1873-1877).
Δοκίμια
• Χειμερινές σημειώσεις σε καλοκαιρινές εντυπώσεις (1863)
• Το Ημερολόγιο Ενός Συγγραφέα Ο λόγος για τον Πούσκιν (1880)